یک متخصص علوم محیط‌زیستی خبر داد:
دگرگونی چرخه طبیعی آب در کشور
یک متخصص علوم محیط‌زیستی معتقد است نبود مدیریت منسجم برای اکوسیستم‌های آبی موجب شده چرخه طبیعی آب در کشور دگرگون شود.
احمدعلی کیخا، رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس چندی پیش در جلسه‌ای گفته بود، ایران از نظر مدیریت اکوسیستم‌های آبی در رتبه 131 در بین 132 کشور جهان قرار دارد و این نشان از اقدامات و طرح‌های غیرکارشناسی در این حوزه است.
حالا افشین دانه‌کار، استاد دانشگاه و متخصص علوم محیط‌زیستی در مورد اظهارات کیخا می‌گوید: من این رتبه‌بندی را نشنیده‌ام. به‌علاوه تا شاخص‌های این سنجش مشاهده نشود، نمی‌توان راجع به این رتبه‌بندی اظهارنظر کرد.
وی ادامه داد: اما رتبه‌بندی عموما یک تصویر عمومی از شرایط می‌سازد و این تصویر عمومی برای کسانی خوب است که از متن اصلی ماجرا دور هستند، نه برای ما که از نزدیک، شرایط را لمس می‌کنیم. بنابراین آنچه مسلم است برای درک این نکته که کشور در وضعیت خوبی به سر نمی‌برد، نیازی به رنکینگ و رتبه‌بندی نسیت.
این وضعیت دو راه را جلو پای ما می‌گذارد: یکی اینکه دنبال مقصر باید بود و دوم اینکه راه‌حل برای این مسئله پیدا شود. پیدا کردن مقصر هم نه مفید است و نه ساده. متأسفانه مدیران ما یاد گرفته‌اند زیر بار مسئولیت نروند و تقصیر را به عهده دیگر مدیر و دوره‌های قبلی خود بیندازند. این مسیر انتهایی ندارد و بهتر است به آن ورود پیدا نکنیم.
نظام تصمیم‌گیری
ما تکنوکرات نیست
دانه‌کار با بیان اینکه همیشه در بررسی وضعیت و مشکلات محیط‌زیست تا مشکل، چالش و بحران پیش نیاید، عزم ملی و اراده دولتی ایجاد نمی‌شود افزود: اعلام اینکه وضعیت اکوسیستم‌های آبی ما بحرانی و چالش‌برانگیز است از یک نظر که ما را متوجه خطر کند خوب است، ولی در اصل باید توجه شود، مشکل اینجاست که با بعضی از حوزه‌های تخصصی کشور که وابسته به منابع پایه هستند، به صورت فنی برخورد نمی‌شود.
به گفته وی نظام تصمیم‌گیری ما تکنوکرات نیست و نظامی که تکنوکرات نباشد یک مدیر بر اساس شایسته‌سالاری فنی وارد سازمان نمی‌شود، بلکه به دنبال تجربه‌اندوزی است نه انجام کار تخصصی.
سال‌هاست در کشور از منابع طبیعی بهره‌برداری می‌کنند. این همه متخصص جنگل و افراد تحصیل کرده در سازمان متولی مانند محیط‌زیست و منابع طبیعی وجود دارند، به‌جز دوره‌های خیلی معدودی یک نفر از این متخصصان با تجربه، مسئولیت سازمانها را به دوش نگرفتند؛ بنابراین وضعیت کنونی ما نتیجه آزمون و خطاست.
تا منابع آب توزیع شده تفکیک نشود، یعنی آب برای مصارف بهداشتی و آب شرب جدا نباشد، مشکل کمبود آب به قوت خود باقی است. کارهایی مانند انتقال آب بین حوضه‌ای و انتقال آب خلیج فارس و دریای خزر به فلات مرکزی نیز غیرقابل قبول است
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: بخشی از این شرایط بحرانی به خاطر این است که سیستم‌ها پویایی خود را در شرایط آسیب‌پذیری شدید قرار داده‌اند و این سبب می‌شود با یک خشکسالی، اکوسیستم‌های کشور فرو بریزد. توجه داشته باشید طیف وسیعی از اکوسیستم‌های آبی دریایی و اقیانوسی در کشور وجود دارد که به سبب یکپارچگی، انعطاف‌پذیری بالاتری نسبت به صدمات دارند و از همین رو آسیب‌ها را دیر نشان می‌دهد.اکوسیستم‌های دریاچه‌ای دائمی و فصلی و تالابی نیز در کشور وجود دارد؛ البته سیستم‌های تالابی از نظر تکامل سیستمی، در آخر عمر اکوسیستم آبی قرار دارند و در حال تبدیل شدن به اکوسیستم خشکی هستند که نهایتا به جنگل تبدیل می‌شوند. حالا اگر با اینها درست رفتار شود، شرایط تالاب دوام پیدا می‌کند. اما اگر خوب برخورد نشود، چون در لبه پرتگاه هستند به سرعت در شرایط برگشت‌ناپذیر قرار می‌گیرند.
وی با بیان اینکه خیلی از سیستم‌های طبیعی کشور قدرت انعطاف و برگشت‌پذیری دارند مشروط بر اینکه ظرفیت‌های پایه از آنها گرفته نشود، متذکر شد: قبل از اینکه انسان در طبیعت دخالت کند بسیاری از اکوسیستم‌های ما مانند دریاچه‌ها در اثر کاهش بارش‌ها خشک شده و دوباره احیا شده و این تغییرات باعث بهبود شرایط زیستی آنها شده است، اما وقتی این اکوسیستم‌ها آب خود را به دست انسان از دست بدهد، دیگر به وضعیت قبل برنمی‌گردد.
دنیا در حال رفتن به سمت مدیریت سازشی است
اتفاقی که افتاده این است که بارگذاری جمعیت و فعالیت در حد ظرفیت قابل قبول منابع آبی حوضه‌ها قرار نگرفته است. این در حالی است که هر حوضه‌ای باید برنامه توسعه متعادل و متوازن داشته باشد و آمایش سرزمین می‌تواند به ما در دستیابی به این هدف کمک کند.
این متخصص علوم محیط‌زیستی با بیان اینکه باید حق‌آبه کشاورزی، صنعت، آب شرب و محیط‌زیست، تفکیک، محاسبه و در اختیار هر بخش قرار بگیرد تأکید کرد: بدون این محاسبات، هرکس، هرچقدر زورش رسیده، آب برداشت کرده است.
دانه‌کار با بیان اینکه دنیا در حال رفتن به سمت مدیریت سازشی است توضیح داد: یعنی اگر بارندگی کم شد، باید بهره‌برداری نیز کاهش یابد.
وارد جنگ
با ظرفیت‌های طبیعی شده‌ایم
وی با تأکید بر اینکه مردم سیکل چرخه آب را در کشور دگرگون کرده‌اند، افزود: چون جمعیت و فعالیت در حد ظرفیت بهره‌برداری منابع حوضه قرار نگرفته است، برای جبران مافات دست به کارهای عجیب و غریب مانند انتقال آب بین حوضه‌ای، انتقال آب خلیج فارس و دریای خزر به فلات مرکزی زده می‌شود. اینها از نظر مدیریت سیستمی غیرقابل قبول است و هر مدیری هم که این کار را انجام دهد لکه سیاهی بر کارنامه عملکرد خود به‌جا می‌گذارد. به نظر من اساسا نباید به سمت این موضوعات رفت؛ چرا‌که این مسئله نشان می‌دهد، بشر آهنگ طبیعت و ظرفیت تحمل کشور را درک نکرده و آن را انکار می‌کند و به‌این‌ترتیب وارد مبارزه و جنگ با ظرفیت‌های طبیعی شده است.
ایرانیان طوری با منابع آبی برخورد می‌کنند که انگار نه انگار در شرایط بحران آب قرار گرفته‌اند. چرا در یک کشور خشک، همه شهرها چمن‌کاری می‌شود؛ یا آب تصفیه شده برای کارواش و شستشو استفاده می‌شود؟
به گفته دانه‌کار در حال حاضر برخلاف آنکه آب کمی در حوضه‌های آبی ما تولید می‌شود و منابع آبی ما کم است، اما رفتار مصرف‌کننده در مصرف آب هنوز اصلاح نشده است. هنوز در شهر‌های بزرگ که سرانه ما باید مصرف بین 150 تا 170 لیتر آب به ازای هر نفر باشد بین 250 تا 350 لیتر به ازای هر نفر در روز است. سؤال من اینجاست که آیا این، رفتار یک کشور در معرض بحران آب است؟ ایرانیان طوری با منابع آبی برخورد می‌کنند که انگار نه انگار در شرایط بحران آب قرار دارند. چرا در یک کشور خشک، همه شهرها چمن‌کاری می‌شود؛ یا آب تصفیه شده برای کارواش و شستشو استفاده می‌شود؛ با این شرایط تا منابع آب توزیع شده تفکیک نشود، یعنی آب برای مصارف بهداشتی و آب شرب جدا نباشد، این مسائل به قوت خود باقی است.
الگوی کشت زراعی ما با آب حوضه انطباق ندارد
وی با اشاره به اینکه هنوز الگوی کشت زراعی ما با آبی که در حوضه تولید می‌شود انطباق واقعی ندارد افزود: برای نمونه بین هزار تا 7 هزار مترمکعب آب در هکتار در اختیار است، اما محصولاتی که تولید می‌شود، بالای 10 هزار مترمکعب در سال نیاز آبی دارند.
30 تا 35 درصد از گونه‌های زراعی کنونی باید حذف شود
این متخصص علوم محیط‌زیستی با بیان اینکه از 110 گونه زراعی که در کشور کشت می‌شود باید 30 تا 35 درصد را در مناطق کم‌آب حذف شوند خاطرنشان کرد: خیلی از محصولات کشاورزی کنونی، سابقهای در تاریخ تکامل کشاورزی ما ندارند و در همین 70 تا 80 سال اخیر از کشور‌های پرآب وارد و بازار پسند شده است. متأسفانه مسئولان و مصرف کنندگان هیچ‌گاه هزینه آب و خاک را در کشاورزی حساب نمی‌کنند و آن را هدیه طبیعت و مجانی تصور می‌کنند.
ما در حال جلوگیری از رسیدن آب به دریا و مناطق مرزی هستیم و فکر می‌کنیم آب اگر به دریا بریزد هدر می‌رود. توجه نمی‌شود که با این کار اکوسیستم‌های مصبی (محل رسیدن رودخانه به دریا) نابود می‌شوند. این اکوسیستم‌ها محلی برای تولید و تکثیر و پرورش بسیاری از آبزیان و ماهیانی است که وارد سفره غذایی ما می‌شوند.
دانه‌کار در عین حال تأکید دارد که وضعیت منابع آبی در کشور ما یکسان نیست. در برخی مناطق خسارت‌ها قابل جبران است و در برخی مناطق حتما نیازمند کمک است. مناطقی نیز وجود دارد که هنوز امکان بهره‌برداری مناسب از آن وجود دارد و از همین‌رو نمی‌توان برای همه نسخه واحدی پیچید.
مخلص کلام اینکه مسئولان ظرفیت‌های آبی کشور را خوب درک نکرده‌‌اند؛ مدیریت اکوسیستم نداشته و تنها مدیریت هیدرولوژیک را اعمال کرده‌اند و چنانچه به سمت مدیریت اکوسیستمی که شکلی از مدیریت سازشی متناسب با ظرفیت تاب‌آور سیستم است، نرویم، کشور دچار ورشکستگی آبی خواهد شد.
دیدگاه تان را بنویسید