یکی از مهم‌ترین مشکلات محیط‌بانان دستمزد اندک آن‌هاست
حفاظت از جان طبیعت با جیب خالی
فرانک پاکزاد مقدم
در سال‌های اخیر با گذر از لابه‌لای صفحات مجازی شاهدیم که واژه محیط‌بان همواره با دو واژه نامأنوس همراه بوده است، شهید و اعدام. محیط‌بانانی که به دلیل نقص قوانین یا به جرم دفاع از طبیعت مقابل تیر شکارچیان قرارگرفته و تنها هستی باارزش خود یعنی حیات را برای دفاع از طبیعت فدا کردند و یا در درگیری با قاتلان حیات‌وحش به‌اجبار دست به سلاح برده و در پیچ‌وخم راهروهای دادگاه‌ها سرگردان‌اند. این‌ها بخشی از اخباری است که بیشتر به گوش می‌رسد اما یکی از مهم‌ترین مشکلات محیط‌بانان میزان اندک دستمزد آن‌ها در مقایسه با سایر کارکنان دولتی است. به همین جهت کارزاری تحت عنوان درخواست رسیدگی به مطالبات پرسنل سازمان حفاظت محیط‌زیست راه‌اندازی شده که تاکنون بیش از 4 هزار نفر از آن حمایت کرده‌اند. در بخشی از این درخواست که خطاب به سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران؛ علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست؛ حمیدرضا حاجی بابایی، رئیس کمیسیون تلفیق لایحه بودجه ۱۴۰۱ و سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس نوشته شده آمده است: «اجرای اصل پنجاهم قانون اساسی، حفاظت از طبیعت کشور و پیشگیری و جلوگیری از تخریب و آلودگی محیط به عهده سازمان حفاظت محیط‌زیست است و حتی در مسیر انجام این وظایف ۱۴۵ محیط‌بان به شهادت رسیده‌اند و ۳۰۸ نفر از محیط‌بان‌ها و پرسنل حین انجام‌وظیفه خطیر حفاظت از محیط‌زیست و طبیعت کشور، مجروح شده‌اند. پرسنل حفاظت محیط‌زیست کشور، جان‌برکفانی هستند که همواره با عشق و تعهد در این راه قدم برمی‌دارند و در بسیاری از مواقع با چالش‌ها و خطرات فراوانی مواجه می‌شوند اما به دلیل عدم متناسب‌سازی حقوقشان با کارکنان سایر دستگاه‌ها، حداقل دریافتی را در میان کارکنان دولت دارند.»
بر همین اساس اتاقی در کلاب هاوس با حضور تعدادی از متخصصان، پژوهشگران و فعالان حوزه محیط‌زیست و منابع طبیعی تحت عنوان «حفاظت از جان طبیعت با جیب خالی» برگزار شد.
سرانه محیط‌بانان کشور بسیار کم است
در این نشست مجازی روزبه مرادی، کنشگر محیط‌زیست، عنوان کرد: در ایران حدود 135 میلیون هکتار عرصه ملی داریم که 83 درصد از مساحت ایران را تشکیل داده است و از این 83 درصد 11 تا 13 درصد آن را مناطق حفاظت‌شده چهارگانه تشکیل می‌دهد که این مناطق حدود 14 میلیون و 580 هزار هکتار تا 17 میلیون و 550 هزار هکتار را دربرمی‌گیرد.
وی افزود: سازمان محیط‌زیست این عرصه‌های چهارگانه را در بخش‌بندی پارک‌های، آثار طبیعی ملی، پناهگاه‌های حیات‌وحش و مناطق حفاظت‌شده تعریف کرده که در اکثر استان‌ها هر یک از این چهار بخش را داریم و این گستردگی مناطق حفاظت‌شده در جای‌جای ایران وجود دارد و به‌صورت مستقیم اهمیت محیط‌بانی و حراست از آن‌ها را می‌رساند.
مرادی با بیان اینکه بر اساس استاندارد جهانی در هر هزار هکتار یک نفر محیط‌بان فعال باید وجود داشته باشد، گفت: بر اساس آمار مشخص می‌شود که سرانه محیط‌بانان کشور بسیار کم است و ما به نسبت یک دوازدهم محیط‌بان در کشور کم داریم در سال‌های اخیر تلاش‌هایی شده که به خدمت گرفتن نیروهای محیط‌بان تسهیل شود اما باز هم حدود 7500 تا 8000 نفر نیروی محیط‌بان در عرصه‌های طبیعی کم داریم؛ یعنی حتی اگر 10 سال هم‌زمان بگذاریم و 300 نفر محیط‌بان در هر سال استخدام شود باز هم با مشکل کمبود نیرو مواجه هستیم.
وی با اشاره به تصویب قانون حمایت قضایی از مأموران حفاظت محیط‌زیست و جنگلبانی در سال 1399 توسط مجلس شورای اسلامی بیان کرد: این طرح پس از تصویب در قالب ابلاغیه‌هایی به وزارت دادگستری، جهاد کشاورزی، ستاد کل نیروهای مسلح و سازمان محیط‌زیست ارسال شد که مواد این طرح را اجرایی کنند، اما مصوبه‌ای که در حمایت از یگان حفاظت محیط‌زیست آمده برداشتی از قانون به‌کارگیری سلاح توسط ضابطین قضایی است که نواقص اساسی دارد.
این کنشگر محیط‌زیست با اشاره به فاجعه قتل دو محیط‌بان در زنجان در فرودین ماه سال گذشته بیان کرد: این دو محیط‌بان به طرز فجیعی شهید شدند و به آن‌ها تیر خلاص شلیک شده بود و اگر ابهامات قانون به‌کارگیری سلاح که اخیرا در دست بررسی است، وجود نداشت شاید می‌توانستند بهتر عکس‌العمل نشان دهند اما متأسفانه این ابهامات باعث شده محیط‌بان در بدو ورود شکارچی به منطقه یا در حین مواجهه با شکارچی به این فکر کند که با سلاحی که دارد چه‌کار می‌تواند بکند.
تجهیزات محیط‌بانان مناسب و بهروز نیست
وی اظهار کرد: در زمینه تجهیزات میدانی یا تجهیزات سنگین محیط‌بانان علیرغم اینکه اکثر مناطقی که توسط آن‌ها در حال حفاظت است از مناطق صعب‌العبور و کوهستانی بوده است و ما محیط‌بانانی داشته‌ایم که در اثر سقوط از ارتفاع جان خود را ازدست‌داده‌اند، اما در این زمینه مشکلات اساسی داریم و ماشین‌آلات و موتورهایی که در اختیار محیط‌بانان قرار دارد هم به لحاظ تعداد کم است و هم به لحاظ کیفیت بهروز و مناسب نیست.
وی اضافه کرد: تجهیزات فردی که به محیط‌بان داده می‌شود گاهی به حدی سنگین است که پیمایش را برای او با مشکل مواجه می‌کند همچنین در زمینه تأمین تجهیزات از پوتین تا جلیقه و بیسیم و سیستم پهپادی که این روزها اکثر کشورها از سیستم‌های پهپادی برای پایش استفاده می‌شود مشکلات متعدد داریم و مسئله بودجه هم وجود دارد چون اگر بخواهیم محیط‌بانان را تجهیز کرده و بهروز باشیم باید بودجه مناسبی اختصاص داده شود که بودجه موجود یا مناسب نیست یا به‌صورت قطره‌چکانی تزریق می‌شود و کمک چندانی نمی‌کند.
لزوم قرارگیری محیط‌بانی در لیست مشاغل سخت و زیان‌آور
مرادی در ادامه با تأکید بر لزوم قرارگیری شغل محیط‌بانی در لیست مشاغل سخت و زیان‌آور تصریح کرد: همه‌ساله لیست مشاغل سخت و زیان‌آور توسط دولت منتشر می‌شود و در این دسته‌بندی جای شغل محیط‌بانی خالی است و در سال 1401 هم هیچ اسمی از شغلی مثل محیط‌بانی نیامده درحالی‌که مشاغلی همچون کار در معادن و قنوات، واحدهای دام‌پروری و طیور و حتی شغل خبرنگاری در رده مشاغل سخت و زیان‌آور در نظر گرفته‌شده اما محیط‌بانی با تمام خطرات بالقوه محیطی در این دسته‌بندی قرار نگرفته است.
وی افزود: اگر این شغل در زمره مشاغل سخت و زیان‌آور قرار بگیرد هم به لحاظ حقوق و هم به لحاظ شرایط بازنشستگی و بیمه‌ای می‌تواند تأثیرگذار باشد و باید به‌صورت اساسی به آن توجه شود و در قالب یک کارزار می‌تواند به‌عنوان یک مطالبه صنفی پیگیری شود.
معضل کمبود نیرو و کف حقوق بسیار پایین در سازمان
در ادامه این نشست رئیس اداره روابط عمومی حفاظت محیط‌زیست استان همدان و نویسنده کارزار درخواست رسیدگی به مطالبات کارکنان سازمان حفاظت محیط‌زیست عنوان کرد: کارزار را فضایی می‌بینم که هشدار می‌دهد، شاید نتواند خیلی از مسائل را حل کند اما هشدار را می‌دهد که چه مسائلی موردتوجه و مطالبه جامعه هست و باید به آن توجه شود.
سعیده آقاخانی، بیان کرد: محیط‌بانان طبق قانون باید 24 ساعت به 48 ساعت فعالیت کنند اما به خاطر اینکه سازمان نیروی کافی برای حفاظت از مناطق تحت مدیریت خود ندارد محیط‌بانان مجبورند در ماه 140 ساعت اضافه‌کاری کنند و 24 ساعت به 24 ساعت در محل خدمت خود که طبیعت هست حاضر شوند درحالی‌که اضافه‌کار 140 ساعت هم به آن‌ها پرداخت نمی‌شود و در بهترین حالت در برخی استان‌ها تنها 40 ساعت پرداخت می‌شود.
وی افزود: سازمان حفاظت محیط‌زیست کف حقوق بسیار پایینی دارد و کارمندان آن در مقایسه با بقیه کارمندان دولت حقوق کمتری می‌گیرند و دریافتی‌ها حدود 5 تا 6 میلیون تومان و بسیار پایین است و اغلب محیط‌بانان به‌تنهایی موتور محرک اقتصاد خانواده را حرکت می‌دهند و بسیار تحت‌فشار هستند و این در حالی است که همکاران ما اکثراً فوق‌لیسانس و دکترا داشته و در کار خود متخصص هستند و حرفی برای گفتن دارند و سال‌ها تلاش کرده‌اند تا آن تخصص را کسب و به جامعه خدمت کنند درحالی‌که سازمان یا جامعه آن تخصص را نمی‌تواند به‌صورت ریالی برای تأمین یک زندگی حداقلی جبران کند.
آقاخانی با اشاره به اعتراض مسالمت‌آمیز کارکنان سازمان حفاظت محیط‌زیست در آبان ماه سال گذشته در واکنش به بی‌عدالتی در پرداخت و همسان‌سازی پرداختی‌ها با سایر کارمندان دولت گفت: پس از بیان مطالبات درنهایت موضوع به مجلس کشیده شد و مصوبه‌ای برای افزایش دریافتی‌های کارکنان حفاظت محیط‌زیست آن‌هم نه به‌صورت همسان با سایر کارمندان تصویب شد که هنوز پرداخت‌نشده است.
وی افزود: با گذشت سه ماه از سال جدید هنوز حتی افزایش 10 درصدی را نداشتیم و حکم‌های جدید زده نشده و چیزی که می‌شنویم این است که قرار نیست آن 10 درصد هم اعمال شود.
این کنشگر محیط‌زیست تصریح کرد: نامه‌ای خطاب به سازمان اداری استخدامی کشور نوشتیم و خواستیم که به این مسئله رسیدگی کنند چون موضوعی است که مجلس تصویب و بودجه آن تخصیص پیداکرده است اما آنجا گیرکرده و ما انتظار داریم سازمان تعاملات بیشتری داشته و به‌عنوان معاونت ریاست جمهوری بتواند از حقوق کارکنان دفاع کند تا به اهداف برسد.
کارکنان سازمان حفاظت محیط‌زیست بسیار ناامیدند
آقاخانی با اشاره به فضای حاکم در میان کارکنان سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: کارکنان بسیار ناامیدند و معتقدند سازمان نه قدرتی دارد و نه می‌تواند کاری کند و نه به کارکنان اهمیت می‌دهد که این موضوع تعلق سازمانی را کاهش داده است که تبعات آن به‌صورت مستقیم روی حفظ عرصه‌های طبیعی و محیط‌زیست تأثیر منفی می‌گذارد.
وی افزود: هرچند باوجوداینکه حقوق و مزایا بسیار پایین است و به کارکنان محیط‌زیست توجه نمی‌شود و مطالبات آن‌ها دیده نمی‌شود اما علاقه وافری در کارکنان برای حفظ طبیعت دیده می‌شود و این همان تعهدی است که به طبیعت و جانداران و به حفظ محیط‌زیست دارند که اگر آن نبود نمی‌دانم چه اتفاقی برای عرصه‌های طبیعی محیط‌زیست می‌افتاد.
این فعال محیط‌زیست با بیان این جمله که خروجی سازمان بیشتر از ورودی آن است، عنوان کرد: محیط‌بانانی داریم که در میانه روند کار استخدامی جا می‌زنند و از کار خارج می‌شوند، همچنین ریزش و درخواست انتقالی به دیگر سازمان یا نهادها زیاد است و دامپزشک‌هایی که استخدام می‌شوند وسط کار انصراف می‌دهند و شرایط برای یک زندگی آبرومندانه برای همکاران ما وجود ندارد و آن‌کسی که می‌تواند خارج می‌شود تا جای دیگری کار کند و کسی که نمی‌تواند می ماند و نارضایتی افزایش پیدا می‌کند.
آقاخانی افزود: ما فقط می‌توانیم مطالبه کنیم که شرایط زیستی، معیشتی و کرامت ما حفظ شود و مطالبه ما این است سازمان به وضعیت کارکنان به‌عنوان نیروی انسانی که می‌توان برای حفظ طبیعت به آن اتکا کند توجه داشته باشد تا در شرایط فعلی بتوانیم دوام بیاوریم و محیط‌بانان به خاطر درآمد پایین شرمنده خانواده خود نباشند.
وی بیان کرد: کسی که باید پیگیر تغییر ساختار و اجرای قانون و حمایت از کارکنان باشد خود سازمان و مسئولین سازمان است و انتظار داریم که به مطالبات کارکنان توجه کنند قبل از اینکه طبیعت دچار خسران شود.
** رئیس اداره روابط عمومی حفاظت محیط‌زیست همدان: سازمان حفاظت محیط‌زیست کف حقوق بسیار پایینی دارد و کارکنان آن در مقایسه با بقیه کارمندان دولت حقوق کمتری می‌گیرند. دریافتی اغلب محیط‌بانان بسیار پایین و حدود 5 تا 6 میلیون تومان است و تحت‌فشار هستند
روزبه مرادی، کنشگر محیط‌زیست: از نظر تجهیزات میدانی ماشین‌آلات و موتورهایی که در اختیار محیط‌بانان قرار دارد هم به لحاظ تعداد کم است و هم به لحاظ کیفیت بهروز و مناسب نیست. از نظر تجهیزات فردی که به محیط‌بان داده می‌شود از پوتین تا جلیقه و بیسیم و سیستم پهپادی نیز مشکلات متعدد داریم
دیدگاه تان را بنویسید