در ایران و جهان اعلام شد
آخرین وضعیت آنفلوانزای فوق حاد پرندگان
آنفلوانزای فوق حاد پرندگان که در سالهای اخیر خسارات فراوان اقتصادی و زیست‌محیطی به همراه داشته به عنوان مخاطره زیستی پرندگان وحشی و اهلی به شمار رمی‌رود. در گذشته تصور دانشمندان بر آن بود که پرندگان مهاجر آبزی و خصوصا اردک‌سانان صرفاً نقش مخازن ویروس را در طبیعت دارند و خود از گزند بیماری در امان هستند، تا اینکه با اولین رخداد بیماری در پاندمی(همه‌گیری جهانی) نخست در قرن اخیر که از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۶ به طول انجامید، تفکرات جهانی در خصوص نقش حیات وحش و مصون بودن آن از بیماری تغییر کرد. در ادامه گفت‌وگوی مهر با سیدمحمود مرعشی، کارشناس بیماری‌های پرندگان سازمان حفاظت محیط‌زیست را درخصوص این بیماری بخوانید.
در سالهای اخیر آنفلوانزای فوق حاد، تلفات محدود و اندکی در پرندگان وحشی ایجاد کرد تا تفکرات جهانی در خصوص نقش حیات وحش و مصون بودن آن از بیماری را مخدوش کند. در همه‌گیری نخست، ایران نیز با توجه به اینکه در مسیر اصلی مهاجرتی پرندگان در مسیر اورآسیا و آسیا آفریقا قرار داشت از گزند بیماری در امان نبود و در سال 1385نخستین کانون بیماری در حیات وحش ایران در تالاب انزلی در استان گیلان مشاهده شد که قریب به 500 قطعه از پرندگان مهاجر در اثر آن تلف شدند. بیشترین تلفات در آن سال مختص به گونه در معرض خطر و حمایت شده قوی فریادکش بود که اهمیت بیماری از نظر توانایی آسیب به تنوع زیستی و حیات وحش کشور را بیش از پیش گوشزد می‌کرد.
در پاندمی نخست 65 کشور جهان بیماری را گزارش کردند که نقش حیات وحش و پرندگان مهاجر در انتشار ویروس عامل بیماری به سراسر جهان قابل انکار نیست ولیکن بیشترین کانون‌های حیات‌وحش در سالهای 2004 تا 2006 مشاهده شد این در‌حالی بود که ویروس این بیماری تا سالهای طولانی یعنی تا سال 2012 از مزارع پرورش طیور صنعتی و سنتی و همچنین طیور بومی و روستایی منجر به ایجاد تلفات می‌گردید. با بررسی اپیدمیولوژیک کانون‌های بیماری در بازه زمانی 2006 تا 2012، پرندگان وحشی مهاجر کمترین نقش را در جابجایی و انتقال ویروس بر عهده داشتند و عوامل دیگری نظیر جابجایی و نقل و انتقال طیور روستایی و همچنین بازارهای سنتی خرید و فروش پرندگان، سطح پایین امنیت زیستی در مرغداری‌های صنعتی و همچنین نقل و انتقال صنایع وابسته خوراک نظیر ذرت، سویا،... و محصولات تولیدی وابسته، نظیر تخم‌مرغ، گوشت مرغ، انواع آلایش مرغ، کود مرغی و .. نقش بسیار پر‌رنگی در ماندگاری ویروس در طبیعت و همچنین در چرخه صنعت طیور داشت.
و اما پاندمی دوم
مهم‌ترین سروتیپ در پاندمی دوم H5N8 بود که برای نخستین بار در سال 2013 از مزارع پرورش اردک در کشور چین گزارش شد و طی سالهای 2015 تا 2017 بیشترن فعالیت ویروس در سرتاسر جهان بود که در برخی کشور‌ها نظیر کره‌جنوبی و ایران صنعت طیور را نیز با مشکلی جدی مواجه کرد. در این پاندمی 68 کشور جهان ویروس را گزارش کردند ولیکن تعداد سروتیپ‌های گزارش شده افزایش چشمگیری نسبت به پاندمی نخست داشت. مقایسه تعداد سروتیپ‌ها در دوپاندمی اخیر بی‌شک گویای این واقعیت است که ویروس عامل بیماری آنفلوانزای فوق حاد طی سالهای اخیر با ایجاد موتاسیون‌های فراوان و حفظ ژ‌ن‌های جهش‌یافته مفید، توانایی‌هایی بیش از پیش حاصل کرده و یکی از این توانایی‌های به دست آمده در سالهای اخیر ایجاد ضایعه در سلولهای ارگان‌های حیاتی پرندگان وحشی خصوصا اردک‌سانان بوده است. فراموش نکنیم که تا حدود 15 سال قبل تصور محققین و دانشمندان این حوزه بر این بود که اردک‌سانان وحشی صرفاً مخزن ویروس هستند و ویروس قادر به ایجاد ضایعات و علایم بیماری در آنها نیست ولیکن طی این چند سال و با گزارش کانون‌های متعدد بیماری و تلفات وسیع در حیات وحش این ذهنیت به کل مردود شده است.
وضعیت ایران در پاندمی دوم
نخستین گزارش از سروتیپ‌های سهیم در پاندمی اخیر مربوط به آذر‌ماه 1395 یعنی 10 سال پس از کانون تالاب انزلی، این بار در استان مازندران رخ داد و عامل بیماری از کشیم‌ها و اردک‌های کاکلی تلف شده در پناهگاه حیات وحش میانکاله گزارش شد. این ویروس در روزهای بعد از سایر زیستگاه‌های پرندگان مهاجر نظیر تالاب میقان اراک، تالاب مره قم و آب بندان‌های استان گیلان و همچنین پناهگاه حیات‌وحش فریدونکنار گزارش شد و بیشترین تلفات را در همه‌گیری سال 95 در جمعیت غازهای خاکستری مهاجر به تالاب میقان اراک شاهد بودیم که قریب به 2800 عدد از آنها در اثر ابتلا به این ویروس و درگیری بافت عصبی خصوصا مغز دچار فلجی و عدم تعادل در پرواز و نهایتا مرگ می شدند.
در این سال مرغداری‌هایی که عموما از سطح امنیت زیستی و همچنین امنیت قرنطینه‌ای پایینی برخوردار بودند درگیر بیماری شدند و این ویروس که به احتمال فراوان با حیات‌وحش و پرندگان مهاجر آبزی وارد کشور شده بود متعاقب مشکلات ذکر شده به مزارع صنعتی و همچنین طیور بومی انتقال یافت و تا ماهها پس از برگشت پرندگان مهاجر در بهمن واسفند ماه همان سال ما شاهد وقوع رخداد‌های متعدد بیماری در سطح کشور بودیم. ولی همیشه این آسیب صرفا از جانب حیات‌وحش به پرندگان صنعتی و بومی وارد نمی‌شود و متعاقب درگیری مزارع صنعتی و طیور روستایی و مرگ‌و‌میر وسیع در آنها و دفن غیر اصولی و غیر بهداشتی لاشه آنها و همچنین متعاقب تغذیه پرندگان لاشه‌خواری نظیر عقاب‌ها، دال‌ها، سارگپه، دلیجه، کلاغ و ... تعداد زیادی از جمعیت پرندگان وحشی از خانواده پرندگان شکاری (شاهین سانان) و همچنین لاشه خوارهایی نظیر کلاغ و زاغی و... تلف خواهند شد.
درگیری پرندگان لاشه‌خوار در سال 95
آنچنان که در سال 95 گزارش‌های متعددی از درگیری پرندگان لاشه‌خوار در استانهای اصفهان و چهارمحال بختیاری ارسال شد. لازم به یاد آوری است این دو استان علیرغم وجود چندین زیستگاه مهم پرندگان مهاجر نظیر تالاب چغاخور، تالاب گندمان و اکوسیستم زاینده‌‌رود، هیچگونه بیماری در پرندگان مهاجر مشاهده نشده بود و از طرفی هم با نگاهی به آمارهای ارائه شده توسط سازمان دامپزشکی و وزارت جهاد کشاورزی، بیشترین مزارع غیر‌مجاز و نیمه‌صنعتی پرورش طیور نظیر مزارع بوقلمون و طیور رنگی (مرغ‌و‌خروس محلی) در استان اصفهان وجود دارد که بعضا این مزارع هیچگونه مجوزی از وزارت جهاد کشاورزی و سازمان دامپزشکی و هیچ ارگان دیگری نداشته و گاه متعاقب شیوع بیماری و بروز تلفات لاشه‌های آنها به صورت غیر بهداشتی و بدون نظارت متولیان بهداشت در حاشیه روستا‌ها رها می‌گردند و اتفاقات ذکر شده در بالا به دنبال آن رخ داده بود.
افول کانون حیات‌وحش در سال 96
در سال 96 نیز ما شاهد افول کانون‌های حیات‌وحش علیرغم افزایش کانون‌های صنعتی و طیور بومی بودیم و به غیر از دو کانون دریاچه خلیج‌فارس تهران و پارک ملی بوجاق در استان گیلان، کانون دیگری در حیات‌وحش مشاهده نشد. البته دو مرکز نگهداری از حیات‌وحش نیز در این سال درگیر بیماری شدند که به ترتیب پارک ساعی در شهر تهران و قرنطینه پارک طبیعت باراجین قزوین بودند که با اقدامات قرنطینه‌ای مناسب و همکاری با دامپزشکی بیماری در این مراکز کنترل گردید.
لازم به یادآوری است سروتیپ گزارش شده از تلفات پارک ملی بوجاق که در حدود 90% اردک ارده‌ای و 10% سایر گونه‌ها نظیر قو، پلیکان، فلامینگو، اردک نوک پهن، خوتکا، کاکایی و پرستوی دریایی را شامل می شد H5N6 بود که این سروتیپ نیز تا پیش از این در هیچ کانونی از قبیل حیات‌وحش و صنعتی و بومی گزارش نشده بود و با اقدامات به موقع و هماهنگ محیط‌زیست و دامپزشکی و ایجاد قرنطینه مناسب، خوشبختانه بیماری در همان کانون اولیه کنترل شد.
سال 97 ؛ بیشترین پیشگیری و کنترل آنفلوانزای فوق حاد
در سال 97 و تا به امروز که دوماه از فصل پاییز را سپری کرده‌ایم خوشبختانه هیچگونه تلفاتی در حیات‌وحش کشور گزارش نشده و تنها کانون امسال متعلق به مرکز نگهداری حیات‌وحش پردیسان بوده ولیکن در این مرکز نیز بیماری از یک قطعه غاز اهلی تحویلی از جانب شهروندان تهرانی گزارش شده و هیچ پرنده وحشی در این مرکز و سایر مراکز و زیستگاه‌های مهم پرندگان آبزی سراسر کشور مبتلا به بیماری مذکور گزارش نشده است. این در حالیست که پایش‌ها در سال جاری به مراتب قوی‌تر و منظم‌تر از سالهای قبل در جریان است و با تدابیر در‌نظر گرفته شده در کمیته ملی پیشگیری و کنترل آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در حیات‌وحش کشور به میزبانی دفتر حیات‌وحش و آبزیان آبهای داخلی، بازدید‌های ماهیانه از کلیه سایت‌های سرشماری پرندگان هر استان در حال انجام بوده و محیط بانان و کارشناسان سراسر کشور مطابق دستورالعمل‌های جاری، پایش‌ها و اقدامات لازم را انجام داده و به محض وقوع تلفات و یا علایم بیماری در پرندگان وحشی مراتب را به شبکه‌های دامپزشکی و ستاد مذکور اعلام می‌دارند. در موارد اخیر تلفات در حیات‌وحش، نظیر تلفات عقاب و سارگپه‌های سروستان استان فارس و همچنین تلفات سار در شهر بوکان آذربایجان‌غربی، نخستین اقدام انجام شده غربالگری در خصوص بیماری آنفلوانزای فوق حاد بود که در هر دو مورد تلفات، تست‌های آنفلوانزا منفی بود. همچنین طبق آخرین گزارش سازمان جهانی بهداشت دام، آخرین کانون‌های بیماری در حیات وحش متعلق به سه کشور اروپایی آلمان، دانمارک و هلند است که سروتیپ H5N6 از هر سه کانون گزارش شده است یعنی همان سروتیپی که بهمن ماه گذشته از پرندگان مهاجر پارک ملی بوجاق در استان گیلان گزارش شد.
دیدگاه تان را بنویسید