«تولید مثل» بر اساس دستور و بخشنامه!

ریحانه جولایی

مدتی است که طرح محدود و ممنوع کردن وسایل پیشگیری از بارداری در راستای اعمال قانون «جوانی جمعیت» مطرح ‌شده و واکنش‌های فراوانی را با خود همراه کرده است. بسیاری معتقدند این تصمیم می‌تواند تبعات دامنگیری ازجمله بالا رفتن بارداری‌های ناخواسته و افزایش بیماری‌های مقاربتی داشته باشد.

پیشینه طرح جوانی جمعیت به ۲۸ خرداد ۱۳۹۲  بازمی‌گردد. در آن زمان مجلس طرحی را تحت عنوان طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده با هدف افزایش نرخ باروری به حداقل ۲.۵ فرزند به ازای هر زن با ۵۰ ماده از سوی نمایندگان تهیه و اعلام وصول کرد.

طرحی که اخیراً تصویب‌شده اما و اگر‌های فراوانی دارد. از مدت‌ها قبل زمزمه‌هایی مبنی بر برداشتن اجبار غربالگری در این طرح، هیاهوی فراوانی را در جامعه ایجاد کرد. هرچند هرگز در ایران غربالگری اجباری نبود، اما زمزمه‌ها حاکی از آن بود که قرار است حریم خصوصی آدم‌ها نشانه گرفته شود. ازجمله موارد بحث‌برانگیز دیگر در این طرح که اکنون تبدیل به قانون شده است، اینکه فروش دارو‌های جلوگیری از بارداری در داروخانه‌ها محدود و هرگونه توزیع رایگان و ارائه اقلام مرتبط با پیشگیری از بارداری و تشویق به استفاده از آن‌ها در شبکه بهداشتی درمانی کشور ممنوع شده است.

شاهد موج بیماران مبتلابه ایدز خواهیم بود

چند روز پیش طی بخشنامه‌ای توزیع رایگان اقلام پیشگیری از بارداری ممنوع شد. یازدهم بهمن، حمیدرضا اینانلو، مدیرکل امور دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو در بخشنامه‌ای خطاب به معاونان غذا و دارو دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور در راستای اجرای ماده ۵۱ «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» اعلام کرد: هرگونه توزیع رایگان یا یارانه‌ای اقلام مرتبط با پیشگیری از بارداری، کار گذاشتن اقلام پیشگیری و تشویق به استفاده از آن‌ها در شبکه بهداشتی درمانی وابسته به دانشگاه‌های علوم پزشکی ممنوع است. هرگونه ارائه داروهای جلوگیری از بارداری در داروخانه‌های سراسر کشور و شبکه بهداشت و کار گذاشتن اقلام پیشگیری باید با تجویز پزشک باشد.

پیش‌تر از این اما سازمان‌های مختلف بین‌المللی این قانون را ناقض حقوق جنسی و باروری زنان ایرانی خوانده و‌ خواهان لغو آن شده‌اند. فعالان حقوق زنان همچنین به تأثیر این قانون در کاهش اشتغال زنان، افزایش کودک همسری و تولد کودکان نارس هشدار می‌دهند. همچنین مسعود مردانی، عضو کمیته مبارزه با ایدز گفت بود این قانون نه‌فقط می‌تواند بارداری ناخواسته و بیماری‌های مقاربتی را افزایش دهد، بلکه با محدودیت وسایل پیشگیری از بارداری، شاهد موج بیماران مبتلابه ایدز خواهیم بود.

افزایش آمار مرگ‌ومیر مادران  و سقط‌جنین غیرقانونی

در این میان اما پزشکان بیشترین افرادی بودند که به ممنوعیت و محدودیت لوازم پیشگیری از بارداری واکنش نشان دادند. به گفته آن‌ها این طرح می‌تواند ابعاد فاجعه باری از بیماری‌های مقاربتی را با خود به همراه آورد.

بر اساس هشدارهای پزشکان این کار 100درصد غیرعلمی و اشتباه است. حذف یارانه وسایل پیشگیری از بارداری و محدودیت غربالگری جنین باعث بارداری ناخواسته و تولد نوزادان ناقص و دارای مشکلات ژنتیکی و مادرزادی خواهد شد و صد در صد ضرر آن بیشتر از سودش خواهد بود.

تبعات دیگر این طرح در برقراری روابط زناشویی بدون به‌کارگیری وسایل پیشگیری نمایان می‌شود چراکه به این ترتیب،‌ انتقال بیماری‌هایی نظیر زگیل تناسلی، ایدز، هپاتیت و ... شیوع پیدا می‌کند.

در راستای اجرای ماده ۵۱ «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» هرگونه توزیع رایگان یا یارانه‌ای اقلام مرتبط با پیشگیری از بارداری، کار گذاشتن اقلام پیشگیری و تشویق به استفاده از آن‌ها در شبکه بهداشتی درمانی وابسته به دانشگاه‌های علوم پزشکی ممنوع شد

از سوی دیگر حذف رایگان وسایل پیشگیری از بارداری آمار بارداری ناخواسته را هم افزایش می‌دهد. وقتی افراد به هر لحاظی برای فرزندآوری تمایل نداشته باشند، برای سقط‌جنین اقدام خواهند کرد و درنتیجه آمار سقط‌جنین غیرقانونی نیز افزایش خواهد یافت. همچنین درصورتی‌که این سقط‌ها در مراکز زیرزمینی و غیرقانونی و  غیربهداشتی صورت گیرد، سبب مرگ مادر و بروز عفونت خواهد شد.

لوازم پیشگیری از بارداری چندکاربردی هستند

وسایل پیشگیری از بارداری در برخی موارد تنها مختص جلوگیری از بارداری نیست و استفاده‌های پزشکی دیگر هم دارد. دکتر مریم کاشانیان، استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران و نایب‌رئیس انجمن علمی متخصصین زنان و زایمان در این رابطه گفته است که برخی از مسائلی که موجب بروز مشکل در باروری زنان می‌شود شامل سرطان‌ها، بیماری‌های مقاربتی، سندرم تخمدان پلی کیستیک و خشونت‌های جنسی است. در بسیاری از این موارد روش‌های پیشگیری از بارداری می‌توانند به‌عنوان پیشگیری از بیماری کارآیی داشته باشند. برای مثال استفاده از کاندوم در جلوگیری از بیماری‌های مقاربتی و یا کنترل و درمان بیماری، مورداستفاده قرار می‌گیرد.

او افزود: درست است که این روش‌ها برای پیشگیری از بارداری هم استفاده می‌شوند، اما درواقع استفاده‌های زیاد دیگری هم به‌غیراز پیشگیری از بارداری دارند و آن پیشگیری از بیماری‌هایی است که خود می‌توانند بر سلامت باروری زنان تأثیرگذار باشند. مثلاً قرص پیشگیری از بارداری به دلیل هورمون‌های درون آن، برای خونریزی‌های غیر نرمال رحمی و نیز برای زنانی که سندرم تخمدان پلی کیستیک یا بیماری آندومتریوز دارند و باروری‌شان توسط این بیماری‌ها تحت الشعاع قرار می‌گیرد استفاده می‌شود و از این طریق حتی می‌توانند برخلاف اسمشان، برای بارداری سالم و پیشگیری از بارداری پرخطر و سلامت باروری کمک‌ کننده باشند.

کاشانیان گفت: لوازم پیشگیری از بارداری بسیار چند کاربردی هستند. متأسفانه با توجه به طرح مسئله افزایش جمعیت، مبحث روش‌های پیشگیری از بارداری حتی در آموزش و امتحان رزیدنت‌هایی که درحال گذراندن دوره تخصص زنان و زایمان هستند بسیار کمرنگ شده و ارائه فراگیر آن‌ها در مراکز بهداشتی هم متوقف شده است.

بر اساس هشدارهای پزشکان حذف یارانه وسایل پیشگیری از بارداری و محدودیت غربالگری جنین باعث گسترش بارداری‌های ناخواسته و تولد نوزادان ناقص با مشکلات ژنتیکی و مادرزادی خواهد شد

عدم تمایل به باروری باید ریشه‌ای بررسی شود

اما نکته‌ای که در این مورد به چشم می‌آید این است که درنهایت دود تمام این محدودیت‌ها به چشم قشر ضعیف و آسیب‌پذیر جامعه می‌رود. آن قشری که تحصیلات دارد و می‌تواند از طرق مختلف آموزش‌های لازم را ببیند یا با هر قیمتی که شده وسایل پیشگیری را تهیه کند، با این طرح‌های کارشناسی نشده مشکلی نخواهد داشت،‌ اما زن جوان روستایی و کم‌سواد که تنها در مراکز بهداشت آموزش می‌بیند حتماً با نبود این آموزش‌ها و لوازم پیشگیری از بارداری صدمه‌های زیادی می‌بیند.

اگر هدفمان این است که جمعیت را به باروری تشویق کنیم، جمعیت سالمی به وجود بیاید و بتواند شکاف جمعیتی را در جامعه پر کند. برای رسیدن به این هدف باید ببینیم اساساً چرا کاهش باروری اتفاق افتاد. چرا تمایل به ازدواج و بچه‌دار شدن کم شد و چرا این‌قدر طلاق زیاد شده است؟ اگر بخواهیم به زمینه‌سازهای کاهش فرزند آوری فکر کنیم، روش‌های پیشگیری از بارداری مطلقاً در آن به‌حساب نمی‌آید. اتفاقاً برعکس آن، روش‌های پیشگیری از بارداری می‌توانند از طریق پیشگیری از بارداری‌های ناخواسته به‌سلامت باروری کمک کنند. بارداری‌های ناخواسته جزو حاملگی‌های پرخطر محسوب می‌شوند، به این دلیل که هم تمایل برای سقط در این دسته از بارداری‌ها زیاد است، هم در بسیاری از موارد ممکن است زنان بیماری زمینه‌ای داشته باشند و به این دلیل که ناخواسته باردار شده‌اند، خود آن بیماری زمینه‌ای بر سلامت جنین و مادر تأثیر بگذارد.

 وقتی زوجین به دلایلی مانند مسائل اقتصادی اصلاً نمی‌خواهند بچه‌دار شوند، مطلقاً نمی‌توانیم آنها را به فرزندآوری تشویق کنیم. مسئله بسیار فراتر از قضیه دادن چند میلیون وام و این قبیل تشویق‌هاست.

شرایط فقر اقتصادی و اجتماعی یکی از مسائلی است که به بیماری‌های مقاربتی را دامن می‌زند. طبیعتاً روابط کنترل نشده زمانی که جوانان امکان زندگی مشترک سالم نداشته باشند، افزایش خواهد یافت و می‌تواند منجر به افزایش بیماری‌های مقاربتی شود. بیماری‌های مقاربتی و عفونت‌های شدید ناشی از آن می‌تواند یک زن را برای همیشه از قدرت باروری محروم کند. درنتیجه این‌که چنین طرح‌هایی شاید در بعضی از اقشار ثمربخش  باشد اما در طولانی‌مدت عملاً غیرکاربردی است. به جای آن بهتر است شرایط سخت اقتصادی اصلاح شود تا زوج‌ها با تصور آینده‌ای روشن اقدام به فرزندآوری کنند.