نگاه امنیتی به گردشگران و ناگاه وضعیت «لاک‌داون»!

سعیده علیپور

جامعه گردشگری ایران که تازه از لاک‌داون یا قرنطینه شیوع ویروس کرونا درآمده و سعی داشت تا تن خموده و نحیف خود را سرپا کند، دوباره در لاک دیگری فرو رفت. تداوم تجمعات و اعتراضات در شهرهای مختلف کشور از سویی‌ و خبرهایی در خصوص بازداشت اتباع گردشگر خارجی در رسانه‌های بین‌المللی از سوی دیگر، کافی بود تا برخی از کشورها تورهای خود به مقصد ایران را به تاخیر انداخته یا به طور کلی لغو کنند.

وزارت اطلاعات روز هشتم مهر از بازداشت ۹ تبعه خارجی به اتهام سازماندهی و آموزش اعتراضات در ایران خبر داد و در بیانیه‌‌ای آن‌ها را شهروندان فرانسه، ایتالیا، آلمان، هلند و لهستان معرفی کرد.

در پی این بیانیه سفارتخانه چند کشور آلمان، فرانسه، هلند، سوئد، اتریش، بلژیک، اسپانیا، کانادا و ایتالیا از شهروندان خود خواستند سریعاً ایران را ترک کنند. در عین حال برخی گزارش‌ها از لغو تورهای گردشگری کشورهای آلمان، اسپانیا، آمریکای جنوبی، برزیل و استرالیا به ‌مقصد ایران حکایت می‌کرد.

آن سوی ماجرا هم به نظر وضعیت چندان مطلوب نیست. گزارش‌هایی هم خبر از  تعلیق صدور ویزای شنگن به ایرانیان می‌دهد. تعلیقی که سفارت‌های اروپایی به قطعی اینترنت مربوطش می‌دانند و خبرگزاری‌های رسمی به بالا رفتن احتمال مهاجرت ایرانیان.

دستگیری اتباع خارجی در ایران

بعد از اعتراضات اخیر در ایران و قطعی گسترده اینترنت، بسیاری از کسب و کارها دچار آسیب شد. اما به نظر می‌رسد این ضرر و زیان‌ها تنها در محدوده کسب و کارهای دیجیتال باقی نمانده و بقیه حوزه‌ها را هم مورد عنایت قرار داد! لغو بسیاری از تورهای خارجی بخشی از ضر و زیان‌هایی است که متوجه اقتصاد ایران شده است.

در حالی که گروهی اعتراضات را عامل اصلی این مشکل ارزیابی می‌کنند، برخی از صاحبنظران معتقدند بازداشت اتباع خارجی در حیص و بیص اعتراضات عامل اصلی لغو تورهای خارجی است.

دوشنبه ۱۱ مهر، رسانه‌های خارجی خبر بازداشت زن جوان گردشگری را در ایران تایید کردند. بر اساس گزارش‌های آنها این زن ایتالیایی طی شش سال گذشته در حال گردش در کشورهای مختلف جهان بوده و دو ماه پیش به ایران سفر کرده بود. اما وزارت اطلاعات اتهام 9 تبعه بازداشتی را «سازماندهی و آموزش» اعتراضات در ایران عنوان کرد.

دیروز هم سخنگوی وزارت خارجه درباره نقش داشتن برخی از شهروندان خارجی در تحولات اخیر ایران گفت: «بررسی‌ها در حال انجام است. به سفارتخانه‌های این افراد اطلاع‌رسانی شده است. انتظار می‌رود شهروندان خارجی که در حال سفر به ایران هستند به قوانین و مقررات پایبند باشند».

در حالی که گروهی اعتراضات را عامل اصلی لغو تورهای گردشگری ورودی به ایران ارزیابی می‌کنند، برخی از صاحبنظران معتقدند بازداشت اتباع خارجی در کشور و نگاه امنیتی به گردشگران، عامل اصلی لغو تورهای خارجی بوده است

ناصر کنعانی گفت: «ایران برای سفر گردشگری و تجاری همه شهروندان خارجی، کشور امنی است و کسی در این زمینه متعرض آنها نخواهد شد و انتظار است مسافرانی که با انگیزه تجاری و گردشگری به ایران می‌آیند به قوانین و مقررات ایران پایبند باشند».

توضیحات نه چندان واضح کنعانی اما به نظر مشکلی از مشکلات صنعت توریسم ایران حل نکرد و همچنان بسیاری از آژانس‌های مسافرتی بر لغو تورهای خود به ایران تاکید دارند.

لغو تورهای گردشگری به ایران

در همین باره محسن حاجی‌سعید، رئیس هیأت مدیره کانون انجمن‌های صنفی راهنمایان گردشگری سراسر کشور، اعلام کرد در پی وقوع اعتراضات، کشورهای آلمان، اسپانیا، [آفریقای] جنوبی، برزیل و استرالیا تمامی تورهای گردشگری خود به‌ مقصد ایران را به ‌صورت کامل لغو کردند.

حاجی‌سعید روز یکشنبه ۱۷ مهر به خبرگزاری تسنیم گفت: «به دنبال اعتراضات اخیر درصد بالایی از تورهای خارجی به‌ مقصد ایران لغو شده که باید گفت تعداد آن بسیار بالا و قابل توجه است».

در آخرین مورد، دولت کانادا روز دوشنبه، از شهروندان خود خواست که از سفر به ایران خودداری کنند. پیش از این هم پیش از آن نیز آلمان، فرانسه، هلند، سوئد، اتریش، بلژیک، اسپانیا، کانادا و ایتالیا نیز از کشورهایی بودند که به شهروندانشان توصیه کردند به ایران سفر نکنند.

اشکال در سفر ایرانی‌ها به اروپا

در این میان از توقف صدور ویزای اروپا برای ایرانیان هم گزارش‌هایی شنیده می‌شود. حرمت‌الله رفیعی، رئیس هیأت مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی ایران، اعلام کرد برخی کشورهای اروپایی حوزه شنگن به‌طور غیررسمی صدور روادید برای شهروندان ایرانی را به حالت تعلیق درآورده‌اند.

دیروز خبرگزاری ایسنا نیز به نقل از مسئول بخش روادید در یکی از آژانس‌های مسافرتی تهران نوشت: «برخی از سفارتخانه‌های اروپایی و حوزه شنگن تا پایان ماه اکتبر ۲۰۲۲ نوبت‌های درخواست ویزا را کنسل کرده‌اند و مدارک یا پرونده جدیدی را نمی‌پذیرند».

این در حالی است که هنوز هیچ‌کدام از سفارتخانه‌های کشورهای اروپایی گزارش‌های مربوط به تعلیق صدور روادید شنگن را تأیید نکرده‌اند، اما مرکز رسیدگی به درخواست ویزای فرانسه در تهران روز هفتم مهر اعلام کرد به دلیل «اختلال در اینترنت» امکان رسیدگی به درخواست روادید را ندارد.

صنعتی که می‌توانست جبران تحریم‌ها باشد

می‌گویند صنعت گردشگری نقش مهمی در توسعه اقتصادی، رشد درآمد ارزی و اشتغال کشورها ایفا می‌کند و بعد از نفت بزرگترین صنعت پول‌ساز در سراسر جهان محسوب می‌شود.

در این میان اما وضعیت کشور ما با وجود دارا بود آثار تاریخی کهن و همچنین پتانسیل‌های فرهنگی و طبیعی فراوان رونق چندانی ندارد و نتوانسته است کمک چندانی به اقتصاد کشور کند. این وضعیت حتی با آغاز بحران همه‌گیری کرونا نیز در کشور تشدید شد و کار به جایی رسیدکه در سه ماهه نخست سال 1399 تنها 74 توریست خارجی به کشور سفر کردند. گرچه با آغاز واکسیناسیون در کشور و پایان نسبی کرونا رشد صنعت خارجی تا حدی به وضع قبل از کرونا بازگشت و در سال 1400 حدود 2 میلیون توریست خارجی به ایران آمدند و بر‌اساس آمارهای رسمی در سه ماهه اول سال 1401 هم بیش از 715 هزار توریست به ایران سفر کردند، اما باز صنعت گردشگری آنطور که در کشورهای همسایه مورد اقبال است، رونق نگرفت.

در پی اعتراضات اینترنت در ایران به‌صورت گسترده قطع و بسیاری از کسب و کارها دچار آسیب شد. اما به نظر می‌رسد این ضرر و زیان‌ها تنها در محدوده کسب و کارهای دیجیتال باقی نمانده و بقیه حوزه‌ها مثل گردشگری را هم تحت تاثیر قرار داده است

سهم اندک ایران از درآمد گردشگری جهان

هرچند در سال ۲۰۲۰ و بر اثر محدودیت‌های کرونایی، صنعت گردشگری با رشد منفی ۵۰.۴ درصدی مواجه و ۴۹۰۰ میلیارد دلار از ارزش این صنعت کاسته شده بود، اما در سال ۲۰۲۱ و با کاهش محدودیت‌های کرونایی، هزار میلیارد دلار از طریق گردشگری عاید اقتصادهای جهان شد.

در این میان شورای جهانی سفر و گردشگری از رشد ۴۰ درصدی صنعت گردشگری ایران در سال ۲۰۲۱ خبر داد. خبری که به نظر خوش می‌آمد اما مقایسه اش با کشورهای دیگر و حتی کشورهای همسایه، حقیرانه بودن این عدد را نشان می‌داد. در حالی که اعلام شد سه میلیون نفر گردشگر خارجی ۲.۵ میلیارد دلار در ایران طی این سال هزینه کردند، در کشور ترکیه در همسایگی ایران این درآمد 24 میلیارد دلار نصیب ترک‌ها کرد.

این در حالی است که مطابق با سند چشم‌انداز بیست‌ساله جمهوری اسلامی لازم است سهم ایران از شمار گردشگران جهانی به 1.5 درصد در سال 1404 افزایش یابد، یعنی حدود 20میلیون نفر گردشگر از بازار جهانی را سالانه به خود جذب کند که این امر مستلزم سرمایه‌گذاری بیش از سه‌هزار میلیارد تومان در این صنعت با سهم حدودا 16 درصدی بخش دولتی و مابقی از بخش خصوصی است.

همچنین، طبق سند چشم‌انداز، سهم ایران از درآمد گردشگری جهانی باید به دو درصد در سال 1404 رشد یابد؛ به‌گونه‌ای که کشور ایران در سال 1404 سالانه نزدیک 30میلیارد دلار از محل گردشگر ورودی، درآمد کسب کند. اما با روند کنونی، رسیدن به دو درصد از درآمد جهانی گردشگری در ایران بسیار سخت و شاید دست‌نیافتنی باشد؛ چراکه به دلیل اعمال برخی از سیاست‌های امنیتی بسیاری از گردشگران کشورهای توسعه یافته که قدرت هزینه‌کرد خوبی در کشور دارند از آمدن به ایران منصرف می‌شود و حال با اتفاقات اخیر شمار گردشگران این کشورها بسیار محدودتر از گذشته نیز خواهد شد.

مسئله‌ای که پیش از اعتراضات اخیر هم مطرح بوده و حتی عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث و گردشگری دولت سیزدهم هم از آن گلایه داشته است. او چندی پیش گفته بود: «هر گردشگری حواشی خودش را دارد! اروپایی‌ها می‌آیند، مسئله جاسوس‌بودن داریم. مثلا در فلان منطقه یک عکس می‌اندازند، دستگیر می‌شوند و باید دنبال داستان را بگیریم و پیگیری کنیم. گردشگر قطری آمده رفته شکار و دستگیر شده و ماجرای خودش را دارد و عراقی‌ها هم حواشی خودشان را دارند. در هر حالتی تلاش ما این است که مشکلات گردشگری را حل کنیم و بروز این مسائل برای گردشگران طبیعی است».

در این میان به نظر می‌رسد مادامی که سایه نگاه امنیتی بر حوزه گردشگری، مخصوصا توریست‌های خارجی حاکم باشد، نمی‌توان منتظر رونق گردشگری از سوی گردشگران کشورهای توسعه‌یافته‌ای بود که می‌توانند درآمد بیشتری را عاید کشور کنند.