در ایران محبوس خواهیم شد؟!

سعیده علیپور

درست در روزهایی که خبر‌های فراوانی در خصوص ممنوع‌الخروج شدن بسیاری از هنرمندان و ورزشکاران و روزنامه‌نگاران و ... در سرخط اخبار به چشم می‌خورد و حتی گاهی از خروج خانواده این افراد نیز از کشور ممانعت می‌شود، خبر توقف ثبت‌نام آزمون ‌ایلتس نگرانی‌ها از سنگ‌اندازی برای خروج از ایران را بیشتر کرده است.

بسیاری معتقدند، افزایش قابل توجه هزینه آزادسازی مدرک تحصیلی در کنار طرح‌هایی چون ممنوعیت خروج مسئولان و مدیران از کشور و صد البته لیست بلند بالای افراد صاحب‌نامی که اجازه خارج شدن از کشور را ندارند، در کنار توقیف آزمونی که 24 بار در سال برگزار می‌شد، نه تنها تعدی هر چه بیشتر به حقوق شهروندی تلقی می‌شود که ابزاری است برای پیشبرد سیاست‌هایی که به نظر نمی‌رسد دیگر خواهانی داشته باشد.

ابتدای آبان ماه امسال بود که حمید رسایی نماینده تندرو و اسبق مجلس در واکنش به اعتراضات گسترده دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف پیشنهاد کرد که دانشجویان معترض اخراج و ۱۰ تا ۱۵ سال ممنوع‌الخروج شوند. حدود سه ماه پس از تهدیدی که چندان جدی گرفته نشد، برخی معتقدند، همفکران رسایی در قدرت در پی بستن خروجی‌های کشور به بهانه‌های مختلف هستند و بدین وسیله قصد دارند تا به روش‌های غیرمتعارف آمار مهاجرت را کاهش دهند. موضوعی که از منظر بسیاری به نوعی حبس در وطن تلقی می‌شود و قابل مقایسه با شرایط کشورهایی نظیر کره‌شمالی است.

اعتراضات و افزایش موج مهاجرت

شرایط اقتصادی و اجتماعی در دهه‌‌های اخیر در ایران سبب شده است بسیاری از مردم، به خصوص اقشار تحصیلکرده به مهاجرت بیندیشند. آثار این میل را شاید به وضوح بتوان در بی‌میلی مشارکت در انتخابات اخیر ریاست جمهوری و مجلس مشاهده کرد. نگاهی به این آمار نشان می‌دهد موج مهاجرت پس از این دو انتخابات به شکل قابل‌توجهی افزایش داشته است. با این حال میل خروج از کشور در چهار ماه پیش و در پی شکل‌گیری اعتراضات، باز هم رشد داشته به طوری که مسئولان را بر آن داشته تا چاره‌ای بر این موضوع بیندیشند.

رئیس آزمون‌های بین‌الملل سازمان سنجش اعلام کرد که ثبت‌نام این آزمون از اول اسفند به صورت موقت متوقف شده است. خبر توقف ثبت‌نام آزمون ‌ایلتس نگرانی‌ها از سنگ‌اندازی برای خروج از ایران را بیشتر کرده است

مرگ مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد، بسیاری را بر آن داشت که در قالب اعتراضاتی، حکمرانی را نسبت به خواست‌ها و مطالبات عمومی خود آگاه کند. اما آنچه اتفاق افتاد، افزایش افسار گسیخته‌تر تورم، افزایش خشونت‌ها در جامعه و البته کندی و قطعی اینترنت و در نتیجه آسیب هر چه بیشتر به مشاغل، به خصوص کسب و کارهای خانگی و استارتاپ‌ها بود. دانشجویان در صف نخست این اعتراضات در کنار این محدودیت‌ها، با محدودیت‌های بیشتری چون ممنوع‌الورود شدن به دانشگاه‌های و تعلیق و ... هم مواجه شدند. عدم پاسخگویی مسئولان در خصوص مطالبات و پافشاری بر عملکرد گذشته با شدت و حدت بیشتر؛ بسیاری از شهروندان، به‌ویژه جوانان را بر خروج از کشور مصرتر کرد.

به اعتقاد صاحبنظران بی‌توجهی به خواست عمومی و افزایش احساس نادیده گرفته شدن در جامعه به رشد مهاجرت، خودکشی و افسردگی و در یک کلام ریزش سرمایه‌های اجتماعی منجر می‌شود. اما به نظر می‌رسد راه این مقابله از منظر مسئولان با آنچه کارشناسان پیشنهاد می‌کنند یکی نیست.

لغو آزمون   ‌ایلتس تا   اطلاع ثانوی

در روزهای اخیر در شبکه‌های اجتماعی خبری مبنی بر لغو آزمون ‌ایلتس در ایران منتشر شد. رئیس آزمون‌های بین‌الملل سازمان سنجش اعلام کرد که به دلیل بازنگری در آیین‌نامه‌ها و مقررات آزمون ‌ایلتس، ثبت‌نام این آزمون از اول اسفند به صورت موقت متوقف شده است.

این اعلام دلیل غیرشفاف اما از منظرهای مختلف متفاوت تفسیر شد. برخی گمانه‌زنی‌ها علت لغو این آزمون را افزایش هزینه آن دانستند و برخی دیگر بیم توقف دائمی یا محدودیت شدید آن را مطرح کرده‌اند.

در حال حاضر هزینه شرکت در آزمون ‌ایلتس در ایران حدود 6 میلیون تومان است که در صورت افزایش دو برابری می‌تواند به 12 تا 15 میلیون تومان هم برسد.

در صورت لغو این آزمون در ایران متقاضیان باید به کشورهای دیگر مراجعه کنند تا بتوانند مدرک ‌ایلتس را اخذ کنند. مدرکی که اخذ آن نه در همه اشکال مهاجرت، اما در اغلب آنها حرف اول را برای پذیرش می‌زند.

به گزارش برخی از رسانه‌ها این آزمون در 110 کشور برگزار می‌شود. ایران هم یکی از این کشورهاست که حالا باید منتظر اطلاعیه سازمان سنجش برای ادامه برگزاری آن ماند.

افزایش هزینه آزادسازی مدرک تحصیلی

خبر توقف آزمون ‌ایلتس در حالی بسیاری از کسانی که در سودای مهاجرت یا ادامه تحصیل در خارج از کشور بودند را شوکه کرد که آذر امسال نیز سازمان امور دانشجویان هزینه جدید آزادسازی مدرک را به دانشگاه‌ها ابلاغ کرد. بر اساس این ابلاغیه هزینه آزادسازی مدرک برخی از رشته‌های تحصیلی تا 6 برابر هم افزایش پیدا کرد. البته هاشم داداش‌پور؛ رئیس سازمان امور دانشجویان و امضا‌کننده بخشنامه جدید نرخنامه آزاد‌سازی مدارک تحصیلی، در واکنش به اعتراضات به افزایش قیمت گفت که بازنگری در هزینه آزادسازی مدارک تحصیلی، یک روال مرسوم و معمول بوده که از سال تحصیلی 1393 - 1392 به تعویق افتاده بود و حالا مورد بازنگری و اصلاح قرار گرفته است.

بر اساس داده‌های سالنامه مهاجرت 1401، از بهمن سال 1395 تا اواخر مهر سال 1401 بیش از 353 هزار نفر از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های کشور درخواست آزادسازی مدرک به سازمان دانشجویان ارائه کردند، ضمن این‌که این سازمان با 224 هزار درخواست موافقت کرد.

برخی در حاکمیت در پی بستن خروجی‌های کشور به بهانه‌های مختلف هستند و بدین وسیله قصد دارند تا به روش‌های غیرمتعارف آمار مهاجرت را کاهش دهند. موضوعی که از منظر بسیاری به نوعی حبس بودن در وطن تلقی می‌شود

لیست بلند بالای ممنوع‌الخروج‌ها

شاید در ماه‌های اخیر روزی نباشد که نام هنرمند، ورزشکار، روزنامه‌نگار و ... به عنوان ممنوع‌الخروج شنیده نشود. حتی افراد صاحب نامی که نسبت به اتفاقات اخیر کشور انتقاداتی رقیق  هم مطرح کرده‌اند، در شمار این ممنوع‌الخروج‌ها قرار گرفتند. از مانی حقیقی، مهران مدیری، بابک جهانبخش، حامد بهداد گرفته تا علی دایی و افراد سرشناس دیگر هر‌کدام به شکلی متوجه ممنوع‌الخروجی‌شان شده‌اند. در این میان گرچه دلیل مشخصی برای این منع خروج اعلام نشده است، اما به نظر می‌رسد این افراد به دلیل موضع‌گیری‌هایی که کرده یا حتی نکرده‌اند، مجازات می‌شوند. ممنوعیت‌هایی که نه تنها کسی در خصوص آنها پاسخگو نیست که حتی معلوم نیست کی قرار است لغو شوند.

ناامیدی از آینده؛ زمینه‌ساز مهاجرت‌ فزاینده

بی‌توجهی به مطالبات مختلف مردم از سویی و افزایش بحران اقتصادی از سوی دیگر، بسیاری را از داشتن آینده‌ای روشن در کشور ناامید کرده است. همین موضوع خود دلیل موجهی برای بسیاری از افرادی است که با تحصیلات بالا آینده درخشانی برای خود متصور بودند. در جامعه پزشکان این گروه‌ها به وفور یافت می‌شود. در ماه‌های اخیر سازمان نظام پزشکی بارها از افزاش موج مهاجرت در این گروه ابراز نگرانی کرده است و حتی هشدار داده که شرایط بد اقتصادی پزشکان متخصص در برخی از رشته‌ها آنها را طوری از کشور فراری می‌دهد که بیم آن می‌رود که در برخی شاخه‌ها پزشک متخصص نداشته باشیم.

با وجود این هشدار‌ها بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت اخیرا گفته است: «ما خیلی نگرانی از این قضیه نداریم، کاری که انجام دادیم این بود که آموزش و تربیت را بالا بردیم تا آنقدر نیرو داشته باشیم که تهدید از سر ما برداشته شود». او افزود که «امسال ۲۵ درصد افزایش ظرفیت دستیاری ایجاد کردیم که به طور مثال در سال گذشته ۳ هزار نفر بودند و امسال نزدیک به ۴ هزار دستیار گرفتیم که این‌ها همه متخصص می‌شوند و در کشور مشغول به کار می‌شوند، بنابراین فکر نمی‌کنم نگرانی چندانی وجود داشته باشد».

اما این بی‌تفاوتی وزیر مربوطه مصرف خبری دارد، چرا که مسئولان به خوبی می‌دانند ادامه وضعیت موجود، شهروندان به خصوص متخصصان همه حوزه‌های اقتصادی و عرصه‌های علمی را به سمت خارج از مرزها می‌کشاند. هرچند در این شرایط صاحبنظران معتقدند، با ایجاد تغییرات و شنیدن و پذیرش مطالبات عمومی می‌توان عرصه را برای ماندگاری وسیع‌ترکرد و فشارها را برای مهاجرت برداشت، اما مسئولان ترجیح می‌دهند به جای این گزینه، خروجی‌ها را پر هزینه و حتی مسدود کنند.