امیدهای جدید برای مهار ایدز

عطیه لواسانی

ایدز، در اذهان عمومی، تداعی‌گر بیماری درمان‌ناپذیر است. ویروس «اچ.آی.وی»، احتمالا می‌تواند خود را به عنوانی غیر از یک ویروس مهلک، معرفی کند و همین ویژگی مرموز، این قدرت را به آن می‌دهد که در سیستم ایمنی بدن اختلال جدی ایجاد کند.

هیچ‌یک از تلاش‌های صورت گرفته برای درمان ایدز، تاکنون به نتیجه‌ای قطعی نرسیده است اما هر از چندگاهی، خبری از موفقیت محققان در مبارزه با این ویروس منتشر می‌شود که بارقه‌های امید را برای مبتلایان به آن زنده نگه می‌دارد.

اخیرا گزارشی منتشر شده که حاکی از گام مهم دانشمندان در مهار عملکرد ویروس «اچ.آی.وی» است.  

براساس یک مطالعه جدید، یک درمان آنتی‌بادی جدید می‌تواند به مدت یک ماه سبب پنهان شدن ویروس «اچ.آی.وی» شده و این ویروس را مدیریت کند. با این وجود، همچنان باید پذیرفت که این روش نیز، به معنای درمان قطعی نیست. در واقع تاکنون هیچگونه درمان قطعی برای این بیماری به اثبات نرسیده است و صرفا می‌توان از طریق داروهای ضد رتروویروسی(ART)  این بیماری را مدیریت کرد.

«اچ.آی.وی»، چیست؟

تخصص «اچ.آی.وی»، ایجاد اختلال در ساختار ایمنی بدن ست. در واقع نامگذاری آن نیز برگرفته از همین مفهوم است. عبارت «نقص ایمنی انسانی» که مختصرا «اچ‌.آی‌.وی» نامیده می‌شود نوعی ویروس آهسته‌گستر و عامل بیماری «ایدز» است.  اچ‌.آی‌.وی به یاخته‌های حیاتی دستگاه ایمنی بدن از جمله لنفوسیت تی کمک‌کننده ( CD4+T ) درشت‌خوارها و یاخته‌های دندانه‌ای حمله می‌کند.

اچ‌.آی‌.وی ویروسی است که با مختل کردن کارکرد و ویران کردن گونه‌ای از یاخته‌های مسئول هماهنگی ایمنی، منجر به نقص دستگاه ایمنی بدن انسان می‌شود که به آن ایدز می‌گویند.

زمان‌بندی گسترش بیماری

 در بدن

رفتار «اچ.آی.وی»، کاملا مرموزانه است به نحوی که برخی اوقات احساس می‌شود با موجودی هوشمند طرف هستیم. ایدز خیلی دیر، آمدنش را خبر می‌دهد! از زمان ورود اچ‌.آی‌.وی به بدن تا بروز ایدز ممکن است بین ۶ ماه تا ۱۰ سال یا بیشتر به درازا بکشد. در این مدت گرچه فرد به ظاهر تندرست به نظر می‌رسد، ولی ممکن است ویروس از او به دیگران سرایت کند. مشکل این است که اگر بیمار طبق روال داروهای خود را مصرف نکند، ویروس دوباره به فعالیت خود ادامه خواهد داد و منجر به ایجاد مشکلات بهداشتی و افزایش احتمال گسترش آن به دیگران خواهد شد.

«راه درمان»

یا  «راه کنترل»

در حال حاضر هیچ نوع درمان یا واکسن مؤثری برای این بیماری ساخته نشده‌است و معالجه آن، شامل درمان از طریق مقابله با بازگشت ویروس HAART  است که صرفا روند پیشروی بیماری را کند می‌کند. همه ساله صدها هزار نفر در کشورهای با درآمد پایین یا متوسط مبتلا به این بیماری می‌شوند و درمان این بیماری در بسیاری موارد شامل درمان‌های پیشگیرانه و مداوم برای عفونت‌های مترصد است.

در عین حال در هفته جاری گزارش شده است که آزمایش‌های بالینی جدید پژوهشگران «دانشگاه راکفلر» در انسان نشان داده است که داروهای مبتنی بر دو آنتی‌بادی که به طور طبیعی در بدن بعضی افراد یافت می‌شود، می‌تواند طی یک ماه، ویروس اچ.آی.وی را پنهان کند.

پادتن یا آنتی‌بادی(antibody) ، نوعی پروتئین است که در دستگاه ایمنی بدن، در پاسخ به حضور آنتی‌ژن خاصی، تولید می‌شود و در خون به گردش درمی‌آید یا در محل تولید باقی می‌ماند تا به آنتی‌ژن (معمولا اجسام بیگانه همچون باکتری و ویروس و گاهی نیز حتی بافت طبیعی بدن یا یک ماده غذایی) حمله‌ور شود و آن را بی‌ زیان سازد.

پژوهشگران ابتدا با بررسی اینکه چگونه بعضی افراد مبتلا به این ویروس به نظر خوب می‌رسند، موفق به شناسایی این آنتی بادی‌ها شدند. پژوهشگران دو نوع آنتی بادی به نام  3BNC117  و ۱۰-۱۰۷۴ را در این افراد شناسایی کردند که سبب می‌شوند سیستم ایمنی بدن با هدف قرار دادن پروتئین‌های خاصی روی سطح ویروس از خود در برابر عفونت این ویروس محافظت کند.

به منظور تقلید از اثرات این آنتی‌بادی‌ها، داروهایی به نام (bNAbs)  در گذشته توسعه یافته بودند اما اثربخشی آنها نسبتا کوتاه بود. با این حال پیشتر، این داروها تنها برای یک آنتی بادی توسعه داده شده بودند. اکنون پژوهشگران دانشگاه راکفلر در حال طراحی و توسعه داروهای bNAb هستند که ترکیبی از 3BNC117  و ۱۰-۱۰۷۴ است و داروهای مذکور عملکرد متفاوتی در بدن دارند.

پس از آزمایش‌های موفقیت‌آمیزی که روی حیوانات انجام شد اکنون پژوهشگران آزمایشات بالینی انسانی را شروع کرده‌اند و در نخستین آزمایش، ۹ فرد مبتلا به ویروس «اچ. آی. وی» را که بدن آنها نسبت به هر دو آنتی‌بادی مستعد بود، مورد بررسی قرار دادند. این بیماران طی آزمایش‌ها، مصرف داروهای ضد رتروویروسی خود را متوقف کردند و به جای آن سه هفته در میان داروهای bNAbs به آنها تزریق می‌شد.

این درمان جدید به مدت ۲۱ هفته به طور متوسط سبب سرکوب ویروس اچ.آی.وی شد و در موثرترین موارد، درمان مذکور سبب سرکوب این ویروس به مدت بیش از شش ماه در دو بیمار شد و دوره آزمایشی بدون گسترش مجدد این ویروس به پایان رسید. به گفته پژوهشگران، این ویروس، مقاومتی دربرابر درمان در هیچ بیماری نشان نداد و بدترین عوارض جانبی آن، خستگی خفیف بود. در آزمایش دوم، پژوهشگران آزمایش مشابه را روی هفت بیمار مبتلا به «ویروس خونی اچ.آی.وی» انجام دادند و دریافتند که بر خلاف گروه اول، ویروس هنوز فعالانه در جریان خون گردش می‌کند.

ویرمیا یا ویروس‌خونی در پزشکی وضعیتی است که در آن ویروس‌ها وارد جریان‌های خونی شده و در نتیجه به سایر قسمت‌های بدن دسترسی خواهند داشت. این وضعیت، مشابه باکترمیا است که در آن باکتری وارد جریان خونی می‌شود. اما درمان bNAb در اینجا نیز عمل کرد و ویروس به مدت حدود سه ماه تحت کنترل نگه داشته شد و هیچ مقاومتی هم در برابر داروها نشان نداد.

با اینکه آزمایش‌ها موفقیت‌آمیز بود اما همچنان پژوهشگران بر این باورند که این آنتی بادی‌های خاص بر روی تمام رفتارهای ویروس اچ. آی. وی تاثیر گذار نیستند و همچنان در حال انجام آزمایش‌های بیشتر هستند.

مبارزه همچنان ادامه دارد

حالا HIV  که اوایل قرن بیستم میلادی در غرب آفریقا جهش یافته و پدید آمد و تاکنون شیوع فراوان یافته است، جامعه علمی را بیش از پیش به چالش می‌کشد. ایدز اولین بار در سال ۱۹۸۱ توسط مرکز کنترل و پیشگیری بیماری (CDC) شناخته شد و از زمان کشف آن تا سال ۲۰۰۹، باعث مرگ ۳۰ میلیون نفر شده‌است. تا سال ۲۰۱۰، حدوداً ۳۴ میلیون نفر به ایدز مبتلا بوده‌اند و این بیماری، به عنوان یبماری همه‌گیر و جهانی شناخته شده است که حوزه شیوع آن بسیار وسیع و در حال گسترش است.

ایدز تأثیر بسیار زیادی روی جوامع داشته‌است، چه به عنوان یک بیماری و چه به عنوان یک عامل اجتماعی؛ این مساله حساسیت‌ها برای درمان یا هرگونه موفقیت در مهار و کنترل ایدز را دوچندان کرده است. آیا تداوم آزمایش‌های اخیر که امیدهای جدیدی را برای مواجهه با این بیماری پدید آورده است، به نتیجه‌ای ملموس ختم خواهد شد؟