تهران امروز، ۱۷ سانتی‌متر پایین‌تر از تهران دیروز

عطیه لواسانی

سرزمین ما ایران، از فهرست ۳۲ مخاطره طبیعی، ۲۳ مخاطره را دارد و به این لحاظ، یکی از نمونه‌های مثال‌زدنی در دنیا به شمار می‌رود!

اکنون و تحت‌تاثیر تغییرات آب و هوایی و اقلیمی جهان و نیز، به دلیل رفتار نامناسب ما با محیط طبیعی اطرافمان، این مخاطرات شتابی مضاعف پیدا کرده است. این شتاب مخرب، مخصوص ایران نیست و در سطح جهان نیز، شتاب و تغییرات جهانی زمین، بسیار زیاد شده است.

رییس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی گفته است مواجهه با شرایط جدید و البته مخاطره‌آمیزی که پیش آمده، نیازمند آن است که تصویری روشن از آینده زمین داشته باشیم و تحقق این امر نیاز به فناوری‌های به‌روز است تا امکان آن فراهم آید که تغییرات زمین با آن مورد مطالعه قرار گیرد.

اطمینان از آب بهداشتی، تولید انرژی‌های قابل اطمینان، اقتصاد دارای رشد پایدار، اشتغال مناسب دانش‌بنیان بر مبنای آمایش زمینی، ساخت زیرساخت‌های پویا و ایجاد شهرهای ایمن و پایدار با شناخت از مخاطرات، حفاظت و بهره‌برداری از دریاها و اقیانوس‌ها و مدیریت پایدار جنگل‌ها و جلوگیری از تخریب مراتع ازجمله استراتژی‌های سازمان زمین‌شناسی است.

در فرایند تغییرات اقلیمی جهان، ایران در قیاس با برخی کشورهای توسعه‌یافته، نقش چندانی ندارد ولی یکی از کشورهای تاثیرپذیر از این تغییرات اقلیمی است.

تغییرات اقلیمی پدیده‌ای جدید و مربوط به سال‌های اخیر نیست. زمین از حدود ۲۰۰ سال قبل با تغییرات اقلیمی مواجه شده است، به گونه‌ای که تغییرات اقلیم با دمای کمتر از یک درجه نوسان بوده است.

اینکه تغییرات اقلیمی موجب گرمایش زمین شده است جای تردید ندارد اما بسیاری از کارشناسان، در مورد اینکه این تغییرات الزاما ناشی از عملکرد انسان باشد، دچار تردید هستند، بنابراین، مطالعات گسترده‌ای در دستور کار مراکز مختلف جهان قرار دارد تا  مشخص شود که این تغییرات منشا انسانی دارد یا طبیعی. اما این تغییرات چه منشا انسانی داشته باشد چه طبیعی، واقعیت آن است که ما در ایران، بر اثر تغییرات اقلیم با تغییر الگوی بارش و کاهش بارش‌ها مواجه شده‌ایم. ایران همچنین با پدیده گرمایش جزیره‌ای به دلیل انباشت گازهای گلخانه‌ای مواجه است؛ به این معنا که با انباشته شدن گازهای گلخانه‌ای در شهرها، شاهد افزایش دما در اکثر شهرها هستیم. دامنه مخاطرات ناشی از تغییرات زمین، بسیار فراگیر است. در ایران نیز این تغییرات، در مناطق و زمان‌های مختلف، به اشکال گوناگون در حال بروز و ظهور است.

 ریزگردهای دانه‌درشت

«لک»، رییس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، زیرگردها را یکی از مخاطرات طبیعی ایران نام برده و با بیان این که در ابتدا تصور بر این بود که کانون ریزگردها در خارج از کشور است، می‌گوید: مطالعات نشان داده است که برخی کانون‌های ریزگرد، منشا داخلی دارد که از جمله می‌توان به دریاچه‌های خشک شده اشاره کرد. در واقع دریاچه‌هایی مانند جازموریان به دلیل عدم ارائه حق‌آبه آن، خشک شده است. با وزش بادهای ۱۲۰ روزه ابتدا ریزگردها، توفان‌های ریزگرد ایجاد می‌کرد، ولی با ‌اضافه شدن روزهای بادی از ۱۲۰ روز به ۱۸۰ روز و پایان یافتن دانه‌های ریز، در حال‌ حاضر با توفان‌های گردوغبار با دانه‌های درشت ماسه مواجه شده‌ایم.

بحران فرونشست زمین

یکی دیگر از بحران‌های حال حاضر و پیش روی ایران، بحران فرونشست زمین است.

در تعریف این پدیده می‌توان گفت که «اگر منطقه‌ای چهار میلیمتر فرونشست داشته باشد، با بحران فرونشست مواجه است». متاسفانه با این واقعیت روبه‌رو هستیم که با چنین تعریفی، هم اکنون ۳۰۰ دشت ایران دچار فرونشست شده است. برای مثال دشت مشهد با ۲۵ سانتیمتر، دشت کرمان با ۲۰ سانتیمتر، دشت ساوجبلاغ با ۲۲ سانتیمتر و دشت تهران با ۱۷ سانتیمتر فرونشست مواجه است.

شهیدی، معاون زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، در ریشه‌یابی بروز این پدیده، تاکید کرده است که برداشت بی‌رویه آب، نقش مهمی در ایجاد پدیده فرونشست زمین دارد، چرا که اگر برداشت آب‌های زیرزمینی به هر دلیلی بدون مدیریت صورت گیرد، به تدریج منافذ زمین که در زمانی در آن‌ها، آب وجود داشته است، در شرایط خالی از آب، به یکدیگر چسبیده می‌شوند و از این رو زمین به صورت عمودی به سمت پایین فرو می‌ریزد. مثلا دشت رفسنجان یکی از قدیمی‌ترین دشت‌هایی است که با پدیده فرو نشست مواجه بوده است و در سال ۱۳۴۶ به دلیل برداشت بی‌رویه آب‌های زیر زمینی و مصرف آن در بخش کشاورزی دچار فرو نشست شد.

به گفته این مقام مسئول، در حال‌ حاضر ایران در حوزه آب، دچار بحران شده است و بر اساس مطالعات، استان‌های مختلف کشور به دلیل برداشت بی رویه آب‌های زیرزمینی درگیر پدیده فرو نشست شده‌اند. دشت‌ مشهد ۲۵ سانتیمتر، دشت نیشابور۱۲سانتیمتر، دشت کاشمر ۳۰ سانتیمتر، دشت کرمان ۲۰ سانتیمتر، دشت قزوین ۲۴ سانتیمتر و دشت زرند کرمان ۲۵ سانتیمتر فرو نشست داشته است. این نتایج، حاصل مطالعاتی است که به انجام رسیده و طی آن ۶۰۹ محدوده مطالعاتی در سازمان زمین‌شناسی تعریف شد که با استفاده از فناوری‌هایی همچون داده‌های راداری و GPS مورد مطالعه قرار گرفت.

فروچاله‌ها را نیز به فرونشست‌ها اضافه کنید

ایران علاوه بر فرونشست‌ها با فروچاله‌ها نیز مواجه است، به عنوان نمونه چندی پیش، دشت «کبودرآهنگ» دچار فروچاله شد که این امر نیز به دلیل برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی بوده است.

هم اکنون، استان‌های کرمان و فارس بیشترین فرونشست را دارند اما با گسترش روند استفاده نامناسب از آب‌های زیر زمینی، تقریبا هیچ کجای کشور از بحران فرونشست و فروچاله‌ها در امان نیست.