کشف راز مرگ در زمانی کوتاه

در گذشته کسانی که گذرشان به پزشکی قانونی می‌افتاد و به هر دلیلی درگیر پرونده‌ای می‌شدند، باید مدت‌ها صبر می‌کردند تا پزشکان بخش‌های مختلف آزمایش‌های سنتی و دستی انجام دهند و درنهایت بعد از چند ماه به نتیجه برسند که چه کسی قاتل است، علت مرگ یک نفر چیست، دو نفر با یکدیگر چه نسبتی دارند و بسیاری از مسائل دیگر.

 بیش از یک دهه است که تجهیزات پیشرفته به کمک علم پزشکی قانونی آمده تا معماهایی را که در این بخش مطرح می‌شود، با تمام پیچیدگی‌هایش در زمان کوتاه حل کند. گزارش اصلی امروز صفحه علم و فناوری به این موضوع اختصاص دارد.

دستاوردهای با فناوری بالا با کمک به منابع انسانی، تاثیر بسزایی در تسهیل و تسریع امور داشته‌اند. یکی از نهادهایی که در کشور از ظرفیت‌های دانش و فناوری پیشرفته به خوبی استفاده کرده، پزشکی قانونی است. فناوری‌هایی که معاون امور پزشکی و آزمایشگاهی پزشکی قانونی آنها را برای خدمات استاندارد به متقاضیان ضروری می‌داند.

امیرحسین مهدوی در گفت وگو با ‌ایرنا گفت: برای خدمات استاندارد به متقاضیان، ما به سه بستر بسیار مهم نیاز داریم. فضای فیزیکی، نیروی فنی و البته تجهیزات. اگر تمام این سه بخش به خوبی کنار هم باشند، می‌توان به نتیجه مطلوب رسید.

وی اضافه کرد: تجهیزات آزمایشگاهی با دو وجه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری شانه به شانه هم در آزمایشگاه‌های پزشکی قانونی کشف راز ‌‌می‌کنند؛ ما سه آزمایشگاه داریم آسیب‌شناسی، سم‌شناسی و سلولوژی-دی‌ان‌ای. که در هر سه آنها، فناوری و نیروی متخصص متبحر نقش پررنگی در کارآیی دارد.

مهدوی درخصوص آزمایشگاه ژنتیک و نقش راهکارهای فناورانه اشاره کرد: زمانی که فردی فوت ‌‌می‌شود و به هر دلیل علت فوت مشخص نیست، مرگ او مشکوک به نظر ‌‌می‌رسد، به پزشکی قانونی ارجاع ‌‌می‌دهند تا با کمک تجهیزات و تکنولوژی که این جا وجود دارد بتوان تشخیص داد که در واقع چه اتفاقی رخ داده است.

تشخیص نحوه و علت فوت 

زمانی که معاینه ظاهری و بررسی مدارک پزشکی برای تعیین علت فوت کافی نیست، پزشکان دست به کالبدگشایی ‌‌می‌زنند، اما گاهی ممکن است با کالبدگشایی نیز علت دقیق کشف نشود، آن زمان است که ضرورت وجودی تکنولوژی بیش از قبل نمود پیدا ‌‌می‌کند؛ در این موارد پزشکان قانونی شروع ‌‌می‌کنند به نمونه‌برداری. 

نمونه‌هایی که هر کدام از آن به بخش‌های آزمایشگاه خاص ارسال ‌‌می‌شوند. پزشکان با قانونی با نتیجه کالبدگشایی و آزمایشگاهی علاوه بر تعیین علت مرگ، نحوه حدوث فوت را هم شناسایی ‌‌می‌کنند یعنی این که فرد به مرگ طبیعی یا به علت خودکشی، حادثه و یا قتل از دنیا رفته است.

به گفته مهدوی، همچنین در گذشته، نمونه‌‌ها در بخش سم‌شناسی با تکنولوژی‌هایی همچون رنگ سنجی، TLC بررسی ‌‌می‌شدند، اما حدود یک دهه است که این فناوری‌‌ها جای خود را به تکنولوژی جدید و پیشرفته‌تری نظیرHPLC GC/MS ،LC/MS، Atomic Absorption،Polarograph   داده‌اند. تقریبا تمام مراکز استان‌‌ها در سال‌های اخیر به این تکنولوژی مجهز شده‌اند. از این طریق ‌‌می‌توان اعلام کرد یک نفر به دلیل مصرف یا خورانده چه داروی یا سمی‌فوت شده است.

مهدوی در ادامه با تأکید بر اینکه تجهیزات پیشرفته نیاز به نیروی کار پیشرفته هم دارند، ‌‌تصریح کرد: بر خلاف تصوری که همه دارند و فکر ‌‌می‌کنند حالا که تجهیزات خیلی پیشرفته است، سرعت کار هم بسیار بیشتر ‌‌می‌شود، واقعیت این است که گاهی نیاز است نمونه‌های مختلف چندین مرتبه توسط متخصص سم‌شناسی یا دکتر داروساز تکرار شوند تا به نتیجه ایده‌آل برسند. خدماتی که این تجهیزات ارائه ‌‌می‌دهند بسیار پیچیده است و نیاز به نیروی کار متخصص دارد.

تجهیزات فناورانه در پزشکی قانونی شیراز

به گفته مهدوی،‌ گاهی گزارش‌هایی درباره مرگ ناگهانی معتادان منتشر ‌‌می‌شود که فناوری به کشف علت این مرگ‌‌ها هم کمک ‌‌می‌کند. سال‌‌ها قبل شاهد بودیم عده‌ای از معتادان به دلیل نامشخصی، مسموم ‌‌می‌شدند و برخی هم بر اثر همین مسمومیت فوت ‌‌می‌کردند. 

در همین ارتباط، دستگاه «پولاروگراف» کمک کرد تا بتوانیم سموم فلزی داخل تریاک را تشخیص دهیم و اعلام کنیم این ماده مصرف شده به سرب آلوده بوده است. هر چند شیوع این اتفاق خیلی زیاد نیست و این دستگاه در حال حاضر در6 استان کشور مورد استفاده قرار ‌‌می‌گیرد.

این مسئول با اشاره به اینکه یکی از عجیب‌ترین تجهیزات فناورانه که در حال حاضر در کشور مورد استفاده قرار ‌‌می‌گیرد، در پزشکی قانونی شیراز است و «دستگاه «LC/MS» نام دارد، یادآور شد: این دستگاه از پیشرفته‌ترین تجهیزات دنیاست و فناوری آن ‌‌می‌تواند «سموم فرّار»، مانند موادی را که در بیهوشی استفاده و منجر به مرگ یک نفر ‌‌می‌شود، تشخیص دهد که این امر جهش بزرگی در تجهیزات فناورانه است.

سهولت رسیدگی به پرونده‌های پیچیده 

مهدوی ادامه داد: بعد از فناوری‌های مورد استفاده در آزمایشگاه‌های آسیب‌شناسی و سم‌شناسی، نوبت به بررسی فناوری به کار گرفته شده در یکی از مهم‌ترین بخش‌های پزشکی قانونی ‌‌می‌رسد، سرولوژی و بانک ژنتیک قانونی.

معاون امور پزشکی و آزمایشگاهی پزشکی قانونی گفت: بهتر است درباره استفاده از تکنولوژی در بانک ژنتیک، با یک مثال پیش برویم. در گذشته اگر زنی از طریق مراجع قانونی برای بررسی به ما ارجاع داده ‌‌می‌شد و ‌‌می‌گفت مورد تهاجم و تعرض قرار گرفته و به همین واسطه نطفه‌ای شکل گرفته، پزشکی قانونی در اولین قدم اقدام به بررسی گروه‌های خونی فرعی فرزند، زن و کسانی که مورد اتهام بودند، می‌کرد تا به این نتیجه برسد که فرزند متعلق به چه کسی نیست و بعد اقدام به آزمایش DNA ‌‌می‌کرد تا اثبات ابویت کند.

وی با بیان اینکه «در این روش روند رسیدگی به پرونده بسیار طولانی بود»؛ افزود: آن زمان بخش عمده‌ای از کارها به شکل دستی انجام ‌‌می‌شد و در نهایت دو تا سه ماه صرف این ‌‌می‌شد که بفهمیم چه کسی پدر بچه است. از آن طرف اگر تعداد مراجعه‌کنندگان ما بالا ‌‌می‌رفت، پرونده‌‌ها تا شش ماه هم در دست بررسی ‌‌می‌ماند. علاوه بر قربانی که درگیر مشکلات زیادی ‌‌می‌شد، آن طرف ماجرا نیز متهمانی بودند که جرم‌شان ثابت نشده بود. آن‌‌ها معمولا با قرار وثیقه‌های سنگین نظیر قرار بازداشت باید منتظر ‌‌می‌ماندند تا بی‌گناهی شان احراز شود.

شناسایی مجرمین با استفاده از بانک ژنتیک

به گفته مهدوی،‌ این روزها با استفاده از بانک ژنتیک، راحت‌تر از گذشته ‌‌می‌توان مجرمان را شناسایی کرد. در حال حاضر 10 آزمایشگاه ژنتیک قانونی در سطح کشور مجهز هستند که دستگاه‌های بسیار پیشرفته دارند. 

در این آزمایشگاه‌‌ها علاوه بر امور جاری پرونده‌های قضایی، پروفایل ژنتیکی محکومین سابقه‌دار نیز با مجوز دادستانی کل کشور و سازمان زندان‌‌ها تهیه و در بانک ژنتیک آرشیو ‌‌می‌شود و زمانی که از صحنه جرم یا از روی البسه یا بدن قربانی نمونه ژنتیکی از متهم به دست ‌‌می‌آورند، کافیست آن را با نمونه‌هایی که در بانک ژنتیک وجود دارد تطبیق دهند تا مجرم شناسایی شود.

مهدوی تصریح کرد: با این تفاصیل هر قدر همکاری ارگان‌های قضایی و نظا‌‌می ‌با پزشکی قانونی بیشتر باشد و آن‌‌ها بتوانند پروفایل‌های ژنتیکی بیشتری در آرشیو خود داشته باشند، قطعا روند رسیدگی به پرونده‌های قضایی هر روز بهتر از قبل ‌‌می‌شود.

شناسایی سریع اجساد قربانیان حوادث تلخ

مهدوی گفت: گاهی اوقات ما درگیر پرونده‌هایی ‌‌می‌شویم که با امنیت کشور در ارتباط است. مانند سقوط هواپیمای یاسوج، شهدای آتش‌نشان ساختمان پلاسکو، واژگونی قطار مشهد به تبریز و شهدای حله. فناوری‌های روز کمک ‌‌می‌کند که اجساد قربانیان را در کمترین فرصت شناسایی کنیم؛ به‌ویژه این که حادثه تلخ قطار تبریز با شهدای حله در یک برهه از زمان اتفاق افتاده بود و ما در آن زمان توانستیم در کمتر از یک هفته پیکر این عزیزان را شناسایی 

کنیم.

مهدوی با بیان اینکه با پیشرفت تکنولوژی و استفاده از تجهیزات پیشرفته، این روزها ‌‌می‌توان طی 24ساعت پروفایل ژنتیکی تهیه کرد، افزود: در عین حال و با وجود حمایت‌های همیشگی دولت، بالا بودن قیمت ارز برای تهیه مواد اولیه آزمایشگاه ‌‌می‌تواند روی پیشرفت مطلوب کارها تاثیر بگذارد.