آمار حاشیه‌نشین‌ها و ساکنان بافت‌های فرسوده شهری رو به افزایش است
دور از مدار رشد و در چرخه فقر و آسیب
ریحانه جولایی
«۱۹ میلیون نفر در محلات حاشیه‌نشین، بافت فرسوده و تاریخی ساکن هستند.» این خبری بود که چند روز پیش در خبرگزاری‌ها و شبکه‌های مجازی منتشر شد.
براساس اطلاعات، تهران ۳۷۴ محله دارد که وجود مسائل و مشکلات متعدد در همه بخش‌ها سبب شده تا اداره این کلان‌شهر نیازمند مشارکت و تعامل دوسویه مدیران شهری و شهروندان باشد. در این میان اداره شهری به این وسعت نیازمند تعامل و مشارکت از پایین به بالاست چراکه بسیاری از مسائل و مشکلات شهری می‌تواند در بستر وجود زیرساخت‌ها و با حضور شهروندان و مشارکت واقعی آنان در حل مشکلات صورت پذیرد تا آنجا که اگر مسائل و مشکلات شهری در همه حوزه‌ها از بخش‌های کوچک یعنی محلات آغاز شود می‌تواند منجر به نتایج مطلوب در حوزه ارتقای زندگی شهرنشینی شود. البته باید در نظر گرفت که بسیاری از محلات فرسوده و قدیمی شهر نیازمند سند توسعه هستند تا با اختصاص بودجه و برنامه‌ریزی منطبق با نیاز محله توسعه یابند و این امر ممکن نخواهد شد مگر آنکه سند توسعه محلات تدوین و به‌خصوص در بافت‌های فرسوده و ناپایدار پایتخت به مرحله اجرا درآید. با توجه به اینکه اجرای طرح‌های شهرسازی و عمرانی در محله‌های شهر تهران نیاز به تدوین سند توسعه محلات دارد، همچنان خبری از تدوین این سند مهم از سوی شهرداری تهران نیست. این در حالی است که از ابتدای فعالیت دوره جدید مدیریت شهری تهران، محله‌محوری طرح‌های بزرگ و کوچک شهری ازجمله مسائلی بود که هم اعضای شورای شهر تهران و هم دو شهردار پیشین پایتخت بر آن تأکید داشتند. هرچند در اواخر دوره قبلی مدیریت شهری با هدف اجرای طرح نوسازی بافت فرسوده در محلات پایتخت سند توسعه محلات مناطق ۲۲گانه شهر تهران در حال تدوین بود، اما به نظر می‌رسد که تدوین اسناد مذکور یا اصلاح آن در دوره جدید به دلایل نامعلومی متوقف شده است.
از حرف تا عمل فرسنگ‌ها فاصله است
بافت‌های فرسوده شهری و زندگی مردم در این مناطق موضوع جدیدی نیست. سال‌هاست مسئولین به این قضیه پی‌برده‌اند و در مورد آن صحبت می‌کنند؛ اما دریغ از اندکی رسیدگی و بهبود شرایط. بیشتر از دو سال پیش بود که اکبر ترکان، نماینده ویژه رئیس‌جمهور گفت بافت محله‌های فرسوده باید اصلاح شود، اما این موضوع هم مانند بیشتر مسائل در حد حرف باقی ماند و خبرهای کم یا ضدونقیضی از اصلاح بافت فرسوده و بهتر شدن سطح زندگی مردم ساکن این مناطق حکایت می‌کند.
بااین‌حال، اطلاع دقیقی از اینکه چه تعداد خانه توسط وام نوسازی مسکن در طی این سال‌ها بازسازی یا نوسازی شده‌اند، در دست نیست. به گفته هوشنگ عشایری، معاون وزیر راه و شهرسازی از ابتدای دولت یازدهم تنها 50 هزار نفر تسهیلات نوسازی بافت فرسوده دریافت کرده‌اند. علاوه بر این بانک‌های عامل عمدتاً از پرداخت وام 50 میلیون تومانی مصوب دولت یازدهم خودداری می‌کنند و مردم نیز از بالا بودن نرخ سود وام نوسازی گلایه‌مندند، این در حالی است که براساس مصوبه هیات‌دولت، بانک‌های عامل باید وام نوسازی را با سود 9درصد پرداخت کرده و مابه‌التفاوت آن را دولت پرداخت کند.
مهاجرت‌ها، دلیل ناموفق بودن طرح‌های نوسازی
حل مسئله بافت‌های فرسوده به‌ویژه در کلان‌شهری مانند تهران آسان نیست، زیرا غالب محلات جنوب شهری بافت فرسوده دارند. مسئولان در ارتباط با نوسازی بافت فرسوده نیازمند دو اقدام اساسی و هم‌زمان هستند و اگر از انجام هریک از آن‌ها غافل شوند، معضل بافت فرسوده همچنان در شهرهای بزرگ ایران ادامه خواهد داشت. ساکنان بومی مناطق فرسوده شاه‌کلید حل مشکلات هستند، آن‌ها باید در این مناطق باقی بمانند و در غیر این صورت باید منتظر عواقب شوم خروج آن‌ها از محل زندگی‌شان بود.
علاوه بر این بافت‌های فرسوده انتخاب مناسبی برای روستانشینان و افراد کم‌درآمد هستند و آن‌ها اغلب برای ورود به دنیای شهری راهی جز سکونت در مناطق فرسوده نمی‌شناسند. بنابراین اگر قیمت زمین و خانه در این مناطق اندک و قابل‌پرداخت باشد روستانشینان را به طمع شهرنشینی می‌اندازد. به‌صورت کلی می‌توان گفت اگر سکونت مهاجران و اقشار کم‌درآمد در مناطق فرسوده آسان باشد در این صورت اجرای طرح‌های نوسازی بافت فرسوده و تشویق ساکنان بومی مناطق به حضور در منطقه بی‌نتیجه است.
آمار جمعیت مناطق فرسوده بالاست
آخرین خبر و آمارها حاکی از آن است که جمعیتی حدود ۱۱ میلیون در محلات حاشیه‌نشین و حدود ۸ میلیون نفر در بافت فرسوده و بافت تاریخی کشور ساکن هستند که رقم بالایی است؛ یعنی ۱۹ میلیون از جمعیت ۶۰ میلیون شهرنشین کشور در این مناطق سکونت می‌کنند.
به نقل از ایسنا و به گفته تقی رستم‌وندی، رئیس سازمان امور اجتماعی کشور قرار است سال 98 آغاز یک تحول عمده در حوزه اقدامات و مداخلات دستگاه‌های دولتی در محلات هدف بازآفرینی شهری باشد. با توجه به اسناد منتشرشده این جمعیت 19 میلیون نفری که در این مناطق ساکن هستند به فقر شهری، مشکلات کالبدی مسکن، پسماند، عقب‌ماندگی از نظام آموزشی و پایین بودن بهداشت مبتلا هستند و بنابراین لازم است در این محلات با هم‌افزایی همه دستگاه‌ها اقدامات و مداخلات مربوطه شکل بگیرد.
65 درصد از آسیب‌های اجتماعی تهران در بافت‌های فرسوده اتفاق افتاده است که نشان می‌دهد بیشتر افرادی که در این مناطق زندگی می‌کنند در معرض انواع آسیب‌های اجتماعی قرار دارند
با استناد به صحبت‌های رستم‌وندی، ائتلافی بین هلال‌احمر، سازمان فنی حرفه‌ای و معاونت زنان و وزارت کشور ایجاد شده است که تلاش می‌کند در ۲۲ استان کشور مدل خاصی را که در حوزه کارآفرینی طراحی شده است به اجرا دربیاورد و امید می‌رود که با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته سال ۹۸ سرآغاز یک تحول خوب در حوزه مداخلات این سکونتگاه‌ها باشد.
افزایش آسیب‌های اجتماعی در بافت‌های فرسوده
سازمان مدیریت بحران می‌گوید ٧٨ هزار هکتار و وزارت راه، آن را ١٣٠هزار هکتار اعلام می‌کند. موضوع بر سر مساحت بافتی است که سال‌هاست در رابطه با آن هشدار می‌دهند و به‌اصطلاح فرسوده می‌نامندش، اما مسئله مهم‌تر آدم‌هایی هستند که در این بافت زندگی می‌کنند؛ آدم‌هایی که حتی بر سر تعدادشان هم اختلاف است اما یک موضوع در موردشان مشترک است، درصد بالایی از آسیب‌های اجتماعی ایران، میان آن‌ها به وجود می‌آید و بزرگ می‌شود.
به‌جرأت می‌توان گفت که متأسفانه در کشور ما آن‌طور که باید به بافت فرسوده توجه نشده است، درحالی‌که از نظر سازمان مدیریت بحران باید حساسیت‌های لازم نسبت به این موضوع در میان مردم و مسئولان به وجود بیاید. فقر شهری، تاب‌آوری پایین و بحران هویت سه معضلی است که در محدوده‌های فرسوده شهری با آن مواجه هستیم.
حرف‌وحدیث‌ها درباره بافت فرسوده در ایران و اتفاقاتی که در آن می‌افتد، کم نبوده است. مسئولان وزارت راه و شهرسازی همیشه از اختصاص دادن بودجه‌های مختلف برای نوسازی آن‌ها گفته‌اند و مسئولان اجتماعی، درباره وقوع اتفاقات مختلف و آسیب‌های اجتماعی در این بافت هشدار داده‌اند اما در واقعیت هیچ تلاشی برای پایان دادن به این وضعیت انجام نشده است و وعده‌ها در حد حرف باقی ماندند. گزارش‌ها این واقعیت را برملا کرده‌اند که 65 درصد از آسیب‌های اجتماعی تهران در بافت‌های فرسوده پایتخت اتفاق افتاده و نشان می‌دهد بیشتر افرادی که در بافت‌های فرسوده زندگی می‌کنند در معرض انواع آسیب‌های اجتماعی قرار دارند که این موضوع نسل جوان جامعه را تهدید می‌کند. با توجه به اینکه حاشیه‌نشینی، بافت‌های فرسوده و محلات اقماری بسترهای مناسبی برای بروز و تقویت ناهنجاری‌های اجتماعی هستند، در تهران هم بیشتر آسیب‌های اجتماعی مانند کودکان کار و خیابان، خرده‌فروشی مواد مخدر، زندگی مهاجران داخلی و خارجی و همچنین اختفای برخی بزهکاران در این‌گونه محلات است.
آخرین آمارها حاکی از آن است که جمعیتی حدود ۱۱ میلیون نفر در محلات حاشیه‌نشین و حدود ۸ میلیون نفر در بافت‌های فرسوده و تاریخی کشور ساکن هستند
البته این آسیب‌ها در مناطق فرسوده به یک‌شکل نیستند و در مکان‌های مختلف، نمود و قوت مختلفی دارند. شدت آسیب‌های اجتماعی در بافت‌های فرسوده شهری نیز متفاوت است و خود بافت در قوت و شدت نوع آسیب تأثیرگذار است. به‌عنوان‌مثال برخی مناطق به دلیل سرقت بسیار معروف می‌شوند. برخی دیگر از مناطق به دلیل فروش مواد مخدر و مناطق دیگری هم هستند که به دلیل فحشا شهرت پیدا می‌کنند.
زلزله در بافت‌های قدیمی فاجعه‌بارتر است
فارغ از مشکلات و مسائل اجتماعی که بافت‌های فرسوده با خود به همراه دارند، با توجه به قرار گرفتن شهری مثل تهران روی گسل‌های حساس و متعدد، در صورت وقوع زلزله؛ شاهد مرگ افراد بسیاری در این مناطق هستیم. نکته مهم اینکه به دلیل نفوذناپذیری بافت‌های فرسوده عملاً امدادرسانی در زمان بروز حادثه غیرممکن است و کار آواربرداری و بیرون کشیدن انسان‌ها از زیر آوار ماه‌ها به طول می‌انجامد؛ ازاین‌رو سازمان مدیریت بحران به‌عنوان نهاد بالادستی باید با کمک شهرداری‌ها و نهادهای ذی‌ربط در این مورد تدبیر کند
در پایان لازم به ذکر است، در خوش‌بینانه‌ترین حالت ممکن اصلاح کامل بافت فرسوده شهری 10 و 15 سال زمان می‌برد. از سوی دیگر بعد از گذشت این زمان مساحت زیادی بافت فرسوده جدید خواهیم داشت که باید برای نوسازی آن‌ها اقدام کنیم. برای نوسازی بافت‌های فرسوده نیازمند برنامه‌های توسعه شهری و تأمین منابع مالی موردنیاز و نیز مشارکت ساکنان این مناطق هستیم. مهم‌ترین مسئله جذب این افراد به فعالیت‌های اقتصادی شهری است، زیرا بافت‌های فرسوده اغلب نیروهای کاری جوان و خوبی دارند و می‌توان از این طریق برای اشتغال آن‌ها نیز چاره‌ای اندیشید.
دیدگاه تان را بنویسید