از وعده‌های اقتصادی تا تمسک به حمایت‌های الهی

سعیده علیپور

هفته ازدواج دیروز آغاز شد. هفته‌ای که به نظر می‌رسد امسال با توجه به رویکرد دولت سیزدهم برای افزایش جمعیت، قدر و منزلتی جدای از سال‌های قبل در عرصه سیاسی یافته است. حتی روز گذشته رئیس‌جمهور در جشن وصال 200 زوجی که به همین مناسبت برپا شده بود شرکت کرد و سخنانی در حمایت از این امر گفت. سخنانی که البته بیشتر به نصایح پدر خانواده شبیه بود تا رئیس قوه مجریه.

 او گفت: «ازدواج امر بسیار مبارکی است. نگران معیشت هم نباشید. هیچکس نبوده که معیشتش بعد ازدواج بدتر شده باشد». رئیس جمهور، دولت را موظف به گسترش این معروف دانست و افزود: «خانواده‌ها هم مهریaه را سنگین نگیرند. ارزش مهریه همسر من و دخترهایم هرکدام کمتر از یک سکه بهار آزادی است».

این توصیه‌های پدرانه در حالی است که دولت جدید و طیف غالب اصولگرا در مجلس بارها در خصوص لزوم تسریع برای افزایش میزان ازدواج و فرزندآوری در کشور سخن رانده و نسبت به کاهش آن هشدار داده و ابراز نگرانی کرده‌اند. با این حال با وجود سخنان فراوان و تصویب قوانینی برای تشویق افراد برای ازدواج زود هنگام یا وعده پرداخت وام و تسهیلات برای ازدواج، آمارها برای تغییر در مناسبات جمعیتی کشور امیدبخش نیست و به نظر می‌رسد بسیاری از پسران و دختران همچنان علاقه‌ای به تشکیل خانواده ندارند.

منتقدان می‌گویند؛ تسهیلات و وام‌ها و شرط و شروط دولت، حتی گوشه‌ای از چاهِ ویل تورم در چند ساله اخیر را پر و مشکلی از بیکاری جوانی که قرار است سرپرست خانواده‌ای شود را حل نمی‌کند. گویا مسئولان امر هم به این موضوع اذعان دارند؛ چرا که بیش از بیان وعده حمایت‌های اقتصادی از زوج‌های جوان، وعده‌های معنوی به آنها می‌دهند.

تبدیل فرزندآوری به مساله اعتقادی

دوشنبه هفته گذشته، محسن منصوری، استاندار تهران در جلسه استانی «خانواده و جمعیت» هم سخنانی با همین مضمون مطرح کرد و گفت: «ما در موضوع جمعیت باید اعتقادی، مومنانه و جدی باشیم. هدف‌گذاری اصلی ما باید این باشد که به لحاظ اعتقادی به نقطه‌ای برسیم که کثرت جمعیت و فرزندآوری یک فضل برای خانواده‌ها محسوب شود».

وی با بیان اینکه نگاه ما به مساله جمعیت باید نگاه الهی و نه نگاه اداری باشد، ادامه داد: «اگر مساله فرزندآوری را به مساله اعتقادی تبدیل کنیم بسیاری از مسائل ما حل می‌شود. باید در موضوع جمعیت به یک عزم رسید و جسارت و شجاعت گفتگو در این راستا را داشته باشیم».

استاندار تهران تصریح کرد: «من فکر می‌کنم موضوع اصلی در بحث فرزندآوری این است که ما خیلی روی خدا حساب نمی‌کنیم و به وعده‌های الهی در این زمینه اعتماد نداریم. خدا می‌گوید رزق و معیشت بچه با من است کما اینکه در موارد دیگر نیز خدا وعده داده و این وعده را محقق می‌کند».

فروکاستن معضلات اجتماعی به مسائل اعتقادی و ایدئولوژیک

بسیاری رویکرد دولت و رسانه‌های همسو را در ارجاع حل معضلات اجتماعی به مسائل اعتقادی و ایدئولوژیک؛‌ برآمده از ناتوانی در حوزه اقتصادی می‌دانند و معتقدند همین دیدگاه خود عاملی برای تشدید حس ناامیدی در جامعه است. چرا که بسیاری نه براساس وعده بلکه بر اساس آنچه به واقع در جامعه رخ می‌دهد تصمیمات بزرگی چون ازدواج و تشکیل خانواده و فرزندآوری را اخذ می‌کنند و نمی‌توان جامعه کنونی را با حواله دادن به سرنوشت درخشانی در آینده واداشت که وضعیت بد اقتصادی فعلی خود را نادیده گرفته و قدم بردارند.  بنظر می‌رسد که رویکرد استاندار تهران و موافقان او نسبت به پدیده ازدواج‌گریزی و امتناع از فرزندآوری، بدون آسیب‌شناسی و درنظرگرفتن ریشه‌های اصلی این بحران و علل و عوامل زمینه‌ساز آن، مصداق گریز از واقعیت‌ها، نوعی ساده‌انگاری یک واقعیت پیچیده اجتماعی، تقلیل‌گرایی و فروکاستن یک پدیده بزرگ و تقلیل مشکلات و حل آنها در حد چند وعده و امتیاز  است!

فرزندآوری به جای مدارج علمی

در همین راستا اخیرا اخباری در خصوص آیین‌نامه‌های جدید برای اولویت استخدامی با افراد متاهل و دارای فرزند در دانشگاه‌ها و وزارتخانه‌ها به گوش می‌رسد که بسیاری آن را راهی ناصواب برای ترغیب به ازدواج و فرزندآوری می‌دانند.

با وجود سخنان فراوان و تصویب قوانینی برای تشویق افراد برای ازدواج زودهنگام یا وعده پرداخت وام و تسهیلات برای ازدواج، آمارها برای تغییر در مناسبات جمعیتی کشور امیدبخش نیست

کاربری در انتقاد به این رویه در توئیتر نوشت: «به‌جای طرح‌های ضربتی برای زاد و ولد بهتر نیست هزینه زندگی پایین بیاید. با حکم و ابلاغیه نه زاد و ولد بالا می‌رود، نه ازدواج بیشتر می‌شود. هزینه‌های زندگی را پایین بیاورید تا شرایط برای ازدواج و فرزندآوری فراهم شود. با ابلاغیه و محروم کردن بخش بزرگی از جامعه که مجردند نمی‌توان کاری کرد».

 ترغیب به ازدواج  با چه تسهیلاتی؟

اما دیروز سید ابراهیم رئیسی در جشن وصال و آیین گرامیداشت هفته ازدواج که در تالار وحدت برگزار شد در کنار سخنان ناصحانه‌اش دستوراتی هم داد. هر چند تجربه نشان می‌دهد این دستورات چندان ضمانت اجرایی ندارد و تنها مصرف کلامی روزانه آنها اهمیت دارد.

وی به مسئولان مربوط دستور داد: «مراکز امکانات تفریحی دولت و سازمان‌های دولتی در اختیار زوج‌های جوان قرار گیرد. آیین‌نامه‌ آن را ظرف دو هفته تنظیم و به سراسر کشور ابلاغ کنید».

رئیس‌جمهور همچین با تاکید بر اینکه وام‌های ازدواج تسهیل شود، افزود: «بانک‌ها برای انتظار زوج‌ها و دریافت وام زمان بگذارد. آیین‌نامه آن ظرف ۱۵ روز آینده تنظیم شود تا زوجین برای تسهیلات معطل نشوند».

رئیسی گفت: «ما اعلام کردیم در طول ۴ سال، ۴ میلیون مسکن بسازیم. ما عقب‌ماندگی ساخت مسکن در سال‌های گذشته داریم. قانون ما را موظف به تسریع در تامین مسکن برای زوج‌های جوان کرده است».

وی تصریح کرد: «وزارت راه و شهرسازی تعاونی‌هایی تشکیل دهد و از خود جوان‌ها کمک بگیرد، با در اختیار گذاشتن زمین، تسهیلات و مصالح تا خود جوانان ساختن مسکن را شروع کنند».

در کنار این دستورات معلق، دیروز همچنین سخنگوی قوه مجریه خبر از هدیه دولت در روز ازدواج به جوانان داد. علی بهادری جهرمی در توئیترش نوشت: «هدیه دولت در روز ازدواج به جوانان: ۱- فرصت ۱۵ روزه بانک مرکزی برای ابلاغ آیین‌نامه به‌منظور تسریع و تسهیل پرداخت وام ازدواج/۲ - برگزاری مراسم ازدواج در مراکز فرهنگی و تفریحی دولتی با تدوین آیین نامه مربوطه/ ۳- حمایت از تعاونی‌ها و پروژه‌های ساخت مسکن برای زوج‌های جوان».

سخنگوی دولت در حالی وعده‌های دیروز سخنرانی ابراهیم رئیسی را در توئیترش فهرست کرد که در حال حاضر میزان تسهیلات قرض‌الحسنه ازدواج برای هر یک از زوج‌هایی که تاریخ ازدواج آنها بعد از ابتدای سال 97‬ بوده است، 120 میلیون تومان، با دوره بازپرداخت 10 ساله است. تسهیلات قرض‌الحسنه ازدواج برای زوج‌های زیر 25 سال و زوج‌‌های زیر 23 سال 150 میلیون تومان است. رقمی که هر چند برای بسیاری از زوج‌ها کمک حال است، اما گزینه خوبی برای ترغیب آنهایی نیست که هنوز اقدامی برای ازدواج نکرده‌اند. با این حال صحابی، معاون اداره اعتبارات بانک مرکزی گفت: «از ابتدای سال جاری تا ۳۱ خردادماه ۱۴۰۱ تعداد ۱۹۰ هزار فقره تسهیلات قرض‌الحسنه ازدواج در مجموع به مبلغ ۲۵۵ هزار میلیارد ریال از سوی شبکه بانکی پرداخت شده است که از نظر مبلغی بیش از ۷۱ درصد و از نظر تعدادی ۸.۵ درصد رشد داشتیم».

دیروز رئیس‌جمهور در آیین شروع هفته ازدواج گفت: ««ازدواج امر بسیار مبارکی است. نگران معیشت هم نباشید. هیچکس نبوده که معیشتش بعد ازدواج بدتر شده باشد»

فقدان برخورد عمیق، علمی و کارشناسانه

در این میان منتقدان معتقدند که در مواجهه با مقوله مهم و سرنوشت‌سازی چون ازدواج و فرزندآوری، برخوردی عمیق، علمی و کارشناسانه صورت نمی‌گیرد.

در همین باره معین‌الدین سعیدی، نماینده چابهار در مجلس یازدهم می‌گوید: «هرچند موضوع افزایش دامنه‌های جمعیتی کشور از طریق ازدواج جوانان یک ضرورت غیرقابل انکار محسوب می‌شود، اما دستیابی به چنین هدفی قبل از هر اقدامی، نیازمند ایجاد بسترهای مناسب در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... است».

او ادامه می‌دهد: «برای افزایش سرانه‌های ازدواج جوانان و رشد فرزندآوری، قبل از هر اقدامی باید زمینه‌های لازم در حوزه‌های اقتصادی، ‌معیشتی، فرهنگی و اجتماعی را فراهم کرد. ضمن اینکه مساله بالا رفتن سن جوانان و عدم تمایل آنان به ازدواج تنها مختص به دختران ایرانی نیست و دامنه وسیعی از پسران جوان را نیز شامل می‌شود. اینکه در مواجهه با چنین معادله‌ای به جای روش‌های علمی و پژوهشی و تخصصی، اقدام به پیچیدن نسخه‌های سطحی و عوامانه شود، بیانگر فقدان نگاه و رویکرد راهبردی به مسائل مهم و کلیدی کشور است».

به نظر می‌رسد کاهش ترغیب جوانان به ازدواج، دلایل مختلفی دارد؛ که  بخشی از آن به مسائل فرهنگی و تربیتی بازمی‌گردد و بخشی قابل توجه آن به مشکلات عدیده اقتصادی و معیشتی گره‌خورده است. در شرایطی که اجاره و رهن یک واحد مسکونی در شهرها و کلانشهرهای کشور، نیازمند صدها میلیون تومان نقدینگی است و هزینه‌های ماهانه تامین نیازهای طبیعی یک نوزاد، سر به فلک می‌زند، طبیعی است، دست و دل جوانان برای تشکیل خانواده یا فرزندآوری بلرزد. اگر قرار است نسخه‌ای برای بهبود وضعیت ازدواج و فرزندآوری پیچیده شود، این تصمیم‌سازی باید مبتنی بر نگاهی کلان‌نگر و همه‌جانبه باشد.