کتابی از پیر نقادی

دوره پنج جلدی «از دریچه نقد»، مجموعه مقالات عبدالعلی دست‌غیب است که شامل گزیده‌ای از مقاله‌هایی است که از سال 1337 به بعد، یعنی در دهه‌های 30 تا پایان دهه 80 نوشته و بیشتر آن‌ها در مجله‌ها و روزنامه‌های فردوسی، نگین، پیام نوین، چیستا، کیهان فرهنگی، ادبیات داستانی، جام‌جم، همشهری، انتخاب و... چاپ شده و اکنون با ویرایشی جدید، یکجا منتشر شده است. این مقاله‌ها در زمینه‌های انتقادی داستان و شعر معاصر، نظریه‌های ادبی و هنری و آثار بزرگان سخن کهن پارسی به رشته تحریر درآمده و روشنگری گوشه‌های ناشناخته ادب کهن و معاصر ایران را در آماج خود داشته است. مقاله‌های این کتاب متنوع است؛ عبدالعلی دست‌غیب در جایی کتاب‌های شعر و داستان را نقد کرده و در جایی به سنجش آثار بزرگان ادب کهن پارسی دست برده است و در جایی دیگر از نظریه‌های فلسفی و ادبی سخن گفته است. 

عبدالعلی دست‌غیب در سال 1310 در شیراز به دنیا آمد و پس از اخذ دیپلم به تهران آمد و در رشته فلسفه و علوم تربیتی در دانشسرای عالی تهران به تحصیل پرداخت. عبدالعلی دست‌غیب یکی از معدود اندیشمندانی است که با کارنامه‌ای درخشان و پربار در تمامی حوزه‌های ادبی حضوری چشمگیر، مستمر و جدی داشته است. همچنین جامعیت این منتقد ادبی، حافظه قوی، تسلط بر زبان‌های دیگر، نواندیشی، ذهن خلاق و رعایت آداب نقد باعث شده تا تمامی جریان‌های ادبی بر آثار و توانایی‌هایش صحه بگذارند. و اگر چه در ابتدا داستان‌نویسی به شوه مدرن آن را آغاز می‌کند، اما پس از مدت کوتاهی به گفته خودش، بنا به روحیات و علایقش آگاهانه نوشتن داستان را کنار می‌نهد و نوشتن نقد بر آثار نویسندگان و شاعران معاصر و تحلیل آثار کهن و ترجمه نمایشنامه‌هایی را می‌آغازد. ورود عبدالعلی دست‌غیب به حیطه نقد در زمانه و شرایطی اتفاق می‌افتد که نقد ادبی در ایران به‌عنوان یک علم مستقل و البته کارآمد تلقی نمی‌شد و از سوی دیگر نویسندگان و شاعران روی خوشی به منقدان نشان نمی‌دادند و اثربخشی کار منتقدان حرفه‌ای را در بهبود آثارشان درنیافته بودند، بنابراین ورود به این حیطه، پرخطر می‌نمود و به دانشی درخور نیاز داشت. مجموعه پنج جلدی از دریچه نقد سیر تکاملی نوع دیدگاه و اندیشه عبدالعلی دست‌غیب طی نیم قرن است که کم و بیش بر بسیاری از آثار مهم و هنوز چالش‌برانگیز ادبیات که بسیاری از نویسندگان دوره‌های بعد را تحت تأثیر خود دارند، نقدهای مفصلی نوشته است که می‌توانند برای محققان ادبی و نویسندگان و منتقدان حرفه‌ای امروزه مفید واقع شوند. این دوره پنج جلدی را خانه کتاب منتشر کرده است. در مجلد اول معرفی و بیوگرافی مختصری از عبدالعلی دست‌غیب، مروری بر پیشینه نقد معاصر ایران و گفت‌وگوی سید علی کاشفی خوانساری، مریم سادات کوشه و محسن فرجی با این پیشکسوت نقد آمده است. سپس عبدالعلی دست‌غیب به تعریف دانش نقد، هرمنوتیک و گستره نقد ادبی و آغاز و وضعیت نقد می‌پردازد. ترتیب نقدها با نقدی بر رمان «چشم‌هایش» بزرگ آغاز می‌شود، اما به‌طورکلی از آثار جمالزاده به بعد را در برمی‌گیرند. عبدالعلی دست‌غیب در این نقدها ابتدا به بیوگرافی مختصری از نویسندگان و مروری بر دیگر آثار آن‌ها می‌پردازد و سپس بدون سوگیری و دخالت سلیقه شخصی به تحلیل چند و چون داستان‌ها و البته حضور نویسنده در متن دست می‌یازد. او نگاهی فلسفی به ادبیات دارد و زبان انتقادی‌اش صریح و روشن است و برخلاف منتقدان امروزی تمام دلایلش را با استناد به متن می‌آورد.