نقش غیر‌قابل انکار صنایع رنگ‌سازی در آلودگی هوا
صنعت رنگ‌سازی آسمان را آبی نمی‌خواهد
از زمان برپایی آتش، آلودگی‌هوا با انسان بوده است ولی در دوران‌های مختلف به جنبه‌های متفاوتی از آلودگی اهمیت داده شده است. امروزه به‌رغم توسعه روز‌افزون صنایع‌شیمیایی و صنایع وابسته به آن، نه تنها مسئله آلودگی محیط‌زیست بهبود پیدا نکرده بلکه به مرحله بسیار خطرناکی نیز نزدیک شده است. به گزارش فعالان و کارشناسان سازمان محیط‌زیست، کره‌زمین دستخوش بحران است و دلیل آن هم دخالت، دستکاری، بهره‌وری نامعقول و تخریب سودجویانه بشر است. در این میان نقش صنایع رنگ‌آمیزی در آلوده‌سازی محیط‌زیست مساله انکارناپذیری است؛ زیرا رنگ‌ها یکی از پرمصرف‌ترین مواد شیمیایی و از عمده‌ترین آلاینده‌های محیط‌زیست به‌ویژه در پساب صنایع محسوب می‌شوند.
از آنجایی که انسان و اغلب موجودات‌زنده جهت زنده‌ماندن به هوا نیاز دارند، آلودگی‌هوا یک تهدید جدی برای آنها محسوب می‌شود. بنابراین در هر بار تنفس، هوا و آلاینده‌های موجود در آن وارد بدن انسان می‌شوند. مطابق تحقیقات انجام شده در دهه 70 یکی از منابع آلوده‌کننده محیط‌زیست مربوط به حلال‌های آلی مورد استفاده در صنایع شیمیایی خصوصا صنایع رنگ‌سازی، رزین‌سازی و صنایع وابسته به آنها بوده است. ترکیبات آلی فرار،سنتز فتوشیمیایی اوزون را در لایه‌های نزدیک زمین تسریع می‌کنند و باعث تشکیل اوزون در لایه‌های پایین جو می‌شوند که این عمل برای انسان و دیگر موجودات بسیار خطرناک می‌باشد. متعاقب نشست‌های بین‌المللی و تصویب قوانین در مورد میزان مجاز آلودگی محیط‌زیست، در دهه 80 حرکت به سمت شیوه‌های نوین اعمال رنگ و تهیه ترکیب‌های جدید سازگار با محیط زیست در دستور کار مراکز تحقیقاتی صنایع رنگ قرار گرفت. نصب برچسب زیست‌محیطی بر روی محصولات، انتشار جزوات راهنما برای محدودیت‌های وضع شده، تدوین استانداردها و روش‌های اندازه‌گیری مقدارVOC (آلاینده‌های آلی فرار) از جمله اقدامات اولیه محسوب می‌شدند.
کودکان وسایل رنگی را بیشتر دوست دارند اما متأسفانه برخی از اسباب‌بازی‌ها رنگی که استفاده می‌کنند استاندارد لازم را ندارد و به ویژه برای کودکان زیر سه سال که اسباب‌بازی‌ها را به دهان می‌برند خطرناک است و منجر به مشکلات سلامتی کودکان و حتی مسمومیت می‌شود
مهمترین آلوده‌کننده‌های صنایع شیمایی چیست؟
بر‌اساس تحقیقات و پژوهش‌های آزمایشگاهی دو نمونه از مهمترین آلوده‌کننده‌های به‌کار رفته در صنایع شیمیایی خصوصا در صنایع رنگ‌سازی ترکیبات آلی فرار و ترکیبات خشک‌کن رنگ هستند.
ترکیبات «آلی فرار»(VOCs) از دیگر آلاینده‌های محیط‌های داخلی محسوب می‌شود. این ترکیبات در مواد شیمیایی مختلف از جمله حشره‌کش‌ها، رنگ‌ها، براق‌کننده‌ها واکس‌ها، چسب‌ها، پاک‌کننده‌ها خوشبو‌کننده‌ها و سفید‌کننده‌ها وجود دارد. پس از استفاده این محصولات بخشی از ترکیبات آلی فرار تبخیر شده و وارد هوای تنفسی می‌شود. در‌کوتاه‌مدت موجب سوزش و خارش چشم، بینی، گلو و سردرد می‌شود. البته تماس طولانی مدت با این مواد منجر به از دست دادن مقاومت بدن در برابر بیماری‌ها، آسیب کبد و کلیه و دستگاه عصبی می‌شود. ترکیبات آلی فرار دارای پیامدهای زیستی ناگواری چون تخریب لایه اوزن، اثرات گلخانه‌ای و ایجاد مه‌دود فتوشیمیایی هستند که سلامت انسان و دیگر موجودات زنده را تهدید می‌کنند.
دو نمونه از مهمترین آلوده‌کننده‌های به‌کار رفته در صنایع شیمیایی خصوصا در صنعت رنگ‌سازی ترکیبات آلی فرار و ترکیبات خشک‌کن رنگ هستند. این ترکیبات در مواد شیمیایی مختلف از جمله حشره‌کش‌ها، رنگ‌ها، براق‌کننده‌ها، واکس‌ها، چسب‌ها، پاک‌کننده‌ها، خوشبو‌کننده‌ها و سفید‌کننده‌ها وجود دارد که در‌کوتاه‌مدت موجب سوزش و خارش چشم، بینی، گلو و سردرد می‌شوند
ترکیبات «خشک‌کن» نیز سرطان‌زا هستند و با ایجاد سوزش در مخاط گلو، تأثیرات خطرناکی بر انسان به‌جا می‌گذارند. به منظور جلوگیری از اثرات سوء این مواد، امروزه روش‌های نوینی برای رنگ آمیزی و آماده‌سازی سطح ابداع شده است که هر چند مدت کوتاهی از عمر آنها می‌گذرد ولی تأثیر شگرفی در کاهش میزان آلایندگی ترکیبات فوق‌الذکر بر محیط‌زیست داشته است.
به گزارش خبرنگار مهر، مدیرکل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط‌زیست، شینا انصاری در همایش ملی مواد رنگ‌زا، گفت: رنگ‌ها یکی از پرمصرف‌ترین مواد شیمیایی و از عمده‌ترین آلاینده‌های محیط زیست به‌ویژه در پساب صنایع هستند. از‌اینرو نقش صنایع رنگ‌سازی در آلودگی محیط زیست را نمی‌توان انکار کرد. بر‌این‌اساس وی افزود: باتوجه به اهمیت این مساله در حفاظت از محیط‌زیست، قرار است این موضوع در دفتر پایش فراگیر بررسی شود تا ملاک تصمیم‌گیری مدیریتی قرار بگیرد.
وی ادامه داد: آلودگی‌های فیزیکی آب شامل طعم و بو، رنگ، کدورت و حرارت است. عواملی که منجر به ناخالصی در فاضلاب می‌شود هم شامل عوامل فیزیکی و شیمیایی است و منابع ناخالصی هم در این زمینه اهمیت دارد. رنگ می‌تواند منشأهای مختلفی داشته باشد که شامل منشأهای صنعتی، یون‌های فلزی ترکیبی، ورود ترکیبات آلی حاصل از تجزیه میکروبی و سایر منابع همچون کلروفیل جلبک‌ها است. بنابراین صنایع عمومی آلاینده محیط‌زیست در ارتباط با رنگ، شامل رنگ‌سازی و رنگ‌آمیزی، نساجی دباغی، خودروسازی، صنایع پلاستیک پوشاک و کفش و کاغذسازی و مواد غذایی است.
ویژگی رنگ‌های آلی و مصنوعی
عمده‌ترین آلاینده‌هایی که در رنگ‌سازی به‌کار می‌روند، رنگ‌های آلی و مصنوعی هستند که بسیار پایدار و مقاومند. از‌اینرو مقادیر بسیار کم آنها برای آبزیان بسیار خطرناک می‌باشد؛ البته این مواد سرطان‌زا، جهش‌زا و آلرژی‌زا هستند و افزون‌بر تأثیرات مخربی که روی اتمسفر می‌توانند داشته باشند، سلامت انسان‌ها را نیز به‌خطر می‌اندازند و می‌توانند تاثیراتی بر سلامت آدمی هم بر‌جا بگذارند. بر‌این‌اساس حتماً باید قبل از دفع فاضلاب به محیط‌زیست رنگ‌زدایی صورت بگیرد.
تهدید اکوسیستم توسط پساب‌های صنایع
مدیرکل دفتر پایش فراگیر تصریح کرد: پساب‌های صنایع نساجی باعث تهدید اکوسیستم‌های آبی و آبزیان می‌شود. آلاینده‌های نساجی رنگی بسیار خطرناک‌تر هستند و رنگی‌بودنشان معیاری برای شناسایی مواد آلاینده خطرناک است. از‌اینرو مهمترین ویژگی پساب صنایع نساجی حرارت بالای آن‌هاست که دمای نهایی فاضلاب را ۳۰ تا ۵۰ درجه افزایش می‌دهد. مقادیر زیاد رنگینه‌ها هم یکی دیگر از مشکلات است. مواد‌‌شیمیایی این صنعت هم شامل رنگینه‌ها و مواد پاک‌کننده است. مراحل رنگرزی و مرحله چاپ هم کمیت و کیفیت مختلفی از پساب را ایجاد می‌کند که فرایند تصفیه آن را نیز دچار پیچیدگی بالایی می‌کند. همچنین در صنعت چرم‌سازی و دباغی نیز در مراحل مختلف تولید پساب صورت می‌گیرد. بدین ترتیب که رنگ‌آمیزی چرم دو دسته مواد رنگی معدنی غیرمحلول و مواد رنگی آلی محلول در آب را شامل می‌شود که نهایتاً تولید هر تن پوست‌خام ۳ مترمکعب فاضلاب تولید می‌کند.
مدیرکل دفتر پایش فراگیر ادامه داد: صنایع شیمیایی مختلف در زمره مهمترین عوامل آلودگی محیط‌زیست محسوب می‌شوند. به عنوان نمونه صنعت رنگرزی شامل طیف وسیعی از مواد رنگ‌زا می‌باشد که کاهش نور و اکسیژن محلول در آب را به دنبال دارد و برای گیاهان و ... مشکل ایجاد می‌کنند. همچنین در صنایع آرایشی بهداشتی در مراحل مختلف ترکیبی از مواد مختلف را در پساب حاصل از این صنایع به دنبال می‌گذارد. مدیرکل دفتر پایش فراگیر تصریح کرد: صنایع خودروسازی هم از صنایع بزرگ مولد آلودگی رنگی هستند و مواد خطرناکی مثل فلزات سنگین و مواد اسیدی و قلیایی را تولید می‌کنند و توانایی تولید بیشترین مقدار زیادات خطرناک را دارند.
ضرورت استانداردسازی اسباب‌بازی‌های رنگی کودکان
انصاری همچنین هشدار داد: یکی از مواردی که آنطور که باید به آن توجه نشده بحث استانداردسازی اسباب‌بازی‌هاست. کودکان وسایل رنگی را بیشتر دوست دارند و متأسفانه برخی از اسباب‌بازی‌های رنگی که استفاده می‌کنند، از استاندارد لازم برخوردار نمی‌باشد؛ از‌اینرو استفاده از اسباب‌بازی‌های رنگی به‌ویژه برای کودکان زیر سه سال که آنها را به دهان می‌برند خطرناک است و منجر به مشکلات سلامتی کودکان می‌شود و حتی مسمومیت به‌همراه دارد.
باتوجه به اهمیت این موضوع در وسایل بازی پارک‌ها نیز نظارت بر استاندارد بودن رنگ‌ها بسیار مهم است.
وی اعلام خطر کرد: رنگ‌بازی که در مهد کودک‌ها و مدرسه‌ها باب شده هم شامل رنگ‌هایی هستند که از چهار فلز خطرناک جیوه، سرب، کادمیم و ارسنیک تشکیل شده است.
از‌اینرو جشن رنگی که در سال‌های اخیر توسط آژانس‌های مسافرتی هم باب شده در زمره مشکلات مهمی است که باید مورد توجه قرار بگیرید. زیرا عمده رنگ‌های مورد استفاده در آنها، رنگ‌های آلی هستند که هم برای استفاده‌کنندگان در برنامه و هم برای طبیعت بسیار خطرناک است و به این‌ترتیب ممکن است باد و باران هم منجر به انتقال این ترکیبات رنگی خطرناک از محلی به محل دیگر شود.
انصاری ادامه داد: روش‌های متعددی برای بررسی رنگ آب وجود دارد. حداکثر مطلوب رنگ در آب ۵ واحد و حداکثر مجاز آن ۱۵ واحد است و استاندارد خروجی رنگ در فاضلاب ۷۵ واحد است. حلال‌ها و فلزات سنگین هم باید در رنگ‌ها اندازه‌گیری شود.
برای تشریح روش‌های شناسایی و پایش در این حوزه و فرایندهای متداول در تصفیه آب و رنگ حذف آب لازم است ابتدا قبل از آنکه فاضلاب صنعتی به سیستم استفاده کننده وارد شود، حذف رنگ انجام شود. اما لازم به ذکر است که در عمل، رنگ آب توسط روش‌های متداول تا حد متوسطی قابل حذف می‌باشد.
انصاری در پایان هشدار داد: آنچه در خروجی صنایعی که بر شمرده شد و مولد رنگ هستند، این است که پایش‌هایی به طور ادواری و خوداظهاری انجام می‌شود، و پایش‌های رنگ از پایش‌های مشمول است؛ اما چیزی که بسیار بیش از آن حایز اهمیت است رنگی است که در محصولات مورد استفاده مردم به کار می‌رود. محصولاتی که در اختیار مردم و به ویژه کودکان به عنوان گروه‌های حساس قرار می‌گیرد.
از‌اینرو باید سازمان‌های استاندارد ملی برای استانداردسازی محصولاتی که در اختیار مردم و کودکان قرار می‌گیرد. اقدامات جدی اتخاذ نماید. البته شایان ذکر است که سازمان محیط‌زیست جهانی در سال‌های اخیر در این زمینه اقداماتی انجام داده است، بنابراین انتظار می‌رود مسئولان و کارشناسان محیط‌زیست کشور نیز تلاش خود را برای استانداردسازی محصولاتی که با موضوع رنگ و عناصر پر خطر سر‌و‌کار دارد را به کار برند تا محصولاتی با کیفیت و استاندارد مناسب در اختیار گروه‌های سنی مختلف قرار گیرد.
دیدگاه تان را بنویسید