در هنوز بر همان پاشنه می‌چرخد

علیرضا بخشی استوار

سال 99 که از پس یک تلاطم ناگهانی و یک ترس فراگیر به واسطه همه‌گیرشدن بیماری مرگ‌بار کرونا آغاز شد، کمتر کسی گمان می‌کرد چرخه کارها و امور حتی به شکل نصفه و نیمه به کار بیافتد. همه گمان‌ها این بود در یک قرنطینه طولانی که بیشتر شبیه حبس خانگی است تا مدت زمان نامعلوم و طولانی همه‌چیز در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته و امور به کلی مختل می‌شوند. اما انسان این موجود دوستدار زندگی از پس هر بحران به دنبال کشف راه‌‌حل‌های برون رفت از بحران نیز می‌اندیشد.

سال 99 سالی که سراسرش همراه با بیماری کووید19 گذشت، تجربه‌ای متفاوت در برخورد با پدیده‌ها را برای افراد مختلف در حوزه‌ها و مشاغل مختلف به وجود آورد که نیازی به تشریح آن نیست چرا که همه همچنان در این وضعیت غیرطبیعی در حال زیستن هستیم. هنر و دنیای پیرامونی آن هم از این قواعد مستثنی نبود. تئاترها، کنسرت‌ها، سینماها بارها به تعطیلی کشیده شدند و باز در یک برزخ معلق تعطیل شدند و هنرمندان به این تعطیلی در بازه‌های مختلف زمانی طی یکسال گذشته عادت کردند.

هنرهای تجسمی به عنوان یکی از شاخه‌های مهم در عرصه هنر هم در این بازه، دچار معضلات و مشکلاتی شد. جدای از تعطیلی چندبار گالری‌ها، برخی از رویدادها و ایونت‌های مهم تجسمی هم در نیمه نخست سال گذشته به تعطیلی کشیده شدند. اما گذشت زمان و جستجوی مداوم دست‌اندرکاران در حوزه‌های خصوصی و دولتی منجر به ایجاد راهکارهای جدیدی شد که شاید برای نخستین بار تجربه می‌شدند. نمونه مشخص این اتفاق برگزاری آنلاین و سه بعدی نمایشگاه «تیرآرت» در تابستان 99 بود که در حال حاضر مهم‌ترین آرت‌فری است که در ایران برگزار می‌شود و برگزارکننده آن بخش خصوصی است. حتی برگزاری آنلاین نمایشگاه‌ها هم در قالب یک طرح پیشنهادی در مدت زمان محدودی به اجرا در آمد اما هر چه بود کیفیت تماشای آثار هنری از نزدیک را نداشت و به همین دلیل با عدم استقبال مواجه شد.

حتی «حراج تهران» که به شکل معمول باید در قالبی حضوری برگزار شود امسال تجربه دیگری را پشت سر گذاشت. در این رویداد، خریداران آثار و مجموعه‌داران طی چند روز و با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی آثار را از نزدیک مشاهده کرده و سپس در پلتفرمی آنلاین مبادرت به خرید آثار هنری کردند که این اتفاق هم در تاریخ این حراج اتفاقی نادر بود.

در سال گذشته بسیاری از گالری‌ها همزمان با آغاز پاییز و روزهای رونق همیشگی نمایشگاه‌ها، اقدام به برگزاری نمایشگاه با تعیین وقت قبلی کردند که این نیز به اندازه خود پدیده‌ای نادر در طول حیات گالری‌ها در ایران بود. پدیده‌ای که البته می‌توانست مخاطب حداقلی از هنرهای تجسمی را در روند رویدادها و نمایشگاه‌ها قرار دهد اما یکی از مشکلاتی که در کنار خود داشت ارجحیت حضور مجموعه‌داران در نمایشگاه‌ها به عنوان نبض اصلی اقتصاد هنر بر سایر مخاطبان به خصوص دانشجویان هنر و علاقمندان به آثار تجسمی از سایر حوزه‌ها بود. اما در شرایطی که بسیاری از مشاغل به تعطیلی کامل کشیده شدند این اتفاق افق کوچکی را به روی فعالان در این عرصه گشود. البته این تجربه منجر به آن شد تا برخی از مهم‌ترین رویدادهای تجسمی مثل دوسالانه سرامیک، جشنواره هنرهای تجسمی فجر، جشن تصویر سال و رویدادهایی مشابه این نمایشگاه‌های گسترده هم با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار شود و علاقمندان و گالری‌دارها و هنرمندان از پس این تجربه قطعاً آسان‌تر و با خیالی آسوده‌تر اقدام به برگزاری نمایشگاه‌ها و رویدادهای تجسمی خود خواهند کرد. کرونا اگرچه در لایه ظاهری یعنی برگزاری فیزیکی نمایشگاه‌ها طی سال گذشته اختلال ایجاد کرد اما روند حرکت برخی هنرمندان و گالری‌ها نشان می‌دهد، اقتصاد هنر و خرید و فروش آثار همچون گذشته البته با سیر اندک نزولی در جریان است و شیوع این ویرس، آنچنان که باید بر این چرخه تاثیر منفی نگذاشته است.

کرونا اگرچه در لایه ظاهری یعنی برگزاری فیزیکی نمایشگاه‌ها طی سال گذشته اختلال ایجاد کرد اما روند حرکت برخی هنرمندان و گالری‌ها نشان می‌دهد، اقتصاد هنر و خرید و فروش آثار همچون گذشته البته با سیر اندک نزولی در جریان است و شیوع این ویرس، آنچنان که باید بر این چرخه تاثیر منفی نگذاشته است

تاثیر منفی این شرایط بیشتر هنرمندان جوان و جویای نامی را تحت تاثیر قرار می‌دهد که قرارهای نمایشگاهی‌شان به دلیل شیوع کرونا و با توجه به تعطیلی‌های پیاپی به تعویق افتاده و یا به کلی از برنامه گالری‌ها خارج شده است. چرا که گالری‌‌داران نیز برای حفظ چرخه اقتصادی و جلوگیری از ورشکستگی تمایل دارند در این شرایط بیشتر مسائل اقتصادی خود را رتق و فتق کنند و به همین منظور تمرکز خود را بر فروش و نمایش آثار افرادی می‌گذارند که شناخته‌شده و به اصطلاح تضمین شده هستند. از پس همه تجربه‌های به دست آمده از روزهای کرونایی 99 به نظر می‌رسد سال 1400 هم برای هنرهای تجسمی، در بر همان پاشنه بچرخد و چه بسا با واکسیناسیون فراگیر و از سویی کنترل شرایط، اوضاع به روال سابق خود برگردد یا حتی مسیر سومی را در پیش بگیرد که ترکیبی از همه تجربه‌های پیشین در زمان کرونا است.