«ظفر» نزدیک است

عطیه لواسانی

 بر اساس برنامه اعلامی از سوی سازمان فضایی کشور، سال آینده ماهواره جدید ایران به فضا پرتاب شده و در مدار قرار خواهد گرفت. این ماهواره که «ظفر» نام دارد با دقتی معادل ۲۲ و نیم درجه در مدار قرار می‌گیرد و فرایند طراحی و ساخت آن هم‌اکنون در دانشگاه علم و صنعت در حال انجام است. رئیس سازمان فضایی ایران ابزار امیدواری کرده است که برنامه ساخت و پرتاب این ماهواره به موقع و بر اساس جدول زمانبندی، به انجام رسد. زمان ماندگاری ماهواره ظفر در مدار دو سال تعیین شده است.

ایران، صاحب چرخه کامل فضایی

ایران چندسال پیش و با ساخت و در مدار قرار دادن ماهواره امید در زمره ۹ کشور دارنده چرخه کامل فضایی قرار گرفت.  دستگاه فضایی کشورمان با پرتاب ماهواره امید در سال ۱۳۸۷ کشور به چرخه کامل فناوری فضایی دست یافت. این ماهواره که توسط مهندسان و محققان داخلی ساخته و در مدار قرار گرفت، پروژه‌ای موفق بود که طی آن، سیگنال‌هایی از این ماهواره دریافت شد. بر اساس برخی برآوردها ایران توانسته است در فناوری‌های فضایی رتبه اول منطقه را به دست آورد و در دنیا نیز در جایگاه پانزدهم قرار گیرد.

پروژه‌های در دست انجام

هم‌اکنون دستگاه‌های مختلفی در کشور مشغول فعالیت در حوزه فضایی هستند که به نوعی می‌توان کارکرد و ماموریت هریک را به طور مجزا و مستقل بررسی کرد. در این میان، نقش دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، بسیار تعیین کننده و کلیدی است. مشخصا طراحی و ساخت سه ماهواره در دانشگاه علم و صنعت ایران در حال انجام است و این حجم از فعالیت متمرکز یک دانشگاه در زمینه فضایی موجب شده است که نام این دانشگاه با فناوری‌های فضایی عجین شود.

دوران تثبیت

گرچه، با اجرای پروژه های طراحی، ساخت، پرتاب و ارتباط‌گیری با ماهواره، نام ایران در شمار کشورهای صاحب تکنولوژی فضایی قرار گرفته است اما مسئله اصلی در حال حاضر، نه ورود به باشگاه فضایی‌های جهان بلکه ماندگاری در این باشگاه است. در واقع رویکرد و مسئله اساسی از نگاه مدیران بخش فضایی کشور، تثبیت دستاوردها و جایگاه کشور است.

 پرتاب ماهواره نوید، دومین پروژه ماهواره‌ای کشور نیز با موفقیت به انجام رسیده است اما علی رغم این دستاوردها، یکی از دغدغه‌های مهم مسئولان، تثبیت چرخه کامل فناوری فضایی است، به گونه‌ای که بتوان در قالب یک ساختار باثبات، ماهواره‌های عملیاتی را طراحی کرده و در مدار قرار داد.

بنا به اظهار رئیس سازمان فضایی کشور، اولویت این سازمان، توسعه زیرساخت‌های فضایی است. آنچه سازمان فضایی کشور در مسیر ثبات بخشیدن و توسعه پایدار فناوری فضایی به دنبال آن است، ایجاد ساختاری است که در آن بیشترین اتکا به نیروهای نخبه باشد.

این تجربه‌ای است که تمام کشورها موفق در حوزه فضایی به آن دست یافته‌اند. به عنوان مثال، آژانس فضایی اروپا در حال حاضر ۱۶۵۰ استارت آپ را حمایت می‌کند و ۲۰ هزار مرکز نوآور در اروپا در این حوزه ایجاد شده است. در ایران نیز در حوزه ICT نخبگان و شرکت‌های دانش‌بنیان زیادی وارد شده‌اند و به ویژه قشر جوان کشور توانسته است بازار این حوزه را در اختیار بگیرد. توسعه فضایی، چه در ایران و چه در هرجای جهان، با توسعه صنایع مخابراتی عجین و همراه است.

به باور کارشناسان، فناوری‌های اینترنت اشیاء، یکی از زمینه‌های توسعه فضایی است که مشخصا قشر نخبه و جوان کشور به آن متمایل است. رئیس سازمان فضایی کشور نیز بر همین اساس اظهار داشته است که این سازمان برنامه‌هایی را در نظر دارد که از آن جمله می‌توان به ساخت ماهواره‌های کیوب‌ست و منظومه کردن این ماهواره‌ها در قالب یک مسابقه اشاره کرد.

اقتصاد فضایی  لازمه توسعه فضایی

یکی از مهمترین عوامل رشد و توسعه کشور در حوزه فضایی، عامل اقتصادی است. مادامی که فعالیت در زمینه فضایی، منتج به دستاورد اقتصادی برای افراد نشود، نمی‌توان به توسعه آن امیدوار بود.واقعیت امیدوارکننده این است که بازار بزرگ فناوری‌های فضایی در ایران می‌تواند بسیار بزرگ باشد. در واقع چنین ظرفیتی در کشور وجود دارد.

اقتصاد فضایی در زمره اقتصادهای نوظهور قرار دارد. این امر موجب شده تا امروزه انقلاب فضایی در حال شکل‌گیری باشد و این زمینه‌ای است که در ایران نیز قابلیت توسعه دارد.

لازمه توسعه اقتصاد فضایی، در وهله نخست، ورود جدی نخبگان به این حوزه است. در واقع، دانشگاه‌ها باید حوزه‌های کسب و کار فضاپایه را پررنگ‌تر کنند. بر اساس آمارها، تا ۱۰ سال قبل، رشد اقتصاد فضاپایه ۱۳۹ درصد بوده و در حال حاضر این عدد به ۲۹۰ درصد افزایش یافته است. این آمار در حالیست که اقتصاد عمومی جهانی در سال ۲۰۰۸  تا ۲۰۱۶ ، ۱۹ و ۴ دهم درصد رشد داشته که در حال حاضر این عدد به بیش از ۹۲ درصد رسیده است.

در سال ۲۰۱۳ اقتصاد مستقیم فضا ۱۹۰ میلیارد دلار و اقتصاد غیرمستقیم آن، ۱۲۰۰  میلیارد دلار بوده است. متوسط رشد این صنعت در دنیا ۱۳ و ۶ دهم درصد و این میزان رشد در خاورمیانه بیش از ۱۷ درصد گزارش شده است.

آمارها نشان داده است بیش از ۷۵ درصد اقتصاد فضا توسط جوانان و شرکت‌های خصوصی ایجاد می‌شود، بنابراین برای توسعه اقتصاد فضایی باید عرصه را برای ورود کسب و کارهای فضایی و جوانان ایجاد کرد.

ورود دانشجویان و نخبگان

 اکنون آمادگی در عرصه زیرساخت‌های فضایی برای ورود دانشجویان فراهم شده است. پیش بینی می‌شود دانشگاه‌های نسل چهارم نیز بتوانند جوانان خلاق و کارآفرین را به این حوزه هدایت کنند. سازمان فضایی اعلام آمادگی کرده است برای ایجاد مرکز نوآوری‌های فضایی با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در دانشگاه علم و صنعت اقدام کند.

 اکنون با توسعه طراحی و ساخت ماهواره‌های کیوب ست در دنیا امید آن می‌رود که این فناوری در ایران نیز توسعه یابد، چرا که در سایر کشورها با توسعه این نوع ماهواره‌ها جوانان اقدام به توسعه فناوری‌های مرتبط با اینترنت اشیاء کرده‌اند.

سخن آخر اینکه تازه‌وارد نیستیم

ما در حوزه فضایی، تازه‌وارد نیستیم. این واقعیتی است که نباید آن را از یاد ببریم. ستاره‌شناسی در فرهنگ ایران، قدمت فراوانی دارد. خواجه نصیر الدین طوسی در ۱۲۰۰ سال قبل در حوزه موقعیت‌یابی ستارگان فعالیت داشت و ۱۰۰۰ سال قبل نیز ابوریحان بیرونی توانست قطر زمین را محاسبه کند. اکنون با اتکا به این پیشینه و بهره‌گیری از توان نخبگان و جوانان متخصص، می‌توانیم به یکی از قطب‌های فناوری فضایی تبدیل شویم.