کسب‌وکارهای کوچک زنانه، در میانة تحریم، کرونا و تبعیض‌های جنسیتی
نیمی از زنان کارآفرین ورشکست شده‌اند
ریحانه جولایی
در سال‌های اخیر عرصه کار و فعالیت‌های اجتماعی برای زنان بازتر شده است تا آنجا که تعداد قابل‌توجهی از زنان توانسته‌اند کسب‌وکار خود را راه انداخته و در موارد زیادی موفقیت‌های خوبی کسب کنند. هرچند هنوز راه برای کارآفرینی زنان آن‌طور که باید هموار نشده است اما آن‌ها با کوشش و پشتکاری که دارند توانسته‌اند بر مشکلات زیادی غلبه کنند.
به گفته بسیاری از کارشناسان ارتقای کارآفرینی زنان به توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها کمک فراوانی می‌کند و در کشورهای درحال‌توسعه هرچه تعداد زنان کارآفرین بیشتر شود به همان میزان رفاه نیز بیشتر می‌شود. از سوی دیگر کارآفرینی امنیت اقتصادی را برای زنان افزایش می‌دهد.
در تمام دنیا تعداد زنان کارآفرین رو به فزونی رفته اما در ایران این میزان در مقایسه با مردان کارآفرین بسیار ناچیز است. کارآفرینی زنان به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه با چالش روبرو است زیرا این زنان فاقد فرصت‌های برابرند و وجود منابع محدود آن‌ها را با مشکلات زیادی روبرو می‌کند. متعادل کردن کار و زندگی خانوادگی، برخورد با جامعه مردسالار و تبعیض جنسیتی فقط برخی از چالش‌های زنان کارآفرین است.
زنان کارآفرین بیشترین آسیب را از کرونا دیده‌اند
در دو سال اخیر و شیوع کرونا، زنان کارآفرین زیادی که به‌تازگی کار خود را آغاز کرده بودند و به قولی حرفه آن‌ها زانوی لرزانی داشت روزهای سختی را پشت سر گذاشتند. بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک از بین رفت و با اقتصاد نابسامانی که این روزها داریم بعید است بسیاری از این زنان بتوانند دوباره روی پای خود بایستند. یکی دیگر از مشکلاتی که کارآفرینی را برای زنان دشوار می‌کند برخورداری از توانایی مالی کمتر نسبت به مردان است، بنابراین زنان کارآفرین ریسک‌پذیری بیشتری را نسبت به مردان در جایگاه مشابه خود تجربه می‌کنند. به گفته فاطمه مقیمی، عضو هیأت رئیسه اتاق بازرگانی تهران این موضوعات دلیل ورشکستگی 50 درصد از زنان کارآفرین است.
در این میان کارگران بسیاری براثر ورشکستگی کسب‌وکارها، مشاغل خود را ازدست‌داده‌اند و البته کم نبوده‌اند کارفرمایانی که به دلیل دشواری‌های اقتصادی سال‌های اخیر سرمایه‌هایشان بربادرفته است؛ کارفرمایانی که بخش زیادی از آن‌ها را زنان تشکیل می‌دهند و به‌نوعی می‌توان گفت زنان کارآفرین جزو گروه‌هایی هستند که آسیب بسیاری را از کرونا و تحریم متحمل شده‌اند.
مقیمی در این رابطه بیان کرد: بیشترین ضربه اقتصادی ناشی از شیوع کرونا در کشورمان بر کسب‌وکارهای کوچک وارد شده است. زیرا این کسب‌وکارها توانایی مالی کمتری دارند و بنابراین در صورت بروز مشکلات اقتصادی، ریسک‌های بیشتری را متحمل می‌شوند. در دو سال گذشته کسب‌وکارهای با مدیریت زنان، عمدتاً بیش از کسب‌وکارهای با مدیریت مردان دچار آسیب شده‌اند، چراکه در بیشتر موارد، بنیه مالی زنان کارآفرین از مردان کمتر است و بنابراین آسیب‌پذیری آن‌ها از مشکلات اقتصادی نسبت به مردان کارآفرین بیشتر است.
زنان کارآفرین حمایت‌های لازم را ندارند
کارآفرینی زنان در ایران امری ساده نیست. به همین دلیل است که بزرگ شدن کسب‌وکار و به نتیجه آن برای زنان امری مهم به‌حساب می‌آید. زنان برای آغاز این راه مجبورند از موانع زیادی همچون تبعیض جنسیتی عبور کنند. فارغ از فضایی که در چند سال اخیر ایجادشده است، کارآفرینی در ایران به‌عنوان یک مفهوم مردانه در نظر گرفته می‌شود. زنان هنگام راه‌اندازی کسب‌وکار با تبعیضات آشکار و پنهانی روبرو هستند؛ تفاوت گسترده‌ای در دستمزد بین زن و مرد وجود دارد و جامعه ارزش بسیار کمتری به زنان مستقل می‌دهد. با این شرایط زنان کمتر به دنبال کارآفرینی هستند، چراکه این امر با نقش‌های جنسیتی سنتی مانند مادر و همسری مخالف است. از سوی دیگر جوامع مردسالارانه و بازارهای کارگری تحت سلطه مردان، مانع جاه‌طلبی‌های زنان در فضای کارآفرینی می‌شوند.
همان‌طور که پیش‌تر هم به آن اشاره شد محدودیت‌های مالی می‌تواند عرصه را برای کارآفرینی زنان تنگ کند. دسترسی به امور مالی یکی از عمده‌ترین محدودیت‌هایی است که زنان کارآفرین در کشورهای درحال‌توسعه با آن روبرو هستند. شاید تا حدی به این دلیل است که کارآفرینان در رده‌بالای ریسک قرار می‌گیرند. کارآفرینان زن غالباً به دلیل داشتن پیشینه ضعیف اعتباری ناشی از سابقه کار متناقض و پس‌انداز ناکافی، در افزایش سرمایه با مشکل بیشتری مواجه می‌شوند و نهادهای دولتی هم آن‌طور که مردان را حمایت می‌کنند به زنان اهمیتی نمی‌دهند.
به گفته فاطمه مقیمی، عضو هیأت رئیسه اتاق بازرگانی تهران، 50 درصد از زنان کارآفرین ورشکسته هستند. همچنین در این میان کارگران بسیاری براثر ورشکستگی کسب‌وکارها، مشاغل خود را ازدست داده‌اند و البته کم نبوده‌اند کارفرمایانی که به دلیل دشواری‌های اقتصادی سال‌های اخیر سرمایه‌هایشان بربادرفته است
معاونت امور زنان از زنان کارآفرین حمایت نکرد
حمایت نکردن نهادهای دولتی از کارآفرینی زنان یکی از موضوعاتی است که مقیمی هم به آن اشاره می‌کند. به گفته این عضو هیأت رئیسه اتاق بازرگانی تهران، معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری ازجمله نهادهایی است که می‌توانست تا حدی از زنان کارآفرین حمایت کند؛ یعنی این معاونت باید در دو سال گذشته از دولت درخواست می‌کرد که وام‌های قرض‌الحسنه مختلفی را به زنان کارآفرین بپردازد؛ اما متأسفانه در دو سال اخیر معاونت زنان ریاست جمهوری حمایت‌های مناسبی از کسب‌وکارهای با مدیریت زنان انجام نداده است.
البته از نظر این فعال اقتصادی، صرف‌نظر از معاونت امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور، سایر نهادهایی که موظف به حمایت از کسب‌وکارها هستند یعنی وزارتخانه‌های کار و صمت نیز باید در دو سال گذشته پشتیبانی‌های بیشتری را از کسب‌وکارها انجام می‌دادند؛ به‌طور مثال، وزارت کار می‌توانست وام‌های کم‌بهره و کوتاه‌مدتی را به کسب‌وکارهای خانگی بپردازد که متأسفانه عمده کسب‌وکارهای خانگی از این وام‌ها بی‌بهره ماندند.
مقیمی با انتقاد از حمایت اندک دولت از کسب‌وکارهای کوچک در دو سال گذشته عنوان کرد: دولت حتی اگر بودجه لازم برای پرداخت تسهیلات به کسب‌وکارهای کوچک در دوره کرونا را نداشت، می‌توانست 50 درصد از سهم کارفرمایان از بیمه را تقبل کند تا کارفرمایان کمتری حاضر به اخراج کارگران خود در شرایط کرونایی شوند. اگر دولت این اقدام را انجام می‌داد، قطعاً صف افرادی که در دوره کرونا متقاضی دریافت وام بیکاری بودند نیز کمتر می‌شد و به این صورت، هم دولت ضرر مالی کمتری را از شیوع کرونا متحمل می‌شد و هم افراد کمتری در دو سال گذشته شغل خود را از دست می‌دادند.
او با تأکید بر این‌که این فقط یکی از اقداماتی بود که دولت می‌توانست برای حمایت از کسب‌وکارهای کوچک در دوره کرونا انجام دهد، اظهار کرد: متأسفانه دولت در دو سال گذشته به دلیل کسری بودجه شدیدی که با آن مواجه بود، نه‌تنها بخشودگی‌های مالیاتی دوره کرونا را اجرایی نکرد، بلکه بعضاً چند برابر سال‌های قبل از بخش خصوصی مالیات گرفت.
این در حالی است که معصومه ابتکار، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده در فروردین‌ماه امسال گفته بود که دولت از زنان کارآفرین و سرپرست خانوار حمایت می‌کند. طبق گفته‌های او که خبرگزاری ایسنا منتشر کرده است تسهیلات قرض‌الحسنه بسیاری برای ایجاد اشتغال‌های کوچک در نظر گرفته‌شده و قرار بود با موافقت بانک مرکزی سهام عدالت، وام قرض‌الحسنه و وام‌های اشتغال در اختیار زنان کارآفرین قرار داده شود.
براساس اعلام مرکز آمار ایران، از 25 میلیون و 685 هزار سرپرست خانوار کشور، حدود 3 میلیون و 517 هزار نفر را زنان تشکیل می‌دهد
زنان سرپرست خانوار در فقر دست‌وپا می‌زنند
همان‌طور که در گزارش خواندید و در جامعه نیز شاهد آن هستیم بخش زیادی از کسب‌وکارهای خانگی توسط زنان اداره می‌شوند و شیوع کرونا بسیاری از کسب‌وکارهای این عرصه را ورشکسته کرده است. در این میان تنها کسب‌وکارهایی توانسته‌اند خود را از آسیب‌های ناشی از کرونا نجات دهند که روند کاری خود را عوض کرده‌اند. در دو سال گذشته برخی زنان کارآفرین که شغل خود را تغییر داده‌اند و کارگاه‌های کوچکشان را به تولیدی اقلام موردنیاز در دوره کرونا ازجمله ماسک یا گان پزشکی تبدیل کرده‌اند، توانسته‌اند که تا حدی خود را از آسیب‌های ناشی از کرونا نجات دهند، اما به‌صورت کلی بخش زیادی از زنان کارآفرین براثر شیوع کرونا ورشکست شده‌اند.
مسئله دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که اخیراً مرکز آمار ایران، آماری را از تعداد زنان سرپرست خانوار اعلام کرده است که بر اساس آن از 25 میلیون و 685 هزار سرپرست خانوار کشور، حدود 3 میلیون و 517 هزار نفر از آنان را زنان تشکیل می‌دهد.
نکته دیگر این‌که بر اساس این آمار، حدود 45 درصد از سرپرستان خانوار پایین‌ترین دهک اقتصادی، زنان هستند و اساساً بخش زیادی از سرپرستان خانوار سه دهک پایین درآمدی کشور را زنان سرپرست خانوار تشکیل می‌دهند؛ مسئله‌ای که نشان می‌دهد زنان سرپرست خانوار کشورمان حتی اگر شغل هم داشته باشند، درآمدشان بسیار کمتر از مخارج آن‌هاست.
آمارهای مرکز آمار ایران درباره تعداد زنان سرپرست خانوار کشور نشان می‌دهد که فقر در ایران مانند بسیاری از کشورهای دیگر دنیا در دوره شیوع کرونا زنانه شده است. یعنی وقتی‌که بخش زیادی از دهک‌های پایین درآمدی کشور را زنان سرپرست خانوار تشکیل می‌دهند و آسیب‌پذیرترین قشر کشور در دوره کرونا نیز همین زنان بوده‌اند، بنابراین قطعاً سقوط به زیرخط فقر مطلق در این دوره بیشتر دامن زنان سرپرست خانوار را گرفته است. بسیاری عدم مدیریت صحیح سرمایه‌های انسانی در سطح کلان را علت اصلی فقیرتر شدن زنان سرپرست خانوار در دوره شیوع کرونا می‌دانند. همچنین با این آسیب در کشورمان مواجه هستیم که بسیاری از مدیران کسب‌وکارها در شرایط برابر ترجیح می‌دهند که به‌جای زنان، به استخدام مردان بپردازند یا وقتی هم که می‌خواهند یکی از کارکنان خود را اخراج کنند، ترجیح آن‌ها بر اخراج کردن زنان است.
متأسفانه هنوز هم بسیاری از مدیران مرد بخش‌های دولتی و خصوصی دچار این ذهنیت اشتباه هستند که الزاماً مردان، نان‌آور خانواده هستند، اما همان‌طور که مرکز آمار ایران اعلام کرده است، بیش از 3.5 میلیون زن سرپرست خانوار در کشور وجود دارد و علاوه بر این، بسیاری از زنان در تأمین معاش خانواده خود پابه‌پای مردان کار می‌کنند.
دیدگاه تان را بنویسید