رمز موفقیت در مبارزه با سرطان

عطیه لواسانی

شاید سرطان، از نگاه بسیاری آدم‌ها، واژه‌ای منفی و سیاه به شمار آید اما از نگاه علمی، پدیده‌ای قابل تفسیر است که باید به دنبال روشی برای مهار آن باشیم. از نگاه علمی، اینکه چه وقت متوجه سرطان می‌شویم و برای مهار آن اقدام می‌کنیم در تعیین سرنوشت مبارزه‌ای که با آن آغاز کرده‌ایم، بسیار موثر است. سرطان زمانی بروز می‌کند که سلول‌ها به شکل غیرعادی رشد کنند و توده‌ای به نام تومور را تشکیل دهند، ممکن است تومور در بافت و اندام اولیه باقی بماند یا به دیگر اندام‌های نزدیک سرایت کند. این مسئله بسیار مهم است که تا پیش از سرایت سرطان به سایر بافت‌ها، برای مهار آن اقدام کرده باشیم. 

احتمال دارد سلول های سرطانی از تومور اصلی جدا شده و با پیوستن به خون و رگ‌های لنفی، تومورهای ثانویه‌ای را در دیگر بخش‌های بدن پدید آورند. این زمانی است که به آن متاستاز سرطان گفته می‌شود، سلول‌های تومورهای متاستاتیک علائم توموهای اولیه را با خود حمل می‌کنند. در حالیکه تومورها رشد می‌کنند بافت‌ها و اندام‌های سالم را مختل کرده و در نهایت توانایی آنها را برای بقا از بین می برند. 

در واقع فرایند پیچیده سرطان زمانی شکل می‌گیرد که تغییر در ژن‌ها و عواملی که بر رفتار آنها تاثیر می‌گذارد رخ داده باشد.

 اما آیا ریشه بروز سرطان الزاما وراثت و ژنتیک است؟ محققان می‌گویند که افراد با پرهیز از بسیاری از عوامل سرطان زا می‌توانند از ابتلای خود به این بیماری پیشگیری کنند؛ چرا که در 92 درصد سرطان‌ها عامل محیطی مانند آب، هوا و غذای آلوده موثر است و فقط در هشت درصد باقی مانده، عوامل وراثتی در بروز سرطان دخیل هستند.

فرصت هفت ساله

از زمان نخستین جهش ژنتیکی تا بروز نشانه‌های ابتلا به سرطان اغلب هفت سال طول می‌کشد؛ پس از نخستین جهش سلولی به دلیل این که فرد از محیط، آب، غذا و هوایی که استنشاق می‌کند، عوامل سرطان زا مانند نیترات و مشتقات نفت را دریافت می‌کند بنابراین به مرور سلول‌های دیگر نیز دچار جهش سلولی می‌شوند و زمانی که سیستم ایمنی بدن فرد ضعیف شود، سرطان بروز می‌کند.

افرادی که در بستگان نزدیک خود مواردی از ابتلا به سرطان داشته اند، 30 درصد، احتمال بروز سرطان در آنها بیشتر از سایر افراد جامعه است.

لزوم معاینات دوره‌ای

تعریق شبانه، کاهش اشتها، کاهش وزن، خونریزی غیرمنتظره، درد مفاصل و ضعف عمومی از جمله علایم اولیه ابتلا به سرطان به شمار می رود و افرادی که بیشتر از 2 هفته این نشانه را داشته باشند، باید از نظر ابتلا به سرطان معاینه شوند.

همچنین افرادی که در محیط‌های آلوده مانند کلان شهرها زندگی می‌کنند و سوء تغذیه دارند، دچار استرس‌های روزانه‌اند، مسائل بهداشت شخصی را به درستی رعایت نمی‌کنند و آگاهی کافی در زمینه سرطان ندارند با احتمال بیشتری در زمینه ابتلا به سرطان مواجه هستند.

بر این اساس افراد پرخطر از نظر ابتلا به سرطان مانند افرادی که سابقه فامیلی ابتلا به این بیماری دارند، باید از حدود سن 30 سالگی زیر معاینات دوره ای تشخیصی قرار گیرند.

قدرت سرایت و پیام‌رسانی سلول‌های سرطانی

سلول‌های سرطان از قدرت پیام‌رسانی خاصی برخوردارند.

تغییر در ژن‌ها و عواملی که بر رفتار آنها تاثیر می‌گذارد فرایند پیچیده سرطان را شکل می‌دهد، بعضی تغییرهای ژنی با پیام رسان سلولی مرتبط است.

بسیاری از سرطان‌هایی که به سختی درمان می شوند، نوعی مسیر پیام رسان سلولی دارند که یافتن و متوقف کردن آن بسیار دشوار است.

در این رابطه، مسیر پیام رسانی سلولی آر ای اس/ ام ای پی کی RAS/MAPK، بر بسیاری عملکردهای سلول از جمله رشد، تقسیم و مرگ آن اثر می گذارد. نزدیک به نیمی از موارد سرطان در طیف مختلفی از بافت های بدن به دلیل نقص در این مسیر پیام رسانی بروز می‌کنند.

این مسیر یکی از مهم ترین مسیرهای پیام رسان سرطان است، اما تاکنون بیشتر تلاش‌ها برای تولید دارو در برابر این مسیر به شکست منجر شده است.

در عین حال اخیرا گروهی از محققان سرطان شناس اعلام کرده‌اند دارویی برای طیفی از سرطان‌ها تولید کرده‌اند که با هدف قراردادن مسیر پیام رسانی رشد سلول‌ها، موجب توقف و در بعضی موارد درمان سرطان‌های لاعلاج می‌شود.

محققان دانشگاه سانفرانسیسکو در کالیفرنیا، رویکرد جدیدی برای هدف قرار دادن این مسیر پیام‌رسانی یافته اند و در این مطالعات خود نشان داده‌اند چطور داروی تولیدشده توسط آنها که هنوز مراحل آزمایشگاهی را می گذراند، به شکلی موثر توانسته بین مسیر پیام رسانی یاد شده از پیام‌های رشدی که به سلول می‌رسد، فاصله ایجاد کنند.

این دارو با هدف قراردادن مهم ترین مسیر رشد سرطانی که جهش‌های دی ان ای را دربر می‌گیرد، ارتباطی را مختل می‌کند که به سلول‌ها می گوید چه زمانی باید تقسیم شوند، کجا باید تجمع کنند و مواردی از این دست. 

محققان توانسته‌اند نشان دهند این ترکیب با موفقیت مسیر رشد RAS را در تومورها از بین می‌برد و این امر نه تنها رشد تومور را کند کرده است بلکه در بعضی موارد موجب از بین رفتن تومور با کمترین عوارض جانبی شده است.

این ترکیب، پیشرفت سرطان را به طور مشخص در کشت‌های سلولی آزمایشگاهی سرطان‌های روده، پوست، ریه و پانکراس در آزمایشگاه متوقف کرده است، همچنین برای درمان تومورهای ریه در نمونه‌های حیوانی موفق بوده است. 

به باور پژوهشگران، جست وجو برای یافتن دارویی که این مسیر را هدف قرار دهد به اندازه‌ای دشوار بوده است که شماری از دانشمندان آن را به یافتن اکسیر احمر در درمان سرطان تشبیه کرده‌اند.

تشخیص زودهنگام

پیش شرط موفقیت درمان

در یک جمع بندی کلی باید گفت که با پیشرفت علم پزشکی، درصد بسیار زیادی از سرطان‌ها قابل پیشگیری و درمان هستند اما مهمترین شرط برای درمان موفقیت آمیز این بیماری‌، تشخیص زودهنگام آن است. با توجه به پارامترهایی مانند امکان پذیر بودن تشخیص زودرس سرطان، مناسب بودن هزینه‌های غربالگری، در دسترس بودن درمان‌های موثر و چندین شاخص دیگر، درواقع می‌توان گفت، مهمترین عواملی که می‌توانند نقشی موثر در موفقیت پزشکی در کمک به بیماران سرطانی داشته باشد، در درجه اول، اصلاح روش زندگی و رفتارهای پیشگیرانه و در وهله بعد، تشخیص زودهنگام و مبارزه با سرطان در مراحل ابتدایی این بیماری است.