زنان، زنانگی و معضل استخدام؛
این فقط یک شغل ساده نیست!
به یک منشی، پرستار، بازاریاب، فروشنده و.... خانم با روابط عمومی بالا، قدرت جذب بالا، آراسته و پیراسته، منعطف و... نیازمندیم. این‌ها خصوصیات لازم برای استخدام زنان است. این آگهی‌ها بیانی اندوه‌بار از شرایط و نگاه جامعه به زن در حوزه عمومی است. اگر خوش‌بینانه‌ترین حالت را در نظر بگیریم و نیت ارائه‌دهنده چنین آگهی‌هایی را سوءاستفاده جنسی ندانیم، باز هم می‌توان به نگاه جامعه به زن و جایگاه اجتماعی او پی برد.
آذر فخری، روزنامه‌نگار
الهام دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه است و برای تامین هزینه دانشگاه، مجبور است کار کند. هر روز او را می‌بینیم که در محوطه دانشگاه، یا در سالن غذاخوری و در هر فرصتی که پیدا کند در حال ورق زدن صفحه آگهی‌های روزنامه همشهری است و مدام در حال شماره گرفتن و آدرس یادداشت کردن. الهام دختری است که نهایت سعی‌اش را می‌کند هزینه زندگی‌اش را خودش تامین کند و سربار خانواده نباشد. ما هم که همکلاسی او هستیم، به هر کس که می‌شناسیم سپرده‌ایم کاری مناسب او پیدا کنند. البته الهام هیچ تخصص خاصی ندارد و به قول خودش به منشی‌گری هم راضی است، اما همین شغل ساده، برای الهام معضلی شده است. الهام، مدام برای مصاحبه به شرکت‌های مختلف مراجعه می‌کند. شرکت‌هایی که با آگهی‌های عجیب و غریب‌شان، کم‌کم باعث سرخوردگی و یاس او شده‌اند. او می‌گوید بعضی از این آگهی‌ها از همان اول روشن می‌کنند که از منشی چه انتظاراتی دارند. بعضی‌ها هم که آگهی‌های معمولی هستند، هنگام مصاحبه انتظارات خود را اعلام می‌کنند و هیچ ابا و شرمی در این مورد ندارند. الهام دختر خوش‌چهره‌ای است و می‌تواند با استفاده از این امکانات زنانه! به راحتی یک کار مناسب با درآمد مکفی به دست آورد؛ اما درحالی‌که دردمندانه ما را نگاه می‌کند می‌گوید نمی‌تواند به چنان شرایطی تن دردهد.
این یک آگهی استخدام معمولی نیست!
به یک منشی، پرستار، بازاریاب، فروشنده و.... خانم با روابط عمومی بالا، قدرت جذب بالا، آراسته و پیراسته، منعطف و... نیازمندیم. این‌ها خصوصیات لازم برای استخدام زنانی است که روزانه در آگهی‌های روزنامه‌ها و فضای مجازی و برچسب‌‌های روی دیوارها به چشم می‌خورد. این آگهی‌ها بیانی اندوه‌بار از شرایط و نگاه جامعه به زن در حوزه عمومی است. اگر خوش‌بینانه‌ترین حالت را در نظر بگیریم و نیت ارائه‌دهنده چنین آگهی‌هایی را سوءاستفاده جنسی ندانیم، باز هم می‌توان به نگاه جامعه به زن و جایگاه اجتماعی او پی برد. در این آگهی‌ها، کارفرمایان نه به دنبال بازاریاب و منشی و... بلکه به دنبال زنانی اغواگر هستند که با آرایش و چرب‌زبانی و بازی بدن بتوانند مردان بیشتری را جلب کرده و از این طریق کالای بیشتری را به فروش برسانند. در این آگهی‌ها نیاز چندانی به تخصص و آگاهی زنان نیست. زنان در این نمایش قرار است جذابیت خود را به همراه کالا به نمایش بگذارند و از آن طریق مشتری بیشتری جذب کنند. اما این تمام ماجرا نیست! «استخدام منشی خانم مسلط به کامپیوتر»،« به یک منشی خانم با ظاهری آراسته و روابط عمومی قوی نیازمندیم»، «یک شرکت معتبر به یک منشی خانم آشنا به کامپیوتر و روابط عمومی بالا و ظاهری آراسته نیازمند است» و ... این‌ها نمونه‌هایی از آگهی‌هایی است که در موارد قابل‌توجهی فقط با درج یک شماره تلفن برای تماس و بدون آدرس در نشریه‌های مختلف و به‌ویژه بخش نیازمندی‌ها که صرفا آگهی چاپ می‌کنند، دیده می‌شوند. این آگهی‌ها بارها چاپ می‌شوند تا آگهی‌دهنده، خانم موردنظر خود را انتخاب کند. دخترانی که به این آگهی‌‌دهندگان مراجعه کردهاند، می‌گویند: بعضی آگهی‌‌دهندگان تحت پوشش استخدام کارمند، اهداف دیگری را دنبال می‌کنند. الهام می‌گوید در مراجعه به یک شرکت خصوصی هنگام مصاحبه استخدام از او پرسش‌هایی درباره چگونگی پوشش، ساعت رفت‌وآمد و نظارت خانواده شد و در نهایت از او خواسته شد در زمینه پوشش، بسیار آزاد باشد و از روسری و مانتوهای باز و آزاد و آرایش‌های متنوع استفاده کند و حتی با مشتریان مرد دست بدهد. الهام می‌گوید یک بار که برای شغل مدیر داخلی یک شرکت پخش فرآورده‌های آرایشی انتخاب شده بود، برایش ساعت کاری مشخصی اعلام نشد و مسئولان اصرار داشتند ساعات بیشتری را در شرکت بماند و در ازای آن مبلغی اضافه دریافت کند. او در مورد روز مصاحبه تعریف می‌کند که دختران و حتی زنان بسیاری با پوشش‌ها و تیپ‌های مختلف مراجعه کرده بودند اما آن‌هایی برای مصاحبه انتخاب شدند که جوان، قد بلند و خوش‌چهره بودند.
این یک مزاحمت نیست شغل است!
بارها و بارها شنیده‌ایم که شرکت‌های خصوصی بدون هیچ نظارتی فعالیت کرده اقدام به استخدام دختران جوان و سوءاستفاده‌های غیراخلاقی از آنان می‌کنند. دختران جوانی که به دنبال پیدا کردن شغلی مناسب با وعده دستمزد بالا فریب خورده و به استخدام این شرکت‌ها درمی‌آیند و ناخواسته وارد فعالیت‌های غیراخلاقی این شرکت‌ها می‌شوند. دکتر محمدکاظم عاطف وحید، روان‌پزشک، مزاحمت را هر نوع رفتار کلامی، غیرکلامی و یا فیزیکی از طرف فردی نسبت به فرد دیگری که موجب ناراحتی، ترس، اضطراب و نگرانی قربانی شود، تعریف می‌کند و می‌گوید: در این فرآیند، فرد قربانی احساس عدم امنیت کرده، زندگی شخصی و اجتماعی‌اش تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد و احساس می‌کند حریم شخصی‌اش به مخاطره افتاده است. وی می‌افزاید: این نوع مزاحمت در هر سلسله مراتبی از قدرت، ممکن است اتفاق بیافتد، اما در محیط‌های کاری و سپس در محیط‌های دانشگاهی بیشتر رخ می‌دهد. عاطف ادامه می‌دهد: افرادی که بر مسند کار یا قدرتی هستند ممکن است برای برآورده کردن خواسته‌های‌شان از افرادی که در موقعیت‌های پایین‌تری قرار دارند، سوءاستفاده کنند و برخی افراد نیز جهت حفظ منافع و موقعیت خود و یا بدست آوردن مزایای بیشتر، ممکن است ناخواسته در معرض چنین شرایطی قرار بگیرند.
مشکلات زنان در محیط کار فقط محدود به نداشتن حقوق و مزایای برابر با مردان نیست. تجربه‌های پنهان زنان در محیط کاری‌شان، که برای حفظ آبرو معمولاً مطرح نمی‌شوند، نشان می‌دهد آن‌ها در معرض انواع آزارها هم قرار دارند
ارزش‌های اجتماعی و مخاطرات مشاغل خاص
دکترعلی محمد حاضری، جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس مشکلات جانبی کار برای زنان را بیشتر مربوط به دوران گذار از سنت به مدرنیته می‌داند و معتقد است: چه بخواهیم و چه نخواهیم، زندگی کم‌وبیش مدرن و پیچیده، این روزها نقش‌های جدیدی در ذهن مردان و زنان امروزی ایجاد کرده است. در شرایط جدید، زمانی که صحبت از مشکلات زنان در محیط کار به میان می‌آید، به سرعت مسائلی چون نداشتن حقوق و مزایای برابر در ذهن تداعی می‌شود، درحالی‌که گرفتاری‌های زنان در محیط کار، فقط محدود به این موارد نیست. تجربه‌های پنهان زنان در محیط کاری‌شان، که برای حفظ آبرو معمولاً مطرح نمی‌شوند، نشان می‌دهد آن‌ها علاوه بر دست و پنجه نرم کردن با تبعیض و بی‌عدالتی در پرداخت دستمزد یا ارتقای جایگاه شغلی، در معرض انواع آزارها هم قرار دارند.
برخی شرکت‌های خصوصی بدون هیچ نظارتی فعالیت کرده و اقدام به استخدام دختران جوان و سوءاستفاده‌های غیراخلاقی از آنان می‌کنند
وی می‌گوید: در نظام ارزشی و فرهنگ غرب، واگذاری پاره‌ای مشاغل به زنان با عنایت به لطافت جنسی آنان و براساس کارکرد لطافت در پیشبرد امور آن مشاغل صورت می‌گیرد و این کارکرد در مجموعه نظام ارزش‌های آن جوامع امری مذموم یا ناموجه نیست. علاوه بر این، بروز مایه کمرنگی از لطافت جنسی در این‌گونه مشاغل به‌هیچ‌وجه طمعی برای وقوع مراودات جنسی در سطح پیشرفته‌تر آن برنمی‌انگیزد، اما این‌گونه مشاغل در ایران به لحاظ فضای هنجاری و فرهنگ متفاوت، با تلقی‌ها و نتایج متمایزی مواجه است و گاهی فشارهایی را بر شاغلان وارد می‌کند.
حاضری می‌گوید: در ایران هنوز تفاهم و انتظار معیاری درخصوص لطافت جنسی ضروری برای انجام این‌گونه مشاغل به وجود نیامده و با انتظارات و توقعات کاملاً متفاوتی مواجه هستیم. از نظر بسیاری از افراد متدین، هیچ‌گونه خمیرمایه لطافت جنسی در انجام این مشاغل نباید بروز یابد و از سوی دیگر برخی کارفرمایان و مراجعه‌کنندگان، به‌ویژه در حوزه مشاغل و مؤسسات غیردولتی انتظار دارند با جلوه‌هایی از فریبایی زنانه مواجه باشند. به این ترتیب شاغلان با انتظارات غیراستانداردی مواجه هستند و تکلیف خود را به صراحت نمی‌دانند. این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: این ملاحظات وقتی تشدید می‌شود که به خاطر داشته باشیم، مخاطبان و مراجعان این‌گونه خانم‌ها، گاهی ممکن است هنگام مواجهه با کوچک‌ترین جلوه‌های زنانه، برای داشتن مراودات پیشرفته‌تر، طمع بورزند و این آغازی برای آسیب‌پذیری بیشتر این مناسبات باشد. وی معتقد است: مجموعه این موارد گواه آن است که پاره‌ای از الزامات شغلی و حرفه‌ای جدید، متأثر از فرهنگ جوامع مدرن است که در جامعه ما مطرح شده، در حالی‌که نظام ارزشی و فرهنگی جامعه ما بستر فرهنگی مساعد این‌گونه کارکردها در جوامع مدرن، نیست. ازاین‌رو در شرایطی که بخشی از کارکردهای شغلی آن جوامع به جامعه ما نفوذ کرده، ارزش‌های سنتی جامعه که مغایر آن کارکردهاست هم‌چنان تداوم یافته است. زنانی که دچار تعارض‌های ارزشی و هنجاری شده‌اند با وضعیت دشواری مواجه می‌شوند که آسیب‌ها و مشکلات اجتماعی متعددی به همراه خواهد داشت.
سکوت؛ آماری وجود ندارد
هیچ آماری درباره میزان آزار جنسی زنان در محیط‌های کاری ایران وجود ندارد. تنها در جزوه‌ای که در سال ۱۳۸۲به کوشش «کمیته جمع‌آوری اسناد و گزارش‌های ستاد مبارزه با خشونت علیه زنان» به مناسبت ۸ مارس، روز جهانی زن، منتشر شد، در گزارشی با عنوان «خشونت کاری، اعمال سلطه کارفرمایان»، بدون ذکر آمار به رواج گسترده آزار جنسی زنان در محیط‌های کاری ایران اشاره شده است. سؤال‌شوندگان در این گزارش نه‌تنها منکر وجود آزار جنسی در محیط کاری نشدند، بلکه یا خود گرفتار چنین رفتارهایی شده بودند یا از نزدیک شاهد آن بودند.
دیدگاه تان را بنویسید