شکاف میان معیارهای رسمی و واقعیت جامعه

سعیده علیپور

نخستین بار نیست که اتفاقاتی از این دست می‌افتد؛ زبان و معیارهای رسمی آنها را «رفتارهای هنجارشکنانه» تعریف می‌کند. تعاریفی که به اعتقاد بسیاری از جامعه‌شناسان نباید وجود می‌داشت، اما وجود دارد و نقض آن در غالب موارد جرم‌انگاری شده و زمینه رودررویی جدید میان حاکمیت و همان‌هایی است که هنجارشکن می‌نامد.

روز پنج‌شنبه دوم تیرماه ویدئویی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که در آن شماری از دختران و پسران نوجوان در بلوار چمران شیراز در حال پیاده‌روی و گفت‌وگو و اسکیت‌سواری هستند و اغلب دختران حاضر که بیشتر از 13-14 ساله به نظر نمی‌رسند، حجاب بر سر ندارند.

در روزهایی که گویا مسئولان‌ کشوری و استانی در تشدید محدودیت‌های اجتماعی از یکدیگر گوی سبقت را می‌ربایند این ویدئو به سرعت در شبکه‌های اجتماعی بازنشر شد و همانطور که انتظار می‌رفت، واکنش تند‌ مقام‌های مسئول در استان فارس را به همراه داشت. واکنش‌هایی سلبی و حتی مضحک. به طوری که این بار سخن از بازداشت این نوجوانان «هنجارشکن» به میان آمد.

واکنش‌های تند مسئولان استانی

ساعاتی پس از انتشار این ویدئو، فرماندار شیراز، این تجمع را «با برنامه‌ریزی قبلی» و فاقد مجوز دانست و گفت: «۱۰ نفر از عوامل اصلی بازداشت و با حکم قضایی تحویل مرجع انتظامی شده‌اند و تحقیقات حول موضوع در حال انجام است، ضمن اینکه سرتیم هم در همان مراسم شناسایی شده و بر اساس مراجع قضایی برای دستگیری وی اقدام شده است».

لطف‌الله شیبانی به خبرگزاری ایرنا گفت: «عوامل برگزارکننده این تجمع، برنامه مستمری هم برای آینده داشته‌اند».

فرماندار شیراز با بیان اینکه مطمئنا این حرکات قصدی جز شکستن احکام و هنجارهای دینی و مذهبی و حتی ملی ما ندارند، گفت: «برخی حرکات و رفتارهای این برنامه را حتی در زمان‌ پیش از اسلام سراغ نداریم یا در ایران باستان نیز چنین صحنه‌هایی در جامعه شاهد نبوده یا آثاری که از این رفتارها بجا مانده باشد؛ لذا این حرکات به شدت محکوم است و مورد برخورد قضایی قرار می‌گیرد».

از سوی دیگر رئیس کل دادگستری استان فارس نیز دستور بررسی و برخورد با عوامل برگزاری این تجمع را صادر کرد و از دادستان این شهر خواست تا تمامی عوامل اصلی برگزاری و هماهنگ‌کنندگان این برنامه تحت تعقیب قضایی قرار گیرند.

مصطفی بحرینی، دادستان شیراز اما در آماری متفاوت نسبت به فرماندار این شهر، گفت که «پنج نفر از عوامل اصلی این تجمع، شناسایی و بازداشت شدند». او در عین حال گفت که «هیچ‌کدام از نوجوانان شرکت‌کننده در این مراسم در بازداشت نیستند».

برخوردهای سلبی در پی تشدید فعالیت ستاد امر به معروف

اما این روزها با قوت گرفتن تحرکات ستاد امر به معروف و نهی از منکر در استان‌های مختلف و راه‌اندازی قرارگاه‌هایی برای تبین بیشتر حجاب در جامعه و حتی تصویب قوانین جدید در این حوزه، شاهد برخوردهای تندتری از سوی مسئولان امر هستیم، از برخورد با پوشش دانشجویان در دانشگاه‌ها گرفته تا کارمندان ادارات و حتی خانواده‌ها در فضاهای عمومی مثل پارک‌ها. برخوردهایی که به نظر می‌رسد با سعه صدر کمتر همراه است و انتقادات فراوانی را حتی از سوی علمای دینی به همراه داشته است.

در مورد اخیر در شیراز هم مدیرکل حوزه اجتماعی و فرهنگی استاندار فارس، این اتفاق را «ناشایست» خواند آن را محکوم کرد و از برخورد قانونی و سلبی در مقابل بی‌حجابی در استان خبر داد.

در پی انتشار ویدئویی از تجمع تفریحی شماری از دختران و پسران نوجوان در یکی از خیابان‌های شیراز، مقام‌های استان فارس از صدور دستور برخورد و بازداشت عوامل اصلی برگزارکننده این تجمع خبر دادند

سیدحسین حقایقی در گفتگو با فارس، ضمن تاکید بر اینکه حسب دستور وزیر کشور، قرارگاه عفاف و حجاب یک ماهی است کار خود را با جدیت آغاز کرده، اظهار داشت: «بی‌تفاوتی‌های گذشته سبب بروز این بیماری ریشه‌ای در تن جامعه شده است که مداوای آن کار یک روز و دو روز نیست». وی با اشاره به اینکه چنین رخدادهایی در شأن شیراز، سومین حرم اهل بیت نیست، گفت: «بر اساس قانون کشف حجاب جرم آشکار است و باید با آن برخورد شود».

مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استاندار فارس، با تاکید بر اینکه در جامعه اسلامی کسی نمی‌تواند این قبح‌شکنی‌ها و این ناهنجاری‌ها را تحمل کند، از لزوم برخورد سلبی و قاطع دستگاه‌های متولی خبر داد.

در ادامه، نماینده مردم شیراز و زرقان نیز اظهار داشت: «دستگاه‌های متولی عفاف و حجاب و عضو این کمیته و همچنین ستاد امر به معروف و نهی از منکر باید به این مسائل ورود جدی‌تری داشته باشند»‌.

ابراهیم عزیزی با تاکید بر اینکه در حوزه عفاف و حجاب باید مطالبه‌گری وجود داشته باشد، افزود: «رسیدگی به مشکلات اینچنینی برنامه‌ای مدون و حساب شده می‌خواهد و دستگاه‌های اجرایی باید برای برخورد قاطع با آن برنامه جدی داشته باشند».

خبرگزاری ایرنا، هم انتشار این ویدئو را موجب «جریحه‌دار شدن احساسات متدینین» شهر شیراز دانسته و افزوده که به همین دلیل، پس از نماز جمعه شیراز، یک راهپیمایی توسط کسانی که این خبرگزاری آنها را «حامیان حریم حیا، غیرت و حجاب» نامیده، برگزار شده است.

واکنش‌ها به برخورد با دهه هشتادی‌ها

انتشار خبر بازداشت و تعقیب قضایی شرکت‌کنندگان در تجمعی که متشکل از متولدین اواخر دهه هشتاد هستند، واکنش‌های زیادی در شبکه‌های اجتماعی به همراه داشته است. در یکی از این واکنش‌ها، عباس عبدی، روزنامه‌نگار در توئیترش نوشت: «عوامل و سرتیم یعنی ماجرا را امنیتی می‌بینند و نه فرهنگی. پس قطعا مسئله حل نخواهد شد».

مصطفی تاجزاده، فعال سیاسی نیز بازداشت جوانان شیرازی را رسوایی خواند و نوشت: «...، دست‌کم بگذارید مانند قانون ممنوعیت نگهداری تجهیزات ماهواره، مردم خود اشتباه حکومت را برطرف کنند. بازداشت جوانان شیرازی، صرفا به علت رعایت‌نکردن حجاب، هم بی‌نتیجه است هم رسوایی».

کاربر دیگری در توئیتر نوشت: «بازتاب گسترده تجمعات همخوانی سرود سلام فرمانده در شهرهای مختلف کشور با حضور شماری از نوجوانان و کودکان واقعیت تمام نمای جامعه نیست. بخشی از واقعیت دهه هشتاد و نودی‌ها آن چیزی است که در شیراز شاهدش بودیم و نمی‌توان ان را کتمان کرد».

در این میان مدت‌هاست که حتی صاحبنظران همفکر با حاکمیت، از متولدین دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ شمسی به عنوان «نسلZ» یاد می‌کنند و معتقدند این نسل چندان پابند به چارچوب‌های مشخص شده نیست. نشریه صبح صادق در مطلبی که در سال 1399 منتشر کرد نوشت بود: «حکمرانی بر این نسل به راحتی نسل‌های قبل نیست و این نسل بر خلاف نسل‌های قبل از خود عمدتاً طبعی معترض نسبت به وضع موجود دارند». با این وجود به نظر می‌رسد روش حاکمیت در نحوه برخورد با این نسل که آن را متفاوت هم می‌خواند چندان متفاوت از نسل قبل نیست و همان برخوردهای سلبی همچنان تکرار می‌شود. به طوری که در مورد اخیر شیراز، سخن از وابستگی برخی از این نوجوانان به عوامل بیگانه با همان ادبیات مشابه گذشته شنیده می‌شود!

روش حاکمیت در نحوه برخورد با دهه هشتاد و نود که آن را متفاوت از نسل گذشته می‌خواند، به هیچ‌وجه متفاوت نیست و برخوردهای سلبی همچنان تکرار می‌شود. به طوری که در مورد اخیر شیراز، سخن از وابستگی برخی از این نوجوانان به عوامل بیگانه شنیده می‌شود!

رفتارها و برخوردهای مشابه

آنچه در شیراز اتفاق افتاد نخستین بار نیست. همانطور که آخرین بار هم نخواهد بود که نوجوانان به ساختارهای در هم تنیده دیکته شده بر جامعه تن نمی‌دهند. همین چندی پیش تجمع گروهی از نوجوانان در یکی از پارک‌های اصفهان هم که شباهت بسیاری به تجمع اخیر نوجوانان شیرازی داشت خبرساز شده بود. البته خبرسازی این تجمع نه به دلیل خود تجمع، که بیشتر به دلیل قمه‌کشی یک دختر نوجوان در آن بود. پیش از شیوع کرونا هم اتفاق مشابهی در تهران رخ داد. ده‌ها تن از نوجوانان تهرانی ده‌ هشتادی، از طریق شبکه‌های اجتماعی به ویژه تلگرام و اینستاگرام قرار گذاشتند تا در پاساژ کوروش واقع در بزرگراه ستاری، با یکدیگر ملاقات کنند.

خبرهای متفاوتی از علت این تجمع منتشر شد. سایت انتخاب گزارش داده بود که این نوجوانان، دانش‌آموزان دبیرستانی بودند و پس از برگزاری آخرین امتحان سال تحصیلی، قرار گذاشتند تا پایان سال را جشن بگیرند. این تجمع اما با مداخله پلیس و نیروهای امنیتی مواجه شد و حتی برخی از تجمع‌کنندگان از شلیک گاز اشک‌آور توسط نیروهای پلیس خبر دادند.

در مورد دیگری که چند سال پیش خبرساز شد هم با گروهی از نوجوانان در پارک آب و آتش تهران به دلیل آب‌بازی با اسباب‌بازی آبپاش برخورد شده بود. مواردی که به نظر می‌رسد در هر کشوری غیر از ایران و معدود کشورهای در همسایگی ایران، امری عادی و حتی نشانه نشاط و سلامت رفتاری جامعه تلقی می‌شود.

مواردی که به اعتقاد جامعه‌شناسان بروز و ظهور آن در دوران نوجوانی لازم است. این در حالی است که برخورد با این موارد نه تنها باعث از بین رفتن این دورهمی‌ها نمی‌شود و جامعه را به سمت دیدگاه رسمی سوق نمی‌دهد که تنها خشم و نارضایتی عمومی جامعه را بالاتر برده و این گردهمایی‌ها را به فضاهای زیرزمینی و دور از چشم می‌راند و در نتیجه میزان آسیب‌هایی که ممکن است گروه‌های نوجوان را تهدید کند، بالاتر می‌برد.