قوانین بازدارنده و افزایش سقط جنین زیرزمینی؛
بارداری انتخاب است یا سرنوشت؟
در مواردی مادر به بیماری مبتلاست که ادامه بارداری برای سلامتی وی بسیار خطرناک و مهلک است، یا جنین موجود در رحم دچار ناهنجاری‌هایی است که با حیات وی منافات دارد و جنین بعد از تولد قاد‌‌ر به زندگی طبیعی نخواهد بود.در این موارد قانونگذار با لحاظ کردن چند شرط اجازه سقط جنین را صادر می‌کند. برای سقط درمانی، جهت رعایت حال مادر، رضایت وی کافی اعلام شده و بنابراین رضایت پدر برای سقط درمانی ضرورتی ندارد. آن‌چه درپی می‌آید بررسی روند و شرایط سقط جنین در ایران است.
آذر فخری، روزنامه‌نگار
خبرهای خوبی در این مورد شنیده نمی‌شود. بیشتر آن‌هایی که دچار بارداری ناخواسته شده‌اند، ناچار دست به اقدامات زیرزمینی زده‌اند و طبعا برای‌شان مشکلاتی پیش آمده، البته اگر زنده از این اقدام زیرزمینی بیرون آمده باشند. رویا چند وقت پیش دچار بارداری ناخواسته شد. بعد از سه تا بچه، نه خودش و نه توان مالی خانواده کشش داشتن یک بچه دیگر را نداشت. به هرجای قانونی که مراجعه کرد، قبول نکردند، چون اولا سقط جنین در ایران ممنوع است مگر در مواردی خاص و طبعا مشکلات اقتصادی و عدم تحمل روحی و روانی مادر و مثلا خسته بودنش از روند زندگی و تعداد زیاد بچه‌ها، اصلا دلایل موجهی برای انجام این کار نیستند. پس تنها راهی که برای رویا باقی ماند مراجعه به پزشکی بود که مخفیانه و زیرزمینی این کار را انجام می‌داد و طبیعی است که انجام کار خطرناکی مثل پایان‌دادن عمدی به بارداری، شرایط و امکانات ویژه‌ای لازم دارد که معمولا در چنین مکان‌هایی وجود ندارند یا وضعیت مناسب و به‌روزی ندارند. رویا ، بدون این‌که به کسی خبر بدهد، یک روز به محلی که با پزشک قرار گذاشته بود رفت و پزشک مشغول کارش شد. کار سقط جنین در آن زمان و مکان انجام شد، اما تبعات وعوارض این عمل غیر ایمن و بهداشتی، چنان دامن رویا را گرفت که به ناچار در بیمارستان بستری شد و رحم خود را از دست داد. چنین عوارض و خطراتی البته در مقابل مرگ‌هایی که در این رابطه اتفاق می‌افتند، یک‌جور خوش‌شانسی محسوب می‌شوند.
سقط جنین، چرا؟
زوج‌های جوان، امروزه ترجیح می‌دهند چند سال پس از ازدواج بچه‌دار شوند، وقتی که از نظر اقتصادی و نیز تاب‌آوری و تداوم ازدواج به اطمینان رسیده باشند. ضمن این‌که در صورت تمایل به بچه‌دارشدن، به یک فرزند اکتفا می‌کنند و هیچ برنامه‌ای برای بچه دیگر ندارند. دلیل عمده آن هم معلوم است؛ مشکلات و بحران‌های اقتصادی، اجاره‌نشینی و روبه‌روشدن با صاحب‌خانه‌هایی که به خانواده‌های بیش از چهار نفر خانه اجاره نمی‌دهند. ضمن این‌که خانواده بزرگ طبعا به خانه بزرگ‌تر نیاز دارد که اجاره‌اش در توان اقتصادی خانواده نیست. افزون‌بر این، روابط خارج از چارچوب ازدواج نیز گاهی بارداری‌هایی در پی دارد که مجموع این دو؛ موجب بالا رفتن آمار سقط‌های غیرقانونی در مکان‌هایی بدون استانداردهای پزشکی شده است. چنانکه تا ۹۰ درصد سقط‌ها در کشور به‌صورت غیرقانونی انجام می‌گیرد.
در کنار آمار موارد غیرقانونی، آمارهای رسمی در کشور نیز حکایت از افزایش سقط جنین طی سال‌های اخیر دارد که برخی آن‌را یک زنگ خطر برای جامعه پزشکی از نظر عوارض این سقط‌ها دانسته و برخی دیگر نقش آن را در سیاست‌های جمعیتی کشور پررنگ میدانند. آماری که پزشکی قانونی از تعداد مراجعان ارائه داده، نشان می‌دهد میزان مراجعان برای سقط جنین به مراکز پزشکی در طول 10 سال گذشته رشد صعودی داشته است. محمد اسلامی، معاون دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت نیز از وجود سالانه ۲۲۰ هزار سقط جنین در کشور سخن گفته و عنوان کرده:«سالانه ۲۲۰ هزار سقط جنین در کشورعدد بالایی است و یک میلیون و ۵۷۰ هزار تولد داریم که اگر این تعداد سقط جنین انجام نشود به یک میلیون و ۸۰۰ هزار تولد در سال می‌رسد.» البته نمی‌شود به این آمار اعتماد کرد چرا که هیچ‌کس حاضرنیست در زمینه سقط جنین کار و تحقیق کند و بنابراین آمارمشخص و دقیقی در این زمینه وجود ندارد.
وضعیت سقط جنین درایران
سقط جنین در ایران، شرعا ممنوع است. اما تعجب خواهید کرد اگر بدانید که وضعیت سقط جنین و قوانین حاکم برآن در کشور، بسیار سهل‌گیرانه‌تر از کشورهای اروپایی و آمریکایی است. با وجود حرام و ممنوع بودن سقط، اگر پزشک و پزشکی قانونی تشخیص دهند که در اثر ادامه بارداری جان مادر به خطر می‌افتد، می‌توان سقط را انجام داد و در این زمینه، رضایت خود مادر کافی است و نیازی به اجازه همسر نیست. البته این مورد شامل «سقط‌درمانی» می‌شود که شرایط خاص خودش را دارد.
آمارهای رسمی کشور حکایت از افزایش سقط جنین طی سال‌های اخیر دارد که برخی آن‌را یک زنگ خطر برای جامعه پزشکی از نظر عوارض این سقط‌ها دانسته و برخی دیگر نقش آن را در سیاست‌های جمعیتی کشور پررنگ میدانند
سقط درمانی چیست؟
در برخی موارد ممکن است مصلحت بالاتری از جمله حفظ حیات مادر یا ارتقای سطح کیفی نسل بشر، مورد نظرباشد. چنین سقطی، درمانی یا همان قانونی است. نخستین مستند قانونی در این زمینه، بخشنامه شماره 4176/1 مورخ 11 آذر سال 1382 سازمان پزشکی قانونی کشور است که در ماده یک مقرر می‌دارد: «در صورتی‌که ادامه بارداری مادر به مرگ جنین یا مادر منجرشود، درخواست صدور مجوز سقط درمانی مورد پذیرش قرار می‌گیرد. اما این تنها مستند قانونی در این زمینه نیست؛ مجلس شورای اسلامی نیز در تاریخ 10 خرداد سال 1384، ماده‌واحده سقط درمانی را تصویب کرد. در این ماده‌واحده آمده است: «سقط درمانی با تشخیص قطعی سه پزشک متخصص و تأیید پزشکی قانونی مبنی بر بیماری جنین که به علت عقب‌افتادگی یا ناقص‌الخلقه بودن موجب حرج مادر است یا بیماری مادر که با تهدید جانی مادر توأم باشد قبل از ولوج روح (چهارماهگی) با رضایت زن مجاز است و مجازات و مسئولیتی متوجه پزشک مباشر نخواهد بود.» در قانون حضور پدر برای صدور مجوز سقط تصریح‌نشده. بر اساس دستورالعمل جدید سازمان پزشکی قانونی از ابتدای مهر امسال به تمامی مراکز ابلاغ شد که حضور و رضایت مادر برای صدور مجوز سقط درمانی کافی است و الزامی به گرفتن رضایت از پدر وجود ندارد. در عمل نیز مراکز پزشکی قانونی رضایت زن را کافی میدانند، که می‌تواند در حفظ شأن و حقوق زن گامی مهم و قابل‌احترام قلمد‌‌اد شود ود‌‌ر هیچ حالتی برای مادر مجازات حبس یا جریمه پیش‌بینی نشده است، حتی اگر سقط غیرقانونی و زیرزمینی اتفاق بیفتد.
اما و اگرهایی که هست
اما افزایش میزان سقط جنین‌های غیرقانونی سویه دیگری نیز دارد. به زعم کارشناسان، روند دسترسی به مجوز سقط درمانی در محدوده زمانی تعیین‌شده (تا قبل از چهارماهگی جنین) بزرگ‌ترین عامل گسترش سقط‌های زیرزمینی است. رئیس انجمن جنین‌شناسی معتقد است: برای سقط‌درمانی به‌صورت قانونی و شرعی، ظرف سه هفته باید بررسی‌ها از سوی پزشکان انجام شود و اجرای این قانون به وزارت بهداشت و پزشکی قانونی منوط شده، اما متأسفانه هیچ آیین‌نامه اجرایی برای این روند بسیار تخصصی با زمان محدود برای مردم مشخص نشده است. با این‌که سه پزشک باید سقط درمانی را تأیید کنند اما وزارت بهداشت مسؤولیتی در این زمینه برعهده نگرفته است و این‌که مردم سراسر ایران - به‌ویژه در مناطق محروم - چگونه به این پزشکان دسترسی داشته باشند و در این بازه زمانی محدود تصمیم بگیرند و پزشکان تأیید کنند و تمهیدات آن فراهم شود، معلوم نیست.» محمدمهدی آخوندی می‌افزاید:«به وزارت بهداشت پیشنهاد شد کلینیک‌های سقط‌درمانی راه‌اندازی کند تا ارزیابی‌های مربوط به آن در یک مرحله انجام شود. اما هنوز این پیشنهاد اجرایی نشده است. با این وجود، سازمان پزشکی قانونی، آیین‌نامه پیشنهادشده را در قالب یک دستورالعمل داخلی اجرا کرد تا حداقل شرایط تا حدودی برای سقط‌درمانی شرعی و قانونی فراهم شود.»
خبرهای خوبی در مورد سقط جنین شنیده نمی‌شود. بیشتر آن‌هایی که دچار بارداری ناخواسته شده‌اند، ناچار دست به اقدامات زیرزمینی زده‌اند و طبعا برای‌شان مشکلاتی پیش آمده، البته اگر زنده از این اقدام زیرزمینی بیرون آمده باشند
در دنیا چه خبر است؟
در اسناد و چارچوب‌های بین‌المللی مختلف از جمله برنامه عمل کنفرانس بین‌المللی در مورد جمعیت و توسعه، برنامه عمل پکن و کنوانسیون منع کلیه اشکال تبعیض علیه زنان به‌وضوح حقوق باروری به‌عنوان جزئی از حقوق بشر برشمرده شده است. ازاین‌رو، زنان باید حق دسترسی به خدمات سلامت مربوط به باروری را داشته باشند. هم‌چنین زنان باید از انتخاب آزادانه برای شیوه‌های تنظیم خانواده برخوردار بوده و بتوانند هر زمان که می‌خواهند به حاملگی‌شان پایان دهند. دراین چارچوب حق سقط جنین نه فقط به‌عنوان یک انتخاب آزاد، بلکه به‌عنوان یک حق بشری برای زنان مطرح است. حق سقط جنین برای زنان در واقع منبعث از حق بر تمامیت جسمانی، حق کنترل بر بدن، حق حیات و حق سلامت زنان است. براساس این دیدگاه، فقط و فقط زنان از حق باروری و حق سقط جنین برخوردارند و این حق در زمره حقوق باروری متعلق به زنان بوده و مردان از هیچ حقی در این ارتباط برخوردار نیستند، زیرا موضوع سقط جنین، موضوعی مرتبط با سلامت و حیات مادران است.
قوانین سقط جنین در اروپا و آمریکا
قوانین سقط جنین در اروپا بسیار متنوع است. در بسیاری از کشورهای عضو شورای اروپا، سقط جنین، قانونی است. در برخی از کشورهای اروپایی سقط جنین اگرچه به لحاظ قانونی مجاز است، ولی در عمل زنان مجبور می‌شوند به دلیل بالابودن هزینه‌ها، به روشهای غیرایمن سقط جنین متوسل شوند.
در میان ۲۸ کشورعضو اتحادیه اروپا، سقط جنین در ۲۴ کشور در هفته‌های اول بارداری و اغلب تا پیش از هفته دوازدهم به‌طور کامل قانونی است و بنا به درخواست مادر صورت می‌پذیرد. سایت روزنامه گاردین، درمقاله‌ای که در سال 2016 منتشر کرد، قوانین کشورهای مختلف را در زمینه سقط جنین بررسی کرده است. تگزاس درآمریکا و در بین کشورهای اروپایی کاتولیک، پرتغال و لهستان به قوانین سخت‌گیرانه در این زمینه مشهور هستند. در ایرلند شمالی، تنها زمانی دادگاه رای به صدور حکم سقط جنین صادر می‌کند که زندگی مادر در خطر باشد. اتریش و هلند جزو معدود کشورهایی‌اند که سقط جنین در هر مکان و زمانی که مادر بخواهد و فقط توسط پزشکان زنان و زایمان و ماماها انجام می‌شود. اما در ترکیه برای سقط جنین رضایت همسر لازم است.البته شش کشور هم هستند که تحت هیچ شرایطی اجازه سقط نمی‌دهند: چهار کشور آمریکای لاتین شامل شیلی، جمهوری دومنیکن، السالوادور و نیکاراگوئه و دو کشور اروپایی واتیکان و مالت.
دیدگاه تان را بنویسید