کتاب؛ ضرورتی انکار‌ناپذیر

فائزه ناصح، دکترای روانشناسی عمومی 

آمار سرانه مطالعه ایرانیان در کشوری که به مهد تمدن و فرهنگ کهن پارسی معروف است، تنها بیانگر اعداد و ارقامیست که جز افسوس و ندامت اطلاعات دیگری را در اختیار افراد نمی‌گذارد. در پیدایش و شکل‌گیری این اندوه عظیم، همه افراد جامعه به فراخور نقش و وظایفی که بر عهده دارند در هر سطح و جایگاه اجتماعی و با هر طبقه فرهنگی‌ای سهیم هستند. ازاین‌رو به مناسبت آغاز هفته کتاب و کتابخوانی فرصت را غنیمت شمرده تا اندکی به اهمیت و مزایای مطالعه و کتاب‌خوانی در دوران کودکی اشاره کنیم. عادتی که به عنوان یک رفتار اجتماعی برای آموزش و فراگیری آن به همت، همکاری و همراهی خانواده‌ها به‌ویژه والدین نیاز است. چراکه پدران و مادران به عنوان نخستین الگوهایی که با کودکان در تعامل هستند، نقش خطیر و مهمی را می‌توانند در پرورش روحیه مطالعه و همچنین تقویت میزان علاقه‌مندی فرزند خویش به کتاب و کتاب‌خوانی داشته باشند. در عصر حاضر باتوجه به پیشرفت‌های روزافزون علم و تکنولوژی اهمیت مطالعه و کتاب خواندن بر هیچکس پوشیده نیست، ازاینرو براساس تحقیقات و پژوهش‌های انجام شده روانشناسان معتقدند پایه‌های پرورش روحیه علاقمندی به مطالعه در کودکان به عنوان یکی از مهمترین روش‌های توانمندسازی آنان باید از دوران طفولیت بنیان گذاشته شود. بنابراین براساس مطالعات روانشناسی می‌توان گفت یکی از عادات بسیار خوبی که لازم است والدین از دوران کودکی در فرزند خویش پرورش دهند، «عادت کتابخوانی» است. ازاین‌رو باتوجه به اینکه خانواده  اولین نهادیست که کودک در فضای آن می‌تواند دریچه‌های قلب خویش را برای پذیرش عادات و رفتار‌های نیکویی چون کتاب و کتاب‌خوانی بگشاید، بسیار مهم است که والدین برای فرزند خویش بستر لازم را برای انس‌گرفتن با این عادت پسندیده فراهم آورند. بنابراین پدر و مادر به عنوان اولین و بهترین معلم باید بکوشند شوق مطالعه و خواندن کتاب را در فرزند خویش شکوفا کنند.

 پیرو مطالب ذکر شده بنابراین اگر در خانواده‌ای، والدین و دیگر اعضا به مطالعه و خواندن کتب مختلف علاقمند باشند، فرزندان نیز براساس یادگیری مشاهده‌ای و شیوه‌های الگوبرداری این عادت را بنابر اصل نقش‌پذیری و تقلید در درون خویش نهادینه می‌کنند. بالعکس این حالت، اگر در خانواده‌ای هیچ یک از اعضا اهل مطالعه و کتاب‌خوانی نباشند و از سرگرمی‌های دیگری برای گذراندن اوقات خود استفاده کنند که با کتاب‌خواندن هیچ ارتباطی ندارد به گونه‌ای که در چنین فضایی حتی آثاری از روزنامه‌ها و مجلات هم دیده نشود، به هیج‌وجه نباید انتظار داشت که کانون خانوادگی آنها، فرزندانی اهل مطالعه و کتاب‌خوان را به جامعه تحویل دهد. بنابراین روانشناسان معتقدند محیط و شرایط خانوادگی، روش‌های تربیتی و آموزشی که والدین به کار می‌برند همراه با طرز نگرش و تفکر آنها در رابطه با موضوع کتاب‌خوانی نقش بسیار حائز اهمیتی در شکل‌گیری شخصیت فرد و پرورش انسانی علاقه‌مند به کتاب و اهل مطالعه دارد. از این‌رو کارشناسان روانشناس همواره بر والدین تاکید می‌کنند که عادت به مطالعه را به عنوان یکی از ارکان اصلی تعلیم و تربیت، باید از نخستین سال‌های زندگی فرزند خویش به او یاد دهند. برای رسیدن به این مهم پدران و مادران با تنظیم یک برنامه‌ای مدون و همچنین اختصاص زمانی مشخص برای کتاب‌خوانی می‌توانند مهارت خواندن و مطالعه‌کردن را در وجود کودک خویش نهادینه کنند. بنابراین ضروریست والدین با انتخاب کتاب‌هایی متناسب با سن و سال، و میزان فهم فرزند خویش و همچنین سازگار با روحیه کنجکاو و کودکانه در زمانی معین و مکانی مشخص به کتاب خواندن برای فرزند خویش مشغول شوند تا به این ترتیب الگوی رفتاری کتاب‌خوانی را به جای کتاب‌گریزی در وجود وی پایه‌گذاری کنند.

برپایه مطالب مطرح شده برای تحقق این مهم افزون بر خانواده‌ها باید رسانه‌های عمومی همچون صداو‌سیما، نهاد‌های مرتبط همانند آموزش‌و‌پرورش با بهره‌مندی از راهبر‌د‌های روانشناسان متخصص و مجرب، گام‌هایی موثر در راستای تدوین برنامه‌هایی جامع و کاربردی به منظور افزایش فرهنگ مطالعه برای نوجوانان و جوانان در دستور کار خویش قرار دهند تا به این ترتیب در آینده‌ای نزدیک شاهد پرورش کودکان و نوجوانانی کتاب‌خوان و اهل مطالعه برای ایران عزیزمان باشیم.