ورود موج جدید پناهجویان افغان به ایران از گذرگاه مرزی هرات
میهمانان مستأصل و میزبانِ گرفتارِ پرمعضل
سعیده علیپور
تصاویری که در هفته‌های اخیر از آویزان شدن شهروندان افغانستانی به هواپیمای آمریکایی در هنگام ترک فرودگاه کابل و سقوط تعدادی از آنها، در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد، افکار عمومی جهان را تحت تاثیر قرار داده است، اما ماجرای این آوارگی، تنها به این سقوط دلخراش خلاصه نمی‌شود؛ این روزها بسیاری از خانواده های افغان از هراس طالبان، خانه‌های خود را رها کرده و به مرزهای مشترک کشورهای همسایه پناه آورده‌اند تا شاید سرپناهی امن و حقوق حداقلی برای زیستن به دست آورند.
این در حالی است که ایران با بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان و البته زبان و مذهب و فرهنگ مشترک، بیشترین تمایل را برای مهاجرت در شهروندان افغانی ایجاد می‌کند. اما آیا در دوران پاندمی کرونا، در شرایطی که ایران از نظر اقتصادی بدترین وضعیت را در طول دهه‌های گذشته تجربه می‌کند، این مهاجرت می‌تواند رفاهی و آرامشی را برای این گروه به ارمغان آورد؟
طبق آخرین آمار اعلام شده توسط مقامات رسمی، در آبان 1399، ایران میزبان، ۷۸۰هزار نفر افغانستانی بود. این در حالی است که تخمین زده می‌شود که حدود ۲ میلیون افغانستانی فاقد مدرک و نزدیک به ۶۰۰هزار دارنده گذرنامه افغانستان در ایران زندگی می‌کنند.
طالبان و آوارگی دوباره افغان‌ها
چند هفته‌ای است که اخبار هولناک ترکتازی طالبان مدام به گوش می‌رسد. بسیاری به امید مقاومت دولت مرکزی بودند، اما سد دولت دوامی نداشت و میانه مرداد ماه خبر آمد تعداد زیادی از اهالی شهر زرنج افغانستان بعد از حمله نیروهای طالبان، به پایانه مرزی میلک در ایران هجوم آورده و برخی از آنها فعلا در اردوگاهی پناه داده شده‌اند.
پایانه مرزی میلک در محدوده شهرستان تازه تأسیس هیرمند و در فاصله ۲۶۱ کیلومتری زاهدان در جوار رودخانه مرزی مشترک پریان و در نزدیکی شهر زرنج، مرکز ولایت نیمروز افغانستان قرار دارد. این پایانه که براساس مصوبه شورای عالی امنیت ملی در سال ۸۴ با هدف توسعه حمل مسافر و ترانزیت کالا در جنوب شرق کشور ایجاد شده است، پنجشنبه شب (۱۴ مرداد) میزبان هزاران نفر از افغانستانی‌هایی بود که بعد از حضور نیروهای طالبان در ولایت نیمروز خانه و زندگی خود را رها کردند و به مرزهای ایران پناه آوردند.
استقرار هلال احمر در همسایگی اردوگاه
هرچند تکلیف در آن‌سوی مرز ایران هنوز مشخص نبود، اما در اردوگاه پناهندگان افغانستانی اوضاع نسبتا آرام بود. دولت ایران هنوز موضع مشخص خود را در خصوص طالبان اعلام نکرده بود. وزارت کشور، مرزبانی، ارتش، هلال‌احمر و خیران در حال کمک‌رسانی به افغان‌های مستقر در اردوگاه اتباع بودند.
در همان زمان اکبر کیخاسالار، معاون امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر سیستان و بلوچستان که در کنار اردوگاه اتباع مستقر بود به رسانه‌ها گفت: «اداره اتباع همه شهرستان‌های مرزی برای استقرار موقت اتباع بیگانه اردوگاهی دارند که فعلا افغانستانی‌هایی که به ایران پناه آورده‌اند در اردوگاه هیرمند مستقر شده‌اند. نیروهای هلال‌احمر هم در کنار این اردوگاه حضور دارند. با توجه به این که اداره اتباع خودگردان است، خیران ورود کرده‌اند و غذای گرم در میان اتباع توزیع می‌کنند و رسیدگی لازم را انجام می‌دهند. نیروهای ما هم مستقر هستند تا اگر هجوم آوارگان زیاد شد و اردوگاه اتباع گنجایش نداشت ما آنها را پذیرش کنیم».
اما چند روز بعد و بعد از تصرف کابل به دست طالبان، جمهوری اسلامی ایران هم تغییر موضع داد و همه پناهجویان افغان را از همان مرزها به افغانستان بازگرداند.
ورود به صورت غیر قانونی
با این حال افغان‌ها در چند دهه گذشته بارها به صورت غیر قانونی از مرزهای ایران و سایر کشورهای همسایه خود عبور کرده‌اند و بنابراین می‌توان پیش‌بینی کرد که همچنان به صورت غیررسمی از مرزها به سمت ایران سرازیر می‌شوند.
آژانس پناهندگان: همسایگان مرزهای خود را باز نگه دارند
به گزارش ایلنا به نقل از خبرگزاری فرانسه، با آغاز کنترل طالبان بر افغانستان، تنها بیش از هزار افغان از گذرگاه مرزی در نزدیکی هرات وارد ایران شده‌اند.
این در حالی است که دست کم 2هزار شهروند افغان دیگر نیز درخواست ورود به ایران را کرده‌اند. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد پیش‌تر گفته بود که در پی تسلط طالبان نیم میلیون افغان می‌توانند کشور را ترک کنند. آژانس پناهندگان از همسایگان افغانستان خواسته است تا مرزهای خود را باز نگه دارند. با این حال پاکستان برای جلوگیری از ورود مهاجران افغانستانی مرزهای خود را کاملا بسته و ترکیه نیز دیواری برای عبور غیرقانونی شهروندان افغان از مرزهای زمینی بین ایران و ترکیه کشیده است.
در دوران پاندمی کرونا، در شرایطی که ایران از نظر اقتصادی بدترین وضعیت را در طول دهه های گذشته تجربه می‌کند، مهاجرت شهروندان افغان می‌تواند رفاهی و آرامشی را برای این گروه به ارمغان آورد؟
تجمع پناهجویان افغان مقابل سفارت آلمان در تهران
این در حالی است که روز یکشنبه هم جمعی از پناهجویان افغانستانی که پس از سلطه طالبان بر این کشور خود را به ایران رسانده‌اند، مقابل سفارت آلمان در تهران ازدحام کرده و خواستار رسیدگی به امور پناهندگی خود به این کشور شده‌اند. این ازدحام پس از آن رخ داده است که آنها از طریق فضای مجازی مطلع شده‌اند که سفارت آلمان در ایران به پناهجویان افغانستانی ویزا می‌دهد اما پس از مراجعه به سفارت آلمان در تهران کسی پاسخگوی آنها نبود.
این در حالی است که اتحادیه اروپا می‌خواهد مانع تکرار هجوم پناهجویان از افغانستان مشابه سال ۲۰۱۵ شود.
بر اساس پیش‌نویس بیانیه‌ای که به رویت رویترز رسیده است، وزرای کشور (داخله) کشور اتحادیه اروپا روز سه شنبه اعلام خواهند کرد که برای جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه از افغانستان مصمم هستند.
موج جدید مهاجرت مردم افغانستان به ایران
با استقرار طالبان بسیاری از افغان‌ها راه ایران را در پیش گرفته‌اند و این در حالی است که پیش از این وضعیت اقتصادی ایران باعث شد بسیاری از مهاجران افغانستانی‌ها از ایران خارج شوند. حالا اما برای نجات جانشان خروج از افغانستان را ترجیح می‌دهند.
این در حالی است که به اعتقاد کارشناسان با وجود مشکلات فراوان اقتصادی در ایران و با وجود موانعی که کشورهای غربی برای پذیرش پناهجویان افغانی ایجاد کرده‌اند باز هم ایران در دسترس‌ترین مقصد برای آنها خواهد بود.
بر اساس آمار مرکز آمار ایران در سال ۹۵، ۷۸/۵ درصد از اتباع افغانستانی در مناطق شهری ایران زندگی می‌کردند. همچنین بیشترین تعداد اتباع افغانستانی در مناطق شهری استان تهران ساکن هستند.
ایران و افغانستان بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارند و این بدان معناست که تقریبا ممکن نیست بتوان مانع ورود شهروندان افغانستان به ایران شد.
ایران و افغانستان بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارند و این بدان معناست که تقریبا ممکن نیست بتوان جلوی وارد شدن شهروندان افغانستان به ایران را گرفت.
در ماه‌های گذشته خیلی‌ها افغانستان را به مقاصد مختلف ترک کرده‌اند. آنها که گذرنامه و ویزا داشتند و دستشان به دهانشان می‌رسید، از طریق مرزهای هوایی خارج شدند و بسیاری‌شان به مشهد آمده‌اند. آنها که می‌توانستند به صورت قانونی از مرزهای زمینی به ایران رسیده‌اند و مسیر مهاجرت غیرقانونی هم غیرقابل طی‌کردن نبوده است. جمهوری اسلامی ایران همواره ایجاد اردوگاه برای مهاجران خارجی را تکذیب کرده است.
مدیرکل امور اتباع وزارت کشور چندی پیش به ایسنا گفته بود که ایران برای پذیرش مهاجران و آوارگان جدید اردوگاه فراهم نکرده و گفته اصولا به نظر نمی‌رسد که فضای افغانستان طوری باشد که موج آوارگان و مهاجران جدید به سمت ایران حرکت کنند؛ بنابراین نیازی به تمهیدات در این‌باره وجود ندارد. با وجود این اظهارنظرها، فیلم‌هایی که از رسیدن پناهندگان غیرقانونی به مناطق مختلف ایران منتشر می‌شود نشان می‌دهد که فرار از افغانستان به سمت ایران یک چالش جدی است.
به اعتقاد کارشناسان این موضوع دو پیامد اقتصادی و امنیتی برای کشور به همراه دارد.
در حالی که در شرایط همه‌گیری کرونا ایران به شدت با مشکلات این بیماری دست و پنجه نرم می‌کند، حضور بی‌محابای شهروندان آواره کشور همسایه، علاوه‌بر اینکه خطر ابتلای آنان را درپی دارد، می‌تواند به تشدید این پاندمی بینجامد و از سوی دیگر امکانات اندک درمان را در ایران محدودتر از آنچه که هست کند و از سوی دیگر نگرانی‌هایی درباره ورود اعضای گروه‌های تندرو و شاخه‌های تروریستی نزدیک به طالبان در میان آوارگان وجود دارد.
هر چند ایران در جنگ‌های قبلی منطقه و در طول تمام ناآرامی‌ها و درگیری‌های سیاسی و اجتماعی همواره پذیرای آوارگان و مهاجران قانونی و غیرقانونی بوده است، و این بار هم اصول اخلاقی و ارزش‌های انسانی حکم می‌کند که با آغوش باز پذیرای میهمانان آسیب‌دیده، مستأصل و بینوای خود باشد؛ اما به نظر می‌رسد اوضاع برای این مهمان‌نوازی چندان مساعد نیست.
دیدگاه تان را بنویسید