نگاهی به وضعیت مهاجران غیرقانونی ایرانی در کمپ صربستان
زمزمه‌های گمشده در دور دست
مستند «زمزمه‌های گمشده در دور دست» به کارگردانی منصور فروزش و تهیه‌کنندگی مشترک مهدی دزفولی و منصور فروزش با موضوع مهاجرت؛ به شرایط مهاجران غیرقانونی ایرانی در کمپ صربستان می‌پردازد و اتفاقات تلخ و ناراحت‌کننده بسیاری که در این کمپ رخ می‌دهد، را به تصویر می‌کشد.
این مستند ۶۰ دقیقه‌ای که محصول سال ۱۴۰۰ است، پیش از این در بخش جنبی پانزدهمین جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» و بخش مستند زیر ذره‌بین سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر حضور داشته است. این اثر همچنین در بازار بین‌المللی فیلم «کَن» حضور داشت.
نظر به اینکه مهاجرت؛ موضوعی اجتماعی است و در ایران روندی فزاینده دارد؛ بر آن شدیم تا صفحه امروز شهرنوشت را به گفت‌وگوی خبرنگار ایلنا با یکی از تهیه‌کنندگان این مستند اختصاص دهیم و از این رهگذر نظر خوانندگان گرامی را به تبعات مهاجرت‌های غیرقانونی جلب کنیم.
***
*مهاجرت امروز در جامعه ما، تا چه اندازه مسئله‌ای جدی است که برای پرداختن به آن به سراغ ساخت یک اثر مستند رفتید؟
- سال ۱۳۹۸ تولید این مستند آغاز شد، بخشی از مستند قبل از شیوع کرونا در صربستان کلید خورد، به دلیل شیوع این ویروس مدتی متوقف شد و بعد دوباره ساخت آن ادامه پیدا کرد. این مستند به طور کل خارج از ایران ساخته شده است و از آنجا که من و منصور فروزش معتقد بودیم که مهاجرت موضوع بسیار مهمی است و در سال‌های اخیر جامعه ما بیش از همیشه درگیر آن است، تمام سعی خود را به کار بردیم تا اثری در خور و با کیفیت ساخته شود.
مهاجرت در چند دوره در کشور ما افزایش پیدا کرده است؛ پیش از انقلاب، دوره جنگ، دهه ۱۳۷۰، پس از اتفاقات سال ۱۳۸۸ و در نهایت مشکلات اقتصادی در سال‌های اخیر دوره‌هایی هستند که مهاجرت ایرانیان به دیگر کشورهای دنیا رشد چشمگیری داشته است. در این دوره اخیر موج مهاجرت به نظر بسیار بیشتر از همیشه است و به همین دلیل می‌توان مهاجرت را مسئله‌ای مهم دانست که لازم است بسیار بیشتر از این به آن پرداخته شود.
*با توجه به اینکه فیلم به موضوع ملتهب و خاصی چون مهاجرت غیر قانونی می‌پردازد، چقدر محدودیت‌ها در کلیت اثر تأثیرگذار بوده و باعث شده تا به برخی مسائل نپردازید؟
- در ایران ما با ممیزی چندانی مواجه نشدیم. در واقع می‌توان گفت که هیچگونه سانسوری متوجه «زمزمه‌های گمشده در دور دست» نشد و تنها چند نکته کوچک که مشخصاً خط قرمز هستند و امکان نمایش‌شان در ایران وجود ندارد به اندازه حدود ۴ دقیقه از فیلم حذف شدند.
علاوه بر این ما صحنه‌هایی داشتیم که امکان پخش آنها وجود نداشت. افرادی که به شکل غیر قانونی مهاجرت می‌کنند معمولاً دچار مشکلات روحی می‌شوند که پخش بخش‌هایی از صحبت‌هایشان در یک مستند اصلاً به صلاح آنها نیست. در واقع به لحاظ اخلاقی انتشار این صحنه‌ها درست نبود و ما تصمیم گرفتیم آنها را حذف کنیم.
در کمپ‌های پناهندگان نیز شرایطی خاص حاکم است. درواقع زن و مرد در هر شرایطی با هم هستند و این وضعیت باعث می‌شود گاه به دلیل مسائل ناموسی، دعواهای وحشتناک و حتی اتفاقات ناگوار بسیاری رخ دهد. به عنوان مثال زمان فیلمبرداری این مستند قتلی در آن کمپ رخ داده بود که به دلیل مسائل غیراخلاقی آن، ترجیح دادیم آن را در این مستند نشان ندهیم. در کمپ افغانستانی‌ها که در فیلم شاهد هستید نیز اتفاقاتی رخ داد که اصلاً پرداختن به آنها اخلاقی و درست نبود.
در کل باید گفت که مهاجرت مسئله‌ای واقعاً پیچیده است که در پرداخت آن باید خیلی دقت کنیم. با این حال باید بگویم که «زمزمه‌های گمشده در دور دست» مستندی صریح است. مستندهای زیادی در این سال‌ها با موضوع مهاجرت ساخته شده اما اینکه در اروپا با ایرانیان مهاجر به صورت صریح صحبت شود را تا امروز نمونه‌ای ندیده‌ام.
*مستند «زمزمه‌های گمشده در دور دست» به قدری مهاجرت غیر قانونی را تلخ و ناگوار به تصویر کشیده که مخاطب را از انجام این کار می‌ترساند. آیا شما قصد داشتید واقعاً مخاطبی که چنین قصدی دارد را بترسانید و از انجام این کار منصرف کنید؟
- مهاجرت به دو صورت انجام می‌شود، برخی افراد به صورت قانونی با توجه به موقعیتی که دارند این کار را انجام می‌دهند و درگیر مشکلات و مصائب مهاجرت غیر قانونی نمی‌شوند و اتفاقات دیگری برای آنها رقم می‌خورد، اما آنچه که در این مستند به آن می‌پردازیم مهاجرت غیر قانونی است؛ فرد مهاجر بدون سرمایه زیاد، تحصیلات، تخصص و… تصمیم می‌گیرد از کشور خارج شود و طبعا مسیر سختی را طی می‌کند.
ما سعی کردیم واقعیت موجود را روایت کنیم در این‌باره که برخی تصور می‌کنند به هر شکل خود را به خاک اروپا برسانند، آنجا از آنها استقبال می‌شود و زندگی فوق‌العاده‌ای را آغاز می‌کنند اما واقعاً اینگونه نیست. بر خلاف مردم سوری، یمنی، افغانستانی و… که در این سال‌ها درگیر جنگ داخلی بوده‌اند؛ ایرانیان تنها افرادی هستند که بدون وجود جنگ داخلی آمار مهاجرتی بالایی دارند.
مردم ایران اکثراً به دلیل وضعیت اقتصادی بد از کشور مهاجرت می‌کنند و مهاجرت غیر قانونی به آنها صدمات روحی بسیاری وارد می‌کند، چراکه آنها پل‌های پشت سر خود را خراب کرده‌اند، با خیال و آرزوی دستیابی به یک زندگی خوب کشور را ترک کرده‌اند اما در شرایط بسیار بدتری قرار گرفته‌اند، از نزدیکانشان دور شده‌اند و حتی بسیاری مواقع اعضای خانواده‌شان را در این مسیر از دست می‌دهند، آنها باید مدتی طولانی در یک کمپ بدون دسترسی به حقوق اولیه یک انسان زندگی کنند به طوری که حتی از آنها بارها دزدی می‌شود.
این مصائب و اتفاقات، مسائلی هستند که اکثر ایرانیان از آنها خبر ندارند و لازم است که اطلاع‌رسانی‌های بیشتری در این مورد صورت بگیرد که این مستند می‌تواند قدمی در این راستا باشد.
*با توصیفات شما می‌توان گفت مهاجران غیرقانونی در شرایط بسیار بدتری از آنچه که در فیلم می‌بینیم، قرار می‌گیرند؟
- بله، ما سعی کردیم بسیاری از اتفاقات ناگوار و وحشتناک را از فیلم حذف کنیم. مهاجرت غیر قانونی مسئله پیش پا افتاده و ساده‌ای نیست و واقعاً موضوع پیچیده‌ای است. حتی شبکه‌های ماهواره‌ای که به عنوان شبکه‌های اپوزیسیون آنها را می‌شناسیم در سال‌های اخیر چند مستند درباره مهاجرت غیر قانونی ایرانیان ساخته و پخش کرده‌اند که در همان مستندها که انتظار می‌رود رویکردشان در جهت مثبت نشان دادن این مسئله و تبلیغ اروپا باشد، اینگونه مهاجرت را بسیار وحشتناک نشان داده‌اند. حتی در بخش‌هایی از این مستندها دیدم که افراد توصیه می‌کردند کسی با تصور زندگی بهتر دست به مهاجرت غیر قانونی نزند.
این مسائل نشان می‌دهد که مقوله مهاجرت غیر قانونی چقدر پیچیده است. متأسفانه درباره مهاجرت در کشورمان هیچ پژوهش علمی صورت نگرفته و افراد تصورات غلطی درباره آن دارند و معمولاً پس از این اقدام است که با واقعیات ترسناک آن مواجه می‌شوند. ما سعی کردیم این مسائل را هم به مخاطب نشان دهیم و مسئله مهاجرت را از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار دهیم.
*انتخاب کمپ و کاراکترهای حاضر در فیلم بر چه اساس صورت گرفته است؟
- سخت‌گیری‌ها درباره کمپی که فیلم «زمزمه‌های گمشده در دور دست» به سراغ آن رفته، بسیار کمتر بود. در کشورهای اروپایی معمولاً کمپ مهاجران با مسائل امنیتی گره خورده و به همین دلیل امکان حضور گروه‌های فیلمبرداری در این کمپ‌ها وجود ندارد ولی در صربستان این حساسیت کمتر بود و همکاری خوبی با ما صورت گرفت.
افرادی که در این مستند حضور دارند همگی کاملاً تصادفی انتخاب شده‌اند و این به واقع‌گرایی بیشتر فیلم کمک کرده است.
*در تجربه تحقیق، پژوهش و فیلمبرداری این مستند چه تفاوتی بین مهاجران ایرانی و دیگر کشورها وجود داشت؟
- مسئله اصلی مهاجرت ایرانیان مشکلات اقتصادی است. ما عوارض مشخص مشکلات اقتصادی مثل تورم، افزایش حاشیه‌نشینی، بیکاری، افزایش خودکشی، مشکلات روحی و… را به خوبی می‌شناسیم اما این اتفاق، عوارض دیگری نیز دارد که کمتر به آنها پرداخته شده است.
هر گاه که مشکلات اقتصادی در کشور افزایش پیدا می‌کند تعداد مهاجرت‌ها نیز بیشتر می‌شود و این پدیده‌ای است که مسئولان کشور شناخت چندانی از آن ندارند چون مسئله چندان ملموسی نیست. کشوری که سالانه بیش از ۱۰۰هزار نفر از ساکنان آن اقدام به مهاجرت غیر قانونی می‌کنند، قطعا درگیر معضل بزرگی است و طبق آماری که شنیده‌ام میزان مهاجرت در حال حاضر رشد چشمگیری داشته است. علاوه بر اینکه این اتفاق منجر به از دست دادن نخبگان می‌شود. افرادی که به صورت غیر قانونی مهاجرت می‌کنند مثل قطره‌های خونی هستند که از بدن این کشور خارج می‌شوند و کسی نیست که جلوی این خونریزی را بگیرد. مهاجرت امروز جزو ۱۰ معضل اصلی کشور است.
به تازگی برای ساخت مستند دیگری با موضوع سقط جنین اقدام کرده‌ام که این هم یکی دیگر از عوارض مشکلات اقتصادی در کشور است و به همین دلیل امروز کمتر زوجی حاضر به فرزندآوری می‌شوند.
این‌ها عوارض نامحسوس مشکلات اقتصادی هستند و دلیل مهاجرت ایرانیان در اکثر موارد مشکلات اقتصادی یا تنش‌های سیاسی است در حالیکه مهاجران دیگر کشورها به دلیل خطرات جنگ دست به این کار می‌زنند.
*در مستند شما نشانی از مهاجرت‌های غیرقانونی موفقیت‌آمیز دیده نمی‌شود. آیا اینگونه مهاجرت‌ها هیچ‌گاه به موفقیت ختم نمی‌شوند یا شما سعی داشتید به این مسئله نپردازید؟
- آماری درباره میزان موفقیت در اینگونه مهاجرت‌ها وجود ندارد اما حقیقت این است که موفقیت در اینگونه مهاجرت‌ها بسیار اندک است. ما ساخت این مستند را به صورت سریالی ادامه می‌دهیم و قصد داریم در قسمت‌های بعدی به سراغ افرادی برویم که توانسته‌اند در کشوری اروپایی اقامت داشته باشند و ما در واقع سرنوشت این افراد را دنبال می‌کنیم.
آنچه مسلم است اینکه اکثر این افراد زندگی رضایت‌بخشی ندارند و درگیر مسائلی چون نژادپرستی افراد، نداشتن شغل مناسب و درگیری با بیماری‌های مختلف هستند. معمولاً این افراد متأسفانه به هدف خود نمی‌رسند و نمی‌توانند احساس خوشبختی کنند.
*با توجه به اینکه حدود سه سال از ساخت این مستند می‌گذرد، محتوای آن دچار کهنگی نشده است؟
- شرایط مهاجرت غیر قانونی به طور کل تغییر چندانی نداشته و می‌توان گفت که حتی ۲۰ سال پیش هم شرایط به همین صورت بود. همه افرادی که دست به مهاجرت غیرقانونی می‌زنند با قاچاقچی انسان روبرو می‌شوند، از موانع طبیعی باید عبور کنند، برخی جانشان را از دست می‌دهند، با کمبود غذا مواجه می‌شوند و برخی با مشکلات روحی دست و پنجه نرم می‌کنند و سال‌هاست که این شرایط حاکم است و تغییری نکرده است اما شاید جزئیاتی درباره برخی کشورها تغییر کرده باشد که قطعاً لطمه‌ای به محتوای این اثر نزده است.
**مهاجرت در چند دوره در کشور ما افزایش پیدا کرده است؛ پیش از انقلاب، دوره جنگ، دهه ۱۳۷۰، پس از اتفاقات سال ۱۳۸۸ و در نهایت مشکلات اقتصادی در سال‌های اخیر دوره‌هایی هستند که مهاجرت ایرانیان به دیگر کشورهای دنیا رشد چشمگیری داشته است
** همه افرادی که دست به مهاجرت غیرقانونی می‌زنند با قاچاقچی انسان روبرو می‌شوند، از موانع طبیعی باید عبور کنند، برخی جانشان را از دست می‌دهند، با کمبود غذا مواجه می‌شوند و برخی با مشکلات روحی دست و پنجه نرم می‌کنند و سال‌هاست که این شرایط حاکم است و تغییری نکرده است
دیدگاه تان را بنویسید