ضربه مهلک بر پیکر اشتغال بانوان فعال بر بستر اینستاگرام
تکلیف زنان سرپرست خانوار چه می‌شود؟
سعیده علیپور
صاحبان و فعالان کسبوکارهای اینترنتی ما‌ه‌هاست که نگران این روزها بودند. روزهایی که پلتفرم‌های محبوب پیام‌رسان مسدود و کار و بار آنها هم کساد شود؛ این نگرانی به وضوح خود را در بیش از یک میلیون امضای ثبت‌شده پای کارزار مخالفت با «طرح صیانت از فضای مجازی» نشان داده بود.
اواخر شهریور آنچه همه نگرانش بودند، رخ داد. جان‌باختن مهسا امینی دختر 22 ساله در بازداشت گشت ارشاد و شروع اعتراضات سبب شد که پروژه صیانت به بدترین شکل ممکن کلید بخورد و در این میان فیلترینگ اینستاگرام ضربه مهلکی به کسبوکارهای فضای مجازی وارد آورد. بسیاری از آنلاین‌شاپ‌ها در شوک رخداد خیابان‌ها و فیلترینگ گسترده حیاتشان با مشکل فراوانی مواجه شد یا عملا از دایره حیات خارج شدند. تا اینجای کار هر چند زیان همگانی به نظر می‌رسید اما، ریز شدن در اعداد و ارقام نشان می‌داد، دود این شرایط بیش از همه به چشم زنان رفته است؛ چرا که آنها میدان‌داران اصلی کسبوکارهای اینستاگرامی بودند. آنان که در همه این سال‌ها؛ با وجود افزایش تحصیلات و توانمندی‌ها، امکان اشتغال در بخش‌های مختلف کشور را پیدا نکرده و فرصتی از سوی دولت برای اشتغال نیافته بودند، در سال‌های اخیر موفق شدند تا با تکیه بر فضای مجازی زمینه اشتغال و کسب درآمد را برای خود مهیا و از آمار شرم‌آور بیکاری زنان در کشور بکاهند، این بار به مدد فیلترینگ شبکه‌های مجازی، از دور اشتغال خارج شدند.
این ضربه مهلک بر پیکر اشتغال زنان در حالی است که کارشناسان معتقدند، شرایط سخت اقتصادی در سال‌های اخیر در کشور ما بیش از همه زنان را با مشکل مواجه کرده و آینده و سالمندی آنان را تهدید می‌کند. موضوعی که به نظر می‌رسد دولتمردان در کشور ما آن را در پیچ و خم طرح‌ها و ایده‌های خام خود فراموش کرده یا اساسا درکی نسبت به آن ندارند.
زنان؛ زیان‌دیدگان اصلی فیلترینگ
در حالی که مسئله آمار در ایران همواره مبهم بوده و هست که این روزها دامنه ابهام آن با فیلترینگ گسترده افزایشی بیش از گذشته پیدا کرده.
معاون وزیر صمت معتقد است: «تجارت الکترونیکی و کسبوکار مجازی در کشور دست کم هزار و ۳۰۰ هزار میلیارد تومان در سال فروش دارد و صدها زیرشاخه دارد و کسبوکارهایی که در اینستاگرام بودند، کمتر از ۳ درصد این عدد بودند». سرپرست مرکز توسعه تجارت الکترونیکی (تتا) هم در همین زمینه گفته است که: تخمین زده می‌شود بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار نفر در اینستاگرام صفحه تجارت الکترونیک داشته باشند که بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ هزار شغل را شامل می‌شود.
اما اتاق بازرگانی و فعالان فضای مجازی و استارتآپی و مراکز پژوهشی این اعداد مطرح شده از سوی دولتی‌ها را تخفیف یافته می‌دانند و از وجود چندین میلیون کسبوکار مرتبط با اینستاگرام و از گردش مالی ۱۸ تا ۳۲ هزار میلیارد تومانی دراین پلتفرم سخن به میان می‌آورند.
طبق آمارِ به تازگی منتشر شده از سوی مرکز پژوهشی «بِتا»، که شرکتی داخلی در حوزه بررسی و تحلیل اطلاعات و دیتابیس‌های اینترنتی است، بیش از دو میلیون کسبوکار ایرانی در اینستاگرام فعالیت می‌کنند و از این تعداد، تنها ۱۹درصد از آنها فروش حضوری دارند.
این مرکز پژوهشی همچنین اعلام کرده است که ۶۴درصد از این مشاغل فعال بر بستر اینستاگرام متعلق به زن‌هاست. این بدان معنی است که ضرر و زیان ناشی از فیلترینگ این شبکه بیش از همه زنان را متضرر می‌کند.
در حالی هنوز موضع‌گیری شفافی در خصوص رفع فیلترینگ صورت نگرفته است اما سخنان مسئولان امر حکایت از تداوم فیلترینگ دارد. آنها در حالی به کسبوکارها توصیه می‌کنند که به پلتفرم‌های داخلی روی بیاورند و در آنجا به کسب‌‌وکارشان ادامه دهند که آمارهای مرکز پژوهشی بتا نشان می‌دهد که با وجود فیلترینگ همچنان کاربران ترجیح می‌دهند از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی محبوب قبلی‌شان استفاده کنند؛ تا جایی که بر اساس این آمارها، در یک ماه اخیر بازدید از پست‌ها و پیام‌ها در تلگرام (اپلیکیشنی که دو سال از فیلترینگ آن می‌گذرد) افزایش دو برابری داشته است.
ضربه مهلک بر پیکر اشتغال زنان با فیلترینگ گسترده شبکه‌های اجتماعی در حالی است که کارشناسان معتقدند، شرایط سخت اقتصادی در سال‌های اخیر در کشور ما بیش از همه زنان را با مشکل مواجه کرده و آینده و سالمندی آنان را تهدید می‌کند
فشار بر زنان و اقشار ضعیف جامعه
بعد از فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی، شوک قابل توجهی به به کسبوکارهای آنلاین وارد شد. کسبوکارهایی که دختران، زنان سرپرست‌خانوار، جوانان، روستاییان و گروه‌های اجتماعی دیگری که دولت چندان برای اشتغال آنها برنامه‌ای مدون و دغدغه‌ای نداشت. در همین باره چندی پیش نیز هیات نمایندگان اتاق تهران هم در نشستی خسارت ناشی از قطعی اینترنت به کسبوکارهای ایرانی را بررسی کردند. فرزین فردیس، رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران گفت که «۳۵هزار میلیارد تومان به اقتصاد حوزه فناوری اطلاعات و ۴۵ هزار میلیارد تومان به کسبوکارهای سایر حوزه‌ها خسارت وارد شده است. در کنار این ضرر ۸۰ هزار میلیارد تومانی کسبوکارها، نگرانی جدی درباره افزایش تعدیل نیروی متخصص در بنگاه‌های اقتصادی وجود دارد».
مسعود خوانساری، رئیس اتاق تهران نیز در همین نشست گفت که: «حدود ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار کسبوکار دیجیتال در پلتفرم‌های اینترنتی فعالیت دارند که به دلیل محدودیت‌هایی که اعمال شده تمام آنها با مشکلات شدیدی مواجه شده‌اند». وی صاحبان اکثر این کسبوکارها را جوانان و اقشار ضعیف روستایی و شهری دانست که عدم رفع این محدودیت‌ها به اقتصاد و کسبوکار آنها ضربه شدیدی وارد خواهد کرد.
نگرانی از معیشت شاغلان در فضای مجازی
فیلتر شدن پیام‌رسان‌ها، برخی خانواده‌هایی که در فضای مجازی کسبوکار می‌کنند را درگیر کرده است؛ زنان سرپرست خانوار، افرادی که در فضای مجازی دستفروشی می‌کنند و شاغلان موقتی که در فضای مجازی امرار معاش می‌کنند. احسان سهرابی، فعال کارگری و مشاور کانون عالی شوراهای اسلامی کار کشور در این رابطه به خبرگزاری ایلنا می‌گوید: «سوال این است که فیلتر شدن پیام‌رسان‌های خارجی یا کوچ به پیام رسان‌های داخلی نقشی در افزایش نرخ بیکاری نداشته است؟ باید گفت امروزه خانواده‌های بسیاری در قالب مشاغل خانگی کسبوکار راه انداخته و با حداقل سرمایه همانند دستفروش در کف خیابان، در فضای مجازی معیشتشان را تامین می‌کنند یا با کار کردن در اینترنت، کمک خرج هزینه تحصیلشان را فراهم می‌کنند؛ تکلیف این گروه‌ها که بسیاری از آنها زنان سرپرست خانوار هستند، چه می‌شود؟».
وی می‌افزاید: «با توجه به صحبت‌های معاونت وزارت ارتباطات که اشاره کردند مردم باید از شبکه‌های داخلی استفاده کنند باید پرسید آیا تضمینی بر درآمدزایی یکسان یا معادل در این فضاها وجود دارد؛ خانوارهایی که متضرر می‌شوند که عموماً کم درآمد هستند، چه باید بکنند؟ در چنین چالش‌هایی فقط کسبوکارهای خرد آسیب می‌بینند چراکه آنان با حداقل سرمایه اموراتشان را می‌گذرانند؛ لذا می‌توان با اصلاح ناکامی‌های ۳ درصدی که به گفته معاونت ارتباطات به دلیل قطع اینترنت کسب‌و‌کارهایشان آسیب‌دیده، نرخ بیکاری را تقلیل داد.
سهرابی به مسئولان امر نیز می‌گوید: «این دستفروشان شرکت‌های ابرسرمایه‌ای ایران همچون پپسی و کوکاکولا نیستند و توانمندی و سرمایه آنها را ندارند که با تغییر برند در شرایط بحرانی سود ببرند و حامیان قدرتمند نیز در میان فرادستان داشته باشند بلکه صاحبان کسبوکارهای خُردی هستند که با کوچک‌ترین تلنگری زمین می‌خورند؛ این کم درآمدها را بیشتر دریابید».
طبق آمارِ به تازگی منتشر شده از سوی مرکز پژوهشی «بِتا»، ۶۴درصد از مشاغل فعال بر بستر اینستاگرام متعلق به زن‌هاست. این بدان معنی است که فیلترینگ این شبکه بیش از همه زنان را متضرر می‌کند
وضعیت وخیم اشتغال زنان
براساس گزارش‌های مرکز آمار وضعیت اشتغال زنان در ایران به خودی خود وضعیت مطلوبی نیست و در این زمینه نیاز به جهشی بلند داریم. داده‌های آماری نشان می‌دهد مشارکت اقتصادی زنان در سال گذشته تنها ۱۷.۵ درصد بوده است. این در حالی است که تعداد زنان سرپرست خانوار در ایران حدود سه میلیون و ۵۰۰ هزار نفر اعلام شده است. از سوی دیگر با بالا رفتن نرخ طلاق و تجرد قطعی می‌توان انتظار داشت هم بر شمار زنان سرپرست خانوار افزوده شود و هم بر نرخ بیکاری زنان خواهان اشتغال.
این در حالی است که طبق داده‌های مرکز آمار ایران در تابستان سال جاری نرخ بیکاری کشور به ۵/۹ درصد رسیده است.
بیکاری که با شیوع کرونا گسترش پیدا کرد و بیش از همه بدبختی آن دامان زنان را گرفت. طبق داده‌های آماری مرکز آمار ایران، از حدود یک‌میلیون و ۲۱۰ هزار نفری که در تابستان امسال نسبت به تابستان سال گذشته شغل خود را از دست داده‌اند، آماری که باید بدان بیکاری یک ماه و نیم اخیر ناشی از فیلترینگ شبکه‌های مجازی را هم افزود کنه قطعا نرخ آن را بالاتر از قبل می‌برد. رشدی که زنگ خطر را از آینده اقتصادی و رفاهی این زنان به صدا درمی‌آورد.
در این میان اما آنچه از سوی مسئولان امر به گوش می‌رسد تنها توصیه به جابه‌جایی از یک مکان کسب به مکان کسب دیگر در فضای مجازی است. این در حالی است که بسیاری از این کسبوکارها این سوال را مطرح می‌کنند که؛ حتی در صورت پشتیبانی قوی پلتفرم داخلی آیا مشتری‌ها هم گرایشی به ورود به آن مکان جدید را خواهند داشت؟
دیدگاه تان را بنویسید