گزینش به نفع ایدئولوژی و سیاست باشد یا توانایی علمی و قدرت تعامل با دانش‌آموزان؟
استخدام معلمان پشت گیت «گروه‌های ارزیابی»
سعیده علیپور
دیروز وزیر آموزشوپرورش با اشاره به تشکیل «گروه‌های ارزیابیِ» پذیرفته‌شدگان آزمون استخدامی این وزارتخانه گفت: «معلم باید به مردم، نظام و آرمان‌های انقلاب اسلامی وفادار باشد». منظور او از «گروه‌های ارزیابی»، در واقع همان هسته گزینشی است که داوطلبان استخدام در بخش‌های دولتی به خوبی با آن آشنایند و سال‌هاست پذیرفته‌شدگان آزمون کتبی استخدامی آموزش و پرورش، باید از گیت‌های همین «گروه‌های ارزیاب» عبور کنند. ارزیابی که سوالات آن اغلب به مسائل اعتقادی و سیاسی بازمی‌گردد.
با این حال به نظر می‌رسد رضا مراد صحرایی، وزیر جدید آموزشوپرورش آنچه را تا امروز در این گزینش‌ها مدنظر بوده، کافی ندانسته و از ساز‌وکار «بی‌سابقه»ای در این خصوص سخن به میان آورده است. ساز‌وکاری که هرچند در خصوص جزئیات آن چیزی بیان نشده، اما به نظر می‌رسد جدا از جریانی نباشد که این روزها گروهی در مسیر یکدست‌سازی هر چه بیشتر عقیدتی و سیاسی جامعه پیش می‌برند.
تغییر گزینش متناسب با تغییرات کتب درسی
اردیبهشت ماه امسال بود که بیش از 250 هزار نفر در آزمون استخدامی آموزشوپرورش برای شغل معلمی شرکت کردند. بر اساس وعده‌های داده شده، از این تعداد؛ 28 هزار نفر جذب این وزارتخانه خواهند شد. سه برابر این ظرفیت شمار پذیرفته‌شدگان اولیه این آزمون هستند که در مصاحبه و گزینش آموزشوپرورش شرکت خواهند کرد. به گفته وزیر آموزشوپرورش فرآیند ارزیابی‌ها تقریبا آغاز شده و از هفته گذشته داوطلبان پذیرفته شده مدارک مورد نیاز را تحویل داده یا بارگذاری کرده‌اند و گروه‌های ارزیابی هم کار خود را آغاز کرده‌اند.
صحرایی در گفت‌و‌گویی که دیروز با خبرگزاری ایلنا انجام داد، ضمن تاکید بر ضرورت وفاداری معلمان به نظام و آرمان‌های انقلاب، گفت: «شیوه و کیفیت ارزیابی افرادی که قرار است به استخدام دستگاه تعلیم و تربیت کشور درآیند بی‌سابقه است. یک اقدام تحولی بی‌سابقه شکل گرفته و فردی که در مصاحبه و ارزیابی به عنوان معلم انتخاب و استخدام می‌شود، فردی خواهد بود که عشق و علاقه و خلق و خوی معلمی از ویژگی‌های اوست». هر چند او توضیح نداد که در این ارزیابی‌ها با چه سوالاتی به عشق و خلق و خوی داوطلبانِ متقاضی معلمی پی خواهند برد، اما شواهد نشان می‌دهد، تغییرات در شیوه استخدام، احتمالا برگرفته از الگوی تغییرات کتب درسی در سالیان گذشته خواهد بود.
چند سالی است که هر سال تغییرات در کتب درسی صدای بسیاری را درمی‌آورد؛ از حذف برخی اشعار و تصاویر و تغییر در روایت‌های داستانی گرفته تا حذف تصاویر دختران از روی کتاب دبستان و مقبره کوروش و نام خسرو انوشیروان و .... حتی حذف جنایات روس‌ها از کتاب درسی هم سبب شد تا بسیاری، این تغییرات را در راستای ایدولوژی و سیاست حاکم بر کشور بدانند و از قربانی‌شدن آموزشوپرورش در راستای چنین سیاست‌هایی انتقاد کنند.
منتقدان معتقدند این موضوع به شکلی دیگر، در خصوص شیوه استخدام معلمان هم مطرح است؛ به طوری که آموزشوپرورش با تغییر در شیوه گزینش، دیگر اجازه ورود معلمانی را نخواهد داد که ممکن است روزی به صف معترضان صنفی بپیوندند و از مدیران بالادستی و سیاست‌های جاری در آموزشوپرورش انتقاد کنند.
رد گزینش به دلیل سهل‌انگاری در نماز، لمینت دندان و...؟
زمستان سال گذشته برخی معلمان مدعی شدند که پس از چند ماه تدریس و در شرایطی که تمام دوستان و آشنایان آنها را به عنوان معلم می‌شناختند، آموزشوپرورش آنها را رد گزینش کرده است.
به گفته این افراد، به دلایلی مانند سهل‌انگاری در نماز، حضور کمرنگ در تجمعات، عدم حضور در نماز جمعه، نداشتن حضور قلب در نماز، لمینت دندان و... در گزینش معلمی رد شده‌اند!موضوعی که همان زمان سید امیرمحمد خرازانی، نماینده سابق وزیر در گزینش و دبیر هیأت مرکزی گزینش وزارت آموزشوپرورش با رد آن به خبرگزاری تسنیم گفت: «سخنان مصاحبه‌گران ممکن است شبهاتی برای افراد رد گزینش شده، ایجاد کند. وگرنه ما هیچگاه به دلیل مثلاً مشخص بودن ریشه مو و مسائلی از این دست، افراد را رد گزینش نمی‌کنیم».
اما نگاهی به قانون نشان می‌دهد این موارد آنچنان هم که او مدعی شده بی‌تاثیر نیست.
هرچند اصل بیست و سوم قانون اساسی می‌گوید که« تفتیش عقاید ممنوع است و هیچکس را نمی‌توان به صرف داشتن عقیده‌‌ای مورد تعرض و مؤاخذه قرار داد» و همچنین اصل بیست و هشتم قانون اساسی تصریح می‌کند که «هر کس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست برگزیند. دولت موظف است با رعایت نیاز جامعه به مشاغل گوناگون، برای همه افراد امکان اشتغال به کار و شرایط مساوی را برای احراز مشاغل ایجاد نماید». اما آیین نامه اجرایی گزینش در آموزش و پروش سخت‌گیری‌هایی به مراتب از این اصول دارد.
وزیر آموزش و پرورش دیروز در گفت‌و‌گو با ایلنا، ضمن تاکید بر لزوم وفاداری معلمان به نظام و آرمان‌های انقلاب، گفت: «در شیوه و کیفیت ارزیابی افرادی که قرار است به استخدام دستگاه تعلیم و تربیت کشور درآیند یک اقدام تحولی بی‌سابقه شکل گرفته است»
قانون گزینش آموزشوپرورش سال ۱۳۷۴ در مجلس تصویب شد و سال ۷۷ آیین‌نامه اجرایی آن به تصویب رسید.
بر اساس آیین‌نامه اجرایی این قانون بر ضوابط انتخاب اصلح تاکید و همچنین مشاغل آموزشی جزو مشاغل خاص و حساس تعریف شده‌اند. بر اساس متن منتشر شده در خبرگزاری تسنیم، این موارد شامل: «موضعگیری درباره ولایت فقیه، فعالیت داوطلبانه در نهاد‌های انقلابی، فعالیت داوطلبانه در نهاد‌های مذهبی، شرکت در نماز جمعه و جماعت، شرکت در راهپیمایی، انتخاب پوشش چادر (البته این بدان معنا نیست، اگر فردی پوشش چادر نداشت رد گزینش می‌شود بلکه امتیاز او کمتر خواهد شد)، تقید به رعایت پوشش اسلامی و انتخاب دوستان مناسب و کسب رتبه‌های علمی، مذهبی و فرهنگی مناطق محروم» است.
اگر امتیاز کسب شده توسط فردی کمتر از ۵۶ باشد، او دارای شرایط انتخاب اصلح نیست همچنین تا زمانی که وضعیت استخدام معلمان رسمی قطعی نشده است، گزینش اجازه ورود به پرونده آنها را دارد.
برخی صاحبنظران معتقدند آموزشوپرورش با تغییر در شیوه گزینش، دیگر اجازه ورود معلمانی را نخواهد داد که ممکن است روزی به صف معترضان صنفی بپیوندند و از مدیران بالادستی و سیاست‌های جاری در آموزشوپرورش انتقاد کنند
گزینش علمی لازم است نه سیاسی
در این میان با توجه به نقش معلمان در پیشرفت همه جانبه کشور، بسیاری ارزیابی معلمان برای جذب در سیستم آموزشی را موضوع مهمی می‌دانند. اما به شرط اینکه این ارزیابی بیش از آنکه به مسائل عقیدتی و سیاسی بپردازد به توانایی علمی، سطح فرهنگی، قدرت تعامل با دانش‌آموزان و علاقه‌مندی به این کار تکیه داشته باشد.
در این باره محمدمعین شریفان، کارشناس آموزشی در خصوص نحوه جذب معلمان در نظام آموزشی می‌گوید: «افرادی که در مرحله اول جزء نفرات برتر در سهمیه خود هستند، به صورت دو یا سه برابر ظرفیت برای مصاحبه دعوت می‌شوند. در این مصاحبه بیشتر به سوالات تخصصی مربوط به رشته پرداخته می‌شود و هدف محک زدن سطح دانش مصاحبه‌شونده است».
به گفته او چند روز بعد از مصاحبه علمی، نوبت به حضور در مصاحبه عقیدتی- سیاسی می‌رسد. در این مرحله غالبا سوالاتی در حوزه احکام، مسائل سیاسی، دینی و... پرسیده می‌شود. سپس، مدیر هسته گزینش آموزشوپرورش استان مربوطه، پرونده‌ها را تکمیل کرده و به وزارتخانه ارجاع می‌دهد. این وزارتخانه بررسی‌های لازم را انجام داده و برای سازمان سنجش ارسال می‌کند. مرحله نهایی گزینش آموزشوپرورش هم به تحقیقات محلی اختصاص دارد.
این کارشناس آموزشی ادامه می‌دهد: «کسی منکر بررسی صلاحیت‌های عمومی برای گزینش در مورد اشتغال افراد در آموزشوپرورش نیست و حتماً باید این کار انجام گیرد. اما متاسفانه در بیشتر هسته‌ها و هیات‌های گزینش از این مسئله عبور شده و سوالاتی که مطرح می‌شود چیزی جز تفتیش عقاید، تجسس یا افراط و تفریط نیست. به همین دلیل به نظر می‌رسد که لزوم تجدید نظر جدی در این زمینه ضروری است».
در حالی بسیاری از فعالان حوزه آموزش خواهان تغییرات مثبت در جهت سیاست‌زدایی از عرصه آموزش با تغییرات مثبت در گزینش معلمان هستند که کمتر از یک ماه پیش انتشار تصویری از فرم نظرسنجی پخش شده در آزمون نهایی دانش‌آموزان پایه دوازدهم سراسر کشور، واکنش‌برانگیز شد. سوالات عقیدتی، سیاسی و قومی پرسیده شده در این نظرسنجی به نحوی بود که حتی برخی شائبه بازجویی و تفتیش عقاید و گزینش دانش‌آموزان را مطرح کردند. شائبه‌ای که البته پاسخ درخوری هم از سوی مسئولان آموزشوپرورش دریافت نکرد و حتی بسیاری را نگران کرد که این گزینش‌ها از معلمان به دانش‌آموزان نیز تسری پیدا کند.
دیدگاه تان را بنویسید