آموزش خودمراقبتی؛ راهی برای ارتقای سلامت عمومی کودکان
فائزه ناصح، دکترای روانشناسی عمومی
امروزه باتوجه به افزایش آسیب‌های اجتماعی در بین کودکان و نوجوانان و اخبار مربوط به آزار و اذیت کودکان جامعه، جای خالی برنامه‌های مشخص از جمله «آموزش‌های خودمراقبتی» برای کاهش چنین آسیب‌های اجتماعی به شدت احساس می‌شود. در این نکته تردیدی نیست که در ایران هنوز آنگونه که شایسته است و انتظار می‌رود به کودکان و حقوق آنان توجه جدی نمی‌شود. از اینرو واجب است خانواده‌ها از طریق آگاه‌سازی و آموزش‌های مناسب در جهت محافظت و پیشگیری از آزارهای جسمی و جنسی فرزند خویش گام‌های جدی بردارند و آنان را در این زمینه واکسینه کنند.
نظام آموزشی کشور نیز این درباره دچار نقص و قصورهای متعددی است و در این شرایط والدین باید با کمک مشاورین و متخصصین کارآزموده برای حفظ و مراقبت از فرزندان خود به برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت‌های پیشگیرانه و آموزش مهارت‌های از خودمراقبتی بپردازند و با اجرای برنامه‌های آموزشی توانمندساز جهت مصون ماندن فرزندان دربرابر آسیب‌های اجتماعی قدم بردارند.
در روانشناسی «خودمراقبتی» همان پیشگیری از طریق آموزش است؛ یعنی اینکه فرد برای حفظ سلامت و شادابی خود آگاهانه و هدفمند کارهای روزمره‌ِ کوچکی را برای خویشتن، خانواده یا دیگران انجام می‌دهد تا زندگی سالمتر و بهتری را خلق کند.
به باور روانشناسان «خود مراقبتی» به وضوح می‌تواند موجب افزایش کارایی و مهارت‌های فردی-اجتماعی فرد شود و یکی از مهارت‌های مهم زندگی است که به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند تا مسیر زندگی را راحت‌تر و با خطرات و آسیب‌های اجتماعی کمتری سپری کنند و به همین نسبت درصد موفقیت خویش را در زندگی بالاتر ببرند. بر همین اساس روانشناسان و رواندرمانگران توصیه می‌کنند تا والدین نسبت به آموزش‌های خودمراقبتی در فرزندانشان حساس باشند و در جهت بالابردن آگاهی فرزندانشان در این مسیر اهتمام ورزند.
«خود مراقبتی» دارای ابعاد و انواع مختلفی از جمله: خودمراقبتی جسمی، روانی، عاطفی و معنوی است؛ تربیت جنسی کودکان نیز یکی از مهمترین مباحثی است که در حوزه خودمراقبتی مطرح می‌شود. آشنایی کودکان با اعضای خصوصی بدنشان در خلال سال‌های اولیه زندگی باید صورت پذیرد و متخصصین روانشناسی در حوزه کودک و نوجوان بهترین سن برای آغاز چنین آموزش‌هایی را چهار یا پنج سالگی می‌دانند. والدین در حین آموزش مهارت‌های خودمراقبتی باید بر جملاتی از قبیل اینکه « هر فردی بخش‌هایی در بدن خود دارد که حریم خصوصی اوست و هیچ کس حق دست زدن به این بخش‌ها را ندارد» و همچنین «اگر فردی سعی کرد به بدن تو نزدیک شود باید حتما به پدر و مادر اطلاع بدهی» تاکید کنند.
متخصصین روانشناس معتقدند آموزش‌های فراگیری مهارت‌های «خودمراقبتی» برای کودکان بهتر است در قالب بازی و داستان‌سازی صورت گیرد؛ شیوه آموزش نباید به گونه‌ای باشد که سبب تحریک بیش از حد کنجکاوی کودک شود و برای وی اشتغالات ذهنی ایجاد کند. همچنین باتوجه به مراحل تحولی-رشدی کودکان، اغلب آنان در بازه سنی سه تا چهار سالگی از روی کنجکاوی با پرسش‌هایی درمورد جنسیتشان و مسایل جنسی وقت می‌گذرانند و در این دوره سنی اصرار بر محرمانه نگه داشتن بدن خویش از دید دیگران نیز دارند و از عریان بودن اندامشان در ملأ عام احساس شرم می‌کنند؛ در همین راستا متخصین حوزه روانشناسی به والدین توصیه می‌کنند، این حالت کودک را که اصرار بر محرمانه نگاه داشتن مکان‌های خصوصی خویش دارد؛ در حد طبیعی در وی تقویت کنند تا او در سنین بالاتر و در دوران نوجوانی و جوانی به بی‌پروایی جنسی کشیده نشود.
همچنین لازم است والدین بستری حمایتی و عاطفی را فراهم آورند تا هرگاه کودک با مساله یا مشکلی روبرو شد، بتواند بدون ترس از تنبیه یا سرزنش شدن آن را با والدین و مراقبان خود در میان بگذارد تا از راهنمایی و حمایت آنان بهره‌مند شود.
دیدگاه تان را بنویسید