آمار عجیب مرگ واکسینه‌شده‌ها در ایران

سعیده علیپور

ایران در حالی تیره‌ترین روزهای کرونایی خود را در 19 ماه گذشته تجربه می‌کند، که بسیاری موج سهمگین پنجم را نتیجه روند کند واکسیناسیون در کشور می‌دانند. موجی که در میانه آرام گرفتن کرونا در بسیاری از کشور‌ها، ایران را چنان درنوردید که شمار مرگ و میر‌های روزانه ناشی از کرونا را از 500 نفر فراتر برده و آمار رسمی کل قربانیان را به سرعت از مرز 100 هزار نفر عبور داده است.  

در این میان اما خبری که در روزهای اخیر منتشر شد، اوضاع درهم‌تنیده کرونا در ایران را پیچیده‌تر کرد؛ بر اساس داده‌های مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت، که روز ۲۴ مرداد منتشر شد: «مرگ و میر پس از دریافت دو دز واکسن در ایران تقریبا 10 برابر استاندارد جهانی است».

بر اساس این آمار 750 نفر در هر یک میلیون نفری که واکسن دریافت کرده‌اند در اثر ابتلا به کرونا جان باختند.

این اعداد که در گزارش کامل مرکز آمار با جزئیات بیشتر به آن پرداخته شده بود، ضمن اینکه در مقایسه با آمارهای جهانی کمی بیش از حد بزرگ به نظر می‌رسد، آیا می‌تواند به این معنا باشد که واکسیناسیون در ایران ناموفق بوده است؟!

این داده‌ها واکنش‌های زیادی به دنبال داشت؛ مخالفان واکسیناسیون آن را سندی بر بی‌اثر بودن واکسیناسیون دانستند و موافقان آن بر نوع واکسن‌های استفاده شده تشکیک کردند.

گروهی اما به انتشار گسترده این اطلاعات که نیازمند بررسی کارشناسی و همه‌جانبه است، آن هم از سوی مرکز آمار انتقاد کرده و معتقدند در شرایطی که کشور با روند کند واکسیناسیون دست و پنجه نرم می‌کند، چنین داده‌هایی آن هم بدون کار کارشناسی لازم می‌تواند مخرب باشد و سیاست سرعت‌بخشی به واکسیناسیون و تهیه واکسن را مختل و کندتر از آنچه هست کند.

پس از انتشار این داده‌ها ، فرید نجفی، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت گفت که «بهتر بود تا گزارش حاضر قبل از هر گونه انتشار عمومی، مورد مداقه علمی گروه‌های علمی مرتبط و محققین مراکز تحقیقاتی علاقه‌مند قرار می‌گرفت تا از هر گونه برداشت احتمالی ناصحیح و دامن زدن به امتناع از واکسیناسیون که در حال حاضر در گروه‌های معدودی از جمعیت عمومی وجود دارد، ممانعت شود».

همچنین حمید سوری، رییس کمیته کشوری اپیدمیولوژی و واکنش سریع اپیدمی کرونا در نامه‌ای به سعید نمکی، وزیر بهداشت گفت که «تحلیل آمار در حیطه فعالیت مرکز آمار نیست. تحلیل اطلاعات سلامت باید توسط متخصصان رشته‌های مرتبط با زمینه‌های علوم زیستی به ویژه گروه‌های مرتبط با اپیدمیولوژی انجام شود».

به گفته او «زمان شروع پیک‌های درج شده در نمودارها معلوم نیست و ارائه اعداد خام می‌تواند نتیجه‌گیری نادرستی را حاصل کند».

با این حال دیروز دبیر کمیته علمی کووید -19 از برگزاری جلسه‌ای مبنی بر بررسی میزان افزایش مرگ ومیر افراد واکسینه شده، خبر داد.

عاطفه عابدینی، به برنا گفت: «این آمار احتمالا در راستای تحلیل داده‌های بعد از واکسن است که در این خصوص کمیته علمی ستاد کرونا جلسه‌ای تشکیل خواهد داد و این موضوع را بررسی می‌کند. هرچند فکر نمی‌کنم این موضوع تحلیل درستی از آمار و اطلاعات باشد».

تاکنون تنها 13 درصد  واکسینه شده‌اند

براساس آخرین آمار اعلام شده از سوی وزارت بهداشت، تا دیروز ۳۰ مردادماه، مجموعاً ۱۶ میلیون و ۴۷۶ هزار و ۲۵۷ نفر دز اول واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند و تا همین زمان نیز پنج میلیون و ۵۳۱ هزار و ۲۵۷ نفر دز دوم واکسن را دریافت کرده‌اند. این آمار بدین معنی است که نزدیک به 13 درصد از جمعیت بالای 18 سال کشور دو دز واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند که این در مقایسه با کشورهایی مثل انگلیس یا آمریکا که بین 60 تا 70 درصد جمعیت بالای 18 سال خود را واکسینه کرده‌اند، رقم ناچیزی محسوب می‌شود. این در حالی است که به گفته کارشناسان تا زمانی که ایمنی جمعی ناشی از واکسیناسیون حاصل نشود، گردش ویروس و احتمال جهش در آن فراوان است و این بدان معناست که ممکن است کارایی واکسن‌ها، مخصوصا در افراد سالخورده و دارای بیماری‌های زمینه‌ای به شدت کاهش نشان دهد. به گفته این کارشناسان این موضوع در همه کشورهای دنیا صادق است و تنها مختص ایران نیست، اما از آنجایی که روند واکسیناسیون در ایران کند و به دلیل عدم رعایت پروتکل‌ها ویروس هم با سرعت قابل توجهی در جامعه روز به ازدیاد است، آمار مرگ و میر در بیماران واکسینه شده هم بیشتر از نرم جهانی است.

گروهی به انتشار گسترده آماری که نیازمند بررسی کارشناسی و همه جانبه است، انتقاد کرده و معتقدند انتشار چنین داده‌هایی بدون کار کارشناسی مخرب می‌تواند سیاست سرعت‌بخشی به واکسیناسون را کندتر از آنچه هست کند

آیا واکسن همه مشکلات را حل می‌کند؟

در حالی این روزها در ایران انگشت اتهام به سمت واکسن نشانه رفته که هیچ تولیدکننده واکسنی ادعا نکرده که واکسن‌ها ایمنی صددرصدی در افراد ایجاد می‌کنند. ضمن اینکه آن چیزی که در محیط آزمایشگاهی به عنوان اثربخشی واکسن اعلام می‌شود، در زندگی طبیعی و شرایط عادی محیط، کاهش پیدا می‌کند. اثربخشی و کارایی بسیاری از واکسن‌های شناخته شده در مقاله‌های معتبری توسط متخصصان اعلام می‌شود.

در ماجرای اخیر برخی نوع واکسن‌های استفاده شده در واکسیناسیون ایران را عامل این آمار می‌شود. گروهی از منتقدان معتقدند، برخی از واکسن‌های استفاده شده در ایران مقالات به‌روز در مورد کارایی واکسن را منتشر نمی‌کنند و این موضوع سبب عدم اطمینان از اثر‌بخشی این گونه واکسن‌ها می‌شود و می‌تواند متهم آمار بالای مرگ و میر افراد واکسینه شده در کشور باشد.

موضوعی که معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی ایران  آن را رد می‌کند. نادر توکلی در پاسخ به این شائبه که آیا تعداد ابتلا و فوت افراد واکسینه شده در ایران نسبت به میانگین جهانی زیاد است؛ می‌گوید: «متاسفانه عده‌ای به دنبال زیرسوال بردن واکسیناسیون هستند که سندی هم برای ادعاهایشان ندارند مشخصا در کادر درمان که به طور کامل واکسینه شده‌اند میزان مرگ و میر بسیار پایین و تعداد بستری‌هایمان بسیار کم است». وی با بیان اینکه هدف از تزریق واکسن، کاهش مرگ و میر و کاهش بیماری شدید است، ادامه می‌دهد: «اینکه آمار ابتلا بالا رفته یا آمار ناقلین بدون علامت افزایش یافته، دو موضوع متفاوت است، اما آمار ما در خصوص ابتلای مجدد افراد واکسینه شده که پی سی آرشان مثبت می‌شود به نسبت کل افراد بسیار پایین است یعنی نسبت به کل آمار زیر ۵ درصد است و تعداد بستری‌شدگان از میان افراد واکسینه شده بسیار کم است و بیماری شدید و فوت هم به همین نسبت کم است».

بر اساس داده‌های مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت که ۲۴ مرداد منتشر شد: «مرگ و میر پس از دریافت دو دز واکسن در ایران تقریبا 10 برابر استاندارد جهانی است».

معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی ایران با تاکید بر اینکه میزان تاثیرگذاری واکسن در همه جای دنیا بین ۶۰ تا ۸۰ درصد است می‌گوید: «کماکان طبق همه مستندات علمی تنها راه و بهترین راه؛ واکسیناسیون کلی است و کماکان به عنوان یک اصل کلی، بهترین واکسن اولین واکسن دردسترس است».

آیا واکسیناسیون در ایران شکست خورده است؟

با وجود این گفته های معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی ایران، آمار مرگ بعد از واکسن در هر یک میلیون نفر واکسینه شده کامل در آمریکا و ایران آن هم تنها با استناد به تست مثبت، به ترتیب ۹/۶ و ۴۳۰ نفر است. عددی که این بیم را حتی در طرفداران واکسن هم ایجاد می‌کند که شاید پروژه واکسیناسیون در ایران محکوم به شکست است؟

در این باره محمدسعید رضایی زواره، فعال حوزه علم سنجی و اخلاق نشر و پژوهش پزشکی از زاویه دیگری ماجرا را بررسی می‌کند. او به پایگاه خبری گلونی می‌گوید: «این موضوع از آن جهت مهم است که ۷۴درصد از موارد بستری و فوت در آمریکا بالای ۶۵ سال داشته‌اند. بنابراین واکسیناسیون در گروه‌های سنی دیگر احتمالا فقط مخرج کسر (کل واکسیناسیون) را افزایش داده و در صورت کسر (موارد فوت و بستری) تغییر زیادی ایجاد نکرده است».

رضایی همچنین تاکید می‌کند: «در تحلیل این موارد باید به نوع واکسن‌های زده شده، ریسک فاکتورهای فرد دریافت کننده واکسن برای ابتلا به نوع شدید بیماری کووید۱۹ (سن، مواجهه شغلی، بیماری زمینه‌ای و  ...) و موج پنجم و واریانت دلتا توجه کرد».

او ادامه می‌دهد: «در حال حاضر واکسیناسیون در ایران در پرخطرترین افراد از نظر ابتلا به کووید۱۹ و پیشرفت به سمت بیماری شدید صورت گرفته است و مرگ در بین این افراد ۰.۰۰۰۷۵ بوده (در افراد با تست مثبت از این هم کمتر بوده: ۰.۰۰۰۴۳) و کم بودن آن بسیار قابل توجه است».

بر همین اساس باید در آمار اخیر منتشر شده از سوی مرکز آمار وزارت بهداشت این نکته را از یاد نبرد که واکسیناسیون در ایران تاکنون بیشتر در گروه سنی پر ریسک و بیمارانی صورت گرفته که آمار مرگ و میر آنها در شرایط معمول نیز بیش از سایرین بوده است. بنابراین نمی‌توان با استناد به چنین آماری واکسیناسیون در کشور را بی‌اثر دانست و در روند واکسیناسیون تعلل ایجاد کرد.