موسیقی معاصر ما در دنیا هیچ جایگاهی ندارد

وحید خانه‌ساز

در سیستم آموزش موسیقی عمدتا از متدهای قدیمی روسی پیروی می‌شود، که حتی در مدارس و هنرستان‌های روسیه تا حد زیادی منسوخ شده‌اند. همچنان شاهد تدریس کتاب‌های از رده خارج شده ازجمله «هارمونی دوبفسکی» و غیره در هنرستان‌ها و دانشگاه‌های موسیقی هستیم، در حالی که دهه‌هاست برای تدریس فنون اولیه آهنگسازی در اکثر دانشگاه‌های دنیا، متدهای بهتر و پیشرفته‌تری جایگزین متدهای مذکور شده‌اند.

با نگاهی به آثار تولید شده طی سال‌ها و دهه‌های اخیر درخواهیم یافت که سرنوشت موسیقی آینده ایران به دست هنرمندان معاصری است که بی‌حاشیه و بدون چشمداشت به فعالیت‌های هنری مشغولند؛ لذا می‌توان با توجه به اینگونه افراد قدمی مثبت در جهت شناساندن آن‌ها و آثارشان به مخاطبان برداشت. یکی از نمونه اتفاقات مثبت در جهت ثبت و ضبط آثار هنرمندان معاصر نیز ساخت و ارائه آلبومی با عنوان «بیست» است که اعضای گروه موسیقی «یارآوا» انجام امور آن را به عهده دارند. به همین اساس ساخت بیست قطعه به بیست آهنگساز معاصر سفارش داده می‌شود تا در نهایت آلبوم فیزیکال و دیجیتال «بیست» همراه کتابچه‌ای در دسترس مخاطبان قرار گیرد.

تولید آلبوم «بیست» بهانه‌ای برای گفتگو با آهنگسازان معاصری است که هر کدام بر اساس سبک و داشته‌های خود قطعه‌ای را برای مجموعه ساخته‌اند. علیرضا امیر حاجبی، ارشیا صمصامی‌نیا و مهدی بهبودی سه آهنگسازی هستند که به ساخت قطعاتشان برای آلبوم «بیست» پرداخته‌اند. این سه هنرمند در گفتگو با ایلنا، ضمن توضیح درباره نحوه همکاری با عوامل تولید و جزییات قطعاتشان، به سوالات دیگری در رابطه با فعالیت‌هایشان پاسخ دادند که در پی می‌آید.

قهرمانان بی‌بدیل ، اما پرمدعای «نداشتن‌ها» هستیم

علیرضا امیرحاجبی، نوازنده و آهنگساز معاصر، است که به هنر مفهومی و انجام کارهای نوگرایانه علاقه بسیار دارد، در پاسخ به این پرسش که طی سال‌های اخیر تا چه حد به موسیقی معاصر و هنرمندان این عرصه در ایران توجه شده است، گفت: موسیقی نیازمند توجه نیست، موسیقی تشنه آزادی و تجربه است. چه کسی باید توجه کند؟ مخاطب؟ مدیران فرهنگی؟ جامعه؟ موسیقیدانان؟ دغدغه اصلی موسیقی بطور کلی توجه کردن یا نکردن دیگران نیست.

هنرآموخته مرکز پژوهش‌های تطبیقی آکوستیک و موسیقی (IRCAM) پاریس درمورد جایگاه موسیقی معاصر ایران در جهان تصریح کرد:   آنچه به عنوان موسیقی ایران در سطح جهان مطرح می‌شود در تاریخ هنر جهان کاملا کمرنگ و بی‌استفاده است. در طول 200‌سال اخیر ما دستاورد درخشانی که به بشریت کمک کند، نداشته‌ایم. موسیقی نیز زیرمجموعه همین نداشتن‌هاست. ما قهرمانان بی‌بدیل اما پرمدعای «نداشتن‌ها» هستیم.

وی درمورد دلایل همکاری‌اش با پروژه «بیست» یادآور شد: نحوه نگرش گروه موسیقی «یارآوا» همواره مورد توجه و ستایش من بوده و شاید همین موضوع، مهمترین دلیل حضور من در پروژه «بیست» است. با اینکه تمایل رپرتوار گروه «یارآوا» به سمت آثار مدرنیستی است، اما شیوه برخورد این گروه با سایر مکاتب موسیقایی قابل بررسی است، یعنی نوعی مکالمه باز در پروژه‌های «یارآوا» دیده می‌شود.

امیرحاجبی رویدادهای موسیقایی محور داخلی را مفید ارزیابی کرد و گفت: این رویدادها به آهنگسازان انگیزه می‌دهند تا فکر کنند. نسبت ما با هستی از حد تعادل خارج شده. اگر حداقل بتوانیم تا حدودی این نسبت را تعریف کنیم و به شکست‌های تاریخی‌مان بیاندیشیم، قدمی به جلو برداشته‌ایم.

اساس آموزش موسیقی کشور متدهای قدیمی روسی است

ارشیا صمصامی‌نیا، یکی دیگر از آهنگسازان آلبوم «بیست»، نیز در ادامه این گفت‌وگو درخصوص جایگاه و سطح سیستم آموزشی کشور بخصوص حوزه موسیقی در مقایسه با کشورهای پیشرفته‌تر گفت: متأسفانه امروزه آموزش موسیقی در ایران در وضعیت ضعیفی قرار دارد. در سیستم آموزش موسیقی (به ویژه در رشته آهنگسازی) عمدتا از متدهای قدیمی روسی پیروی می‌شود، که حتی در مدارس و هنرستان‌های روسیه تا حد زیادی منسوخ شده‌اند. همچنان شاهد تدریس کتاب‌های از رده خارج شده من جمله «هارمونی دوبفسکی» و غیره در هنرستان‌ها و دانشگاه‌های موسیقی هستیم.

او که در آکادمی موسیقی سیلیوس فنلاند، آکادمی موسیقی گوتنبرگ سوئد، آکادمی موسیقی استونی، کنسرواتوار تفلیس و دانشگاه هنر برلین آلمان به تحصیل در رشته آهنگسازی پرداخته و بداهه نوازی مدرن را از هلنا تولوه، مالین بانگ، تیپو توملا و دیگر استادان آموخته است؛ تاکید کرد: وظیفه تدریس فنون اولیه آهنگسازی در اکثر آکادمی‌ها به عهده موزیکولوگ‌ها (موسیقی‌شناسان) است که متاسفانه در ایران این وظیفه عمدتا برعهده اساتید آهنگسازی است. همین موضوع باعث بی‌کیفیت شدن تدریس در هر دو مبحث آهنگسازی و فنون اولیه آهنگسازی شده است؛ چراکه یک موزیکولوگ روش‌ها و متدهای روز تدریسِ فنونِ اولیه آهنگسازی را آموزش می‌دهد و یک معلم آهنگسازی همواره موسیقی جدی روز دنیا و راه‌های انتقال ایده‌ها را (در راستای پیدا کردن زبان موسیقایی دانشجوی آهنگسازی خود) پیگیری می‌کند.

صمصامی‌نیا ادامه داد: البته در ایران اساتیدی هم داریم که با وجود کمبود نیروی کادر آموزشی، نه تنها به موازات رویدادهای موسیقی روز دنیا، موسیقی معاصر را به شاگردان خود آموزش می‌دهند، بلکه در نهایت تلاش برای تدریس اصولی و به روز فنون اولیه آهنگسازی نیز هستند؛ اما متاسفانه تعداد این اساتید از تعداد انگشتان یک دست هم کمتر است.

وی درمورد عملکرد گروه موسیقی «یارآوا» طی چند سال گذشته گفت: «یارآوا» با وجود تمام مشکلات از قبیل نداشتن بودجه کافی، عدم حمایت مالی و سختی‌های دریافت ویزا برای انجام پروژه‌ها و همکاری‌های بین‌المللی در خارج از ایران، در راستای معرفی موزیسین‌های معاصر ایران همواره پروژه‌های بی‌نظیری را طی دو دهه به ثمر رسانده است. به نظر من از مهمترین این پروژه‌ها، می‌توان به پروژه «مسافران تهران - برلین» اشاره کرد که با همکاری یکی از بهترین آنسامبل‌های معاصر اروپا «آنسامبل یونایتد برلین» به بهترین نحو انجام شد.

صمصامی‌نیا،‌ پروژه تولید آلبوم «بیست» را منحصر به فرد دانست و گفت: یکی از ویژگی‌های این آلبوم،‌ تنوع در انتخاب بیست آهنگساز از نسل‌های مختلف است. بنابراین هیچگونه محدودیتی از طرف عوامل آلبوم «بیست» در جهت نوشتن قطعات به آهنگسازان این پروژه اعمال نشده تا این تنوع در بیان موسیقایی هر آهنگساز حفظ شود.

از امکانات موسیقی کامپیوتری آنطور که باید بهره  نمی‌بریم

مهدی بهبودی یکی دیگر از موزیسین‌هایی است که ساخت و ارائه یکی از قطعات آلبوم «بیست» به عهده اوست. او که عنصر صدا را در آثارش بسیار با اهمیت می‌بیند، درمورد موسیقی کامپیوتری و وضعیت آن در ایران گفت: در ۲۰ سال گذشته و با توجه به شرایط جامعه، موسیقی کامپیوتری بسیار ارزان و در دسترس بوده، بسیار هم مورد استفاده قرار گرفته است؛ هر چند این استفاده در بیشتر موارد با نوعی سوءتفاهم همراه بوده است. این طور که در اغلب موارد از کامپیوتر به عنوان جایگزین آن امکاناتی که در اختیارمان نبوده، استفاده کردیم و همین اتفاق باعث شده امکاناتی که خود موسیقی کامپیوتری در اختیارمان قرار می‌دهد را نادیده بگیریم.

او که در کنسرواتوار تهران آهنگسازی خوانده و در عرصه موسیقی صدا و اجراگر است، در مورد نقش خود در پروژه «بیست» گفت: تصمیمات ریتمیک به کمک برنامه‌ای گرفته شده که چند سال پیش با دوست برنامه‌نویسم، آقای بهرنگ ابراهیمی، توسعه داده‌ایم.

وی در مورد مبنای انتخاب قطعه انتخابی‌ خود برای حضور در آلبوم «بیست» نیز گفت: مدتی‌ست که به موسیقی «زبان فارسی» توجه می‌کنم و با توجه به لهجه‌های گوناگون و واقعا زیبایی که در ایران داریم این مسئله برایم پررنگ شد. وقتی در اصفهان هستیم زبان فارسی را با موسیقی خاصی می‌شنویم که با آنچه در رشت می‌شنویم متفاوت است. قطعه‌ای که برای آلبوم بیست در نظر دارم اولین کارم از این مجموعه است. به ایده‌های مختلفی برای انتقال این فکر رسیده‌ام. یکی از آن‌ها که برای یک خواننده است و شقایق باقری آن را اجرا می‌کند را به آلبوم «بیست» اختصاص داده‌ام. همین قدر بگویم که این قطعه فقط از واج‌های زبان فارسی تشکیل شده است. در زبان فارسی ۲۹ واج وجود دارد که به دو دسته‌ی مصوت (۶ واج) و صامت (۲۳ واج) تقسیم می‌شوند؛ اینها متریال اصلی کار من هستند.

بهبودی در پایان در پاسخ به این پرسش که «موسیقی تا چه حد امکان تلفیق با هنرهای دیگر را دارد»؛ تصریح کرد: به نظرم موسیقی همیشه در تلفیق با هنرهای دیگر بوده است. صدا برای بودن همانطور که به زمان نیاز دارد، به مکان هم نیاز دارد. و مکان دیده می‌شود، حس می‌شود، رنگ و بو دارد. مکان عمق دارد، اینکه صدا از کجا می‌آید و در مکان چگونه شکل می‌گیرد بسیار مهم است. پس نمی‌توان آن را نادیده گرفت. به نظرم نمی‌توان یک موسیقی را در نظر گرفت و همه جا اجرا کرد. من همیشه کارهایم را با توجه به مکانی که در آن رخ می‌دهد درست می‌کنم. به نظرم این کار ضروری است و موضوع تازه‌ای هم نیست.