کودکان، به‌ویژه در مناطق محروم قربانیان اصلی هستند؛
فقر غذایی؛ استخوان گلوگیر ۴۰ درصد جامعه
ریحانه جولایی
گرانی اقلام اساسی و کوچک شدن سبد خانوارهای ایرانی در سال‌های اخیر، تنها در میان جداول و نمودارها نمایان نیستند. کوچک شدن سبد خانواده و حذف اقلام پروتئینی از آن، تبعات فراوانی در سلامت و ابعاد دیگر جامعه دارد. مطالعاتی که در قالب مجموعه گزارش‌های اسناد پشتیبان برای تدوین برنامه هفتم توسعه توسط معاونت رفاه وزارت تعاون تهیه شده نشان می‌دهد ایرانی‌ها دچار فقر غذایی هستند و این روند در جامعه رو به افزایش است. منظور از فقر غذایی کاهش شدید در مصرف ویتامین، پروتئین، مواد مغذی و انرژی است. حذف اجباری اقلامی مثل گوشت و لبنیات از سبد خانوارها، تبعات و آثار بسیاری در آینده جامعه دارد. شاید در گذشته بخشی از جامعه با این شکل از فقر درگیر بودند، اما نتیجه تکثیر آن در سطحی گسترده را احتمالاً در سال‌های آینده در کودکانی با عملکرد تحصیلی پایین که با بیماری‌های مختلف درگیر هستند و جامعه‌ای افسرده و منفعل شاهد باشیم.
بسیاری از کارشناسان حوزه بهداشت هشدار می‌دهند که بخش بزرگی از مردم ایران دچار فقر غذایی شده‌اند. در این میان کودکان زیادی هستند که سوءتغذیه دارند و کودکان زیر 5 سال و افرادی که در مناطق محروم زندگی می‌کنند خیلی بیشتر قربانی فقر غذایی می‌شوند
روند نزولی مصرف اقلام ضروری در خانواده‌ها
سنجش فقر در گذشته تنها مبتنی بر میزان درآمد خانوار بود، اما با تغییراتی که جهان امروز تجربه کرده، متغیرهای مختلفی برای سنجش فقر در نظر گرفته می‌شود. در مطالعه‌ای که معاونت رفاه وزارت تعاون برای ارائه تصویری از ابعاد فقر در ایران انجام داده است، فاکتورهای مؤثر در زندگی ایرانیان مورد بررسی قرار گرفته است: «آموزش، انرژی، مسکن، سلامت، تغذیه و تسهیلات رفاهی» این مطالعه همچنین به فقر چندی بعدی در سطح کشور پرداخته و به این نتیجه رسیده که: فقر چندبعدی در کشور از سال ۹۰ تا ۹۸ به طور متوسط روند نزولی داشته است. اما در برخی استان‌ها این روند از سال ۱۳۹۷ سیر صعودی به خود گرفته است که می‌توان آن را ناشی از شرایط اقتصادی مانند تحریم و تورم دانست. با توجه به اینکه این شرایط بعد از سال ۹۸ نیز ادامه پیدا کرده و البته شیوع ویروس کووید ۱۹ نیز بر بحران اقتصادی دامن زده است، می‌توان برآورد کرد که فقر چند بعدی در اکثر استان‌ها روند صعودی خود را ادامه دهد. مهم‌ترین بعد فقر که در طول سال‌های اخیر روند صعودی داشته است، بعد تغذیه در زمینه دریافت کالری (حداقل ۲۱۰۰ کیلوکالری در روز) و پروتئین در خانوار بوده است که گرانی اقلام غذایی می‌تواند یکی از مهم‌ترین دلایل آن باشد. داده‌های هزینه و درآمد خانوار مرکز آمار نیز نشان می‌دهند مصرف اقلام ضروری در طول سال‌های اخیر روند نزولی داشته است. لذا سیاست‌گذاری در زمینه حمایت غذایی و تأمین سبد کالا برای خانوارها خصوصاً در دهک‌های پایین درآمدی در شرایط فعلی بسیار حائز اهمیت بوده و می‌تواند شیب سیر صعودی فقر در آینده را کاهش دهد. فقر غذایی می‌تواند از نتایج بلندمدت ناامنی غذایی باشد. در تعاریف ارائه شده از ناامنی غذایی فاکتورهایی مثل بی‌ثباتی در تولید و عرضه غذا، فقر، بیکاری، تورم اقتصادی، بی‌سوادی، ناآگاهی‌های تغذیه‌ای، حوادث، خشک‌سالی و... مد نظر قرار می‌گیرند. با آسیب‌هایی که به ویژه در یک سال اخیر در پی خشک‌سالی و عوامل متعدد دیگر به بخش دام‌پروری و کشاورزی کشور وارد شده است، بروز این پدیده که منجر به افزایش نرخ مواد غذایی اساسی می‌شود، یکی از عوامل صعودی شدن نمودارهای مربوط به فقر غذایی است.
میزان سوءتغذیه در مناطق محروم بالا رفته است
بسیاری از مسئولان حوزه بهداشت هم هشدار می‌دهند که بخش بزرگی از مردم ایران دچار فقر غذایی شده‌اند. در این میان کودکان زیادی هستند که سوءتغذیه دارند. به گفته مسئولان کودکان زیر 5 سال و افرادی که در مناطق محروم زندگی می‌کنند خیلی بیشتر قربانی این موضوع می‌شوند. وضعیت چند استان کم برخوردار کشور ازجمله سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان، خراسان جنوبی و خوزستان به لحاظ امنیت غذایی نامطلوب‌تر است و در حال حاضر این نگرانی وجود دارد که با توجه به مواردی ازجمله خشک‌سالی و وضعیت اقتصادی، شرایط در استان‌های کم برخوردار بدتر و ناامنی غذایی بیشتر شود.
بر اساس صحبت‌های زهرا عبداللهی، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی این موضوع خودش را به شکل افزایش شیوع سوءتغذیه کودکان زیر پنج سال یعنی لاغری، کم‌وزنی، کوتاه‌قدی نشان می‌دهد. شواهدی نیز وجود دارد که در برخی از استان‌ها هم‌زمان با کرونا و تورم، میزان سوءتغذیه نسبت به سال‌های گذشته بیشتر شده است. برای مثال پیش از سال ۹۹ یعنی قبل از شیوع کرونا، میزان لاغری که یکی از شاخص‌های سوءتغذیه کودکان است در سیستان و بلوچستان در حدود شش یا هفت درصد بوده است اما این رقم در حال حاضر به حدود ۱۲ درصد رسیده است. در استان خراسان جنوبی این میزان در سال ۹۶ که کرونا شیوع پیدا نکرده بود و خشک‌سالی و قیمت مواد غذایی نیز به این اندازه نبود، در حدود ۵ درصد بوده است که در حال حاضر به ۸ درصد رسیده است.
اثر کاهش دسترسی مردم به گروه‌های اصلی غذایی، خود را در درازمدت نشان می‌دهد و مانند بیماری‌های حاد ناشی از ویروس‌ها و عفونت‌ها، افراد را در کوتاه‌مدت درگیر نمی‌کند، اما به گفته متخصصان تغذیه، آثار آن‌ها افراد را در میان‌مدت و درازمدت دچار بیماری‌هایی می‌کند که بعضاً تا پایان عمر با آن‌هاست
تأثیر فقر غذایی بر سلامت جامعه
بیشتر ما تصور می‌کنیم فقر غذایی مختص افرادی است که در مناطق کم برخوردار زندگی می‌کنند. این در حالی است که بسیاری از شهرنشینان طبقه متوسط هم این روزها دچار فقر غذایی شده‌اند. بر اساس اعلام مرکز آمار که در شهریور امسال منتشرشده است، در گروه لبنیات در شهریور افزایش قیمت ۱۰.۴ درصدی نسبت به مرداد و افزایش ۷۳ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل ثبت‌شده است. بنا بر همین آمار بیشترین افزایش قیمت لبنیات مربوط به ماست، پنیر و شیر پاستوریزه است.
افشین صدر دادرس، مدیرعامل اتحادیه مرکزی دام سبک کشور به‌تازگی اعلام کرده که مصرف سرانه گوشت در کشور از ۱۲کیلوگرم در سال به ۶کیلوگرم رسیده و با ۵۰درصد کاهش مصرف مواجه شده است. منصور پوریان، رئیس شورای تأمین دام کشور هم بابیان اینکه مردم مصرف گوشت گوسفندی را حذف کرده‌اند، گفت: در حالی با کاهش مصرف گوشت گوسفندی مواجهیم که بیشتر جمعیت دامی کشور، گوسفند است. مردم به دلیل شرایط اقتصادی ویژه‌ای که به آن‌ها حاکم است متأسفانه مصرف گوشت گوسفندی را تقریباً حذف کرده‌اند و حتی اگر بخواهند گوشت بخرند گوشت گوساله خریداری می‌کنند.هرچند اثر کاهش دسترسی مردم به گروه‌های اصلی غذایی، خود را در درازمدت نشان می‌دهد و مانند بیماری‌های حاد ناشی از ویروس‌ها و عفونت‌ها، افراد را در کوتاه‌مدت درگیر نمی‌کند، اما به گفته متخصصان تغذیه، آثار آن‌ها افراد را در میان‌مدت و درازمدت دچار بیماری‌هایی می‌کند که بعضاً تا پایان عمر با آن‌هاست و نه‌تنها کیفیت زندگی که حتی طول عمرشان را نیز کاهش می‌دهد. به‌عنوان مثال کمبود مواد مغذی روی رشد و نمو کودکان و نوجوانان تأثیر می‌گذارد و در یک نسل مشاهده خواهیم کرد که درصد کودکان کوتاه‌قد در جامعه بیشتر شده است یا در زنان باردار شاهد تأثیر منفی در زمینه وزن‌گیری جنین خواهیم بود. پژوهش‌ها نشان می‌دهد احتمال اینکه نوزادان متولدشده از این مادران، در دهه‌های ۳۰ و ۴۰ و ۵۰ عمرشان دچار بیماری‌های مزمن نظیر بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت، فشارخون یا سرطانی شوند بیشتر از دیگران است. این احتمال بسته به‌شدت و ضعف سوءتغذیه متفاوت است، اما این نوزادان بین ۱.۵ تا ۴ برابر افرادی که مادرانشان تغذیه استاندارد و مطلوب داشته‌اند در معرض این بیماری‌های مزمن قرار دارند.سوءتغذیه کودکی و جوانی در پیری افراد هم بسیار تأثیرگذار است. وضعیت اقتصادی باعث شده که بخش قابل‌توجهی از دهک‌های جامعه، پروتئین موردنیاز خود را فقط از طریق مصرف پروتئین‌های گیاهی نظیر سویا و حبوبات جبران کنند و به دلیل حذف مصرف پروتئین‌های حیوانی که اسیدهای آمینه موردنیاز بدن را بهتر تأمین می‌کنند، آن‌ها هم دچار بیماری‌های زمینه‌ای و مزمن خواهند شد. بیماری‌هایی نظیر پوکی استخوان، دیابت، بیماری‌های ریوی و برخی بیماری‌های مزمن گوارشی ازجمله این بیماری‌هاست.
40 درصد مردم ایران دچار فقر غذایی هستند
آخرین آمارها اما حکایت از این دارند که 40 درصد مردم ایران دچار فقر غذایی هستند. مرتضی افقه، کارشناس اقتصادی درباره رشد نرخ تورم و تأثیر آن بر معیشت مردم می‌گوید: متأسفانه با توسعه فقر غذایی در کشورمان مواجه هستیم. امروز دیگر درآمد بخشی از مردم حتی کفاف خرید مواد غذایی برای بقا را نمی‌دهد. باید توجه داشته باشیم در این دوره دیگر بحث ناتوان بودن مردم برای خرید مسکن، خودرو یا حتی موارد خوراکی با کیفیت نیست بلکه مردم توان خرید حداقل‌های مواد غذایی را هم ندارند.
در همین راستا دولت باید به سرعت برای مهار گرانی و افزایش قیمت مواد غذایی، مخصوصاً پروتئین حیوانی، مانند گوشت، مرغ و تخم‌مرغ، شیر و لبنیات که دسترسی برای آن‌ها بسیار سخت شده است و مصرف آن یا کم یا حذف شده است فکری کند. به عنوان فوری‌ترین کاری که می‌توان انجام داد باید قیمت‌ها کنترل شوند و دستگاه‌های مختلف مانند جهاد کشاورزی باید با توجه به خشک‌سالی و تغییرات آب و هوایی بر روی الگوی کشت و اینکه چه محصولاتی را می‌توان در شرایط خشک‌سالی تولید کرد که آب کمتری بخواهد و مردم به غذا دسترسی بیشتری داشته باشند، فکر و برنامه داشته باشد.
از سوی دیگر با توجه به اینکه فرهنگ و سواد تغذیه‌ای جامعه هم نقش مهمی در استفاده بهینه از منابع غذایی موجود و در دسترس دارد، به‌ویژه در اقشار کم درآمد، لازم است همه به فرهنگ‌سازی تغذیه کمک کنند. وزارت بهداشت در حال حاضر می‌تواند از کارشناسان تغذیه استفاده کند که به مردم آموزش و مشاوره تلفنی بدهند که از همان منابع محدود در دسترسشان به‌درستی استفاده کنند.
دیدگاه تان را بنویسید