اعتراضات مردم در خوزستان با رهاسازی آب سد کرخه کنترل شد؟!
پاسکاری بحران؛ از امروز به آینده
سعیده علیپور
«آب تیره‌ی کارون گسترده شده است. صدای کارون تهدیدکننده است. موج‌های پی‌در‌پی به پابستِ باریکه سنگفرش کوبیده می‌شود. راهی نداریم. می‌زنیم به آب و می‌رانیم به طرف صخره بزرگی که پیش روی‌مان است. آب تا زانو است. ماسه زیر پاهامان خالی می‌شود. موج که می‌آید، آب تا کشاله ران‌مان می‌رسد».
روزگاری کارون، بزرگترین و طولانی‌ترین رود ایران و خاورمیانه اینچنین بود. اما تصویری که «احمد محمود» نویسنده رمان «همسایه‌ها» در جای جای کتابش آن را برای خواننده ترسیم می‌کند؛ انگار نسبتی با وضعیت فعلی کارون ندارد. کارونی که روزگارانی از سرچشمه‌های زاگرس می‌جوشید و به سمت جلگه خوزستان می‌آمد و با سیراب کردن تالاب‌های متعدد این استان به سمت، اهواز و آبادان و خرمشهر و در انتها به خلیج فارس سرازیر می‌شد و موج‌هایش اینچنین تهدیدکننده بود، شباهتی با این آبراهه باریک و بدبو و زمین‌های خشکیده و مردم تشنه، گله‌مند و رنجورش ندارد.
کارون که روزی کشاورزان را شاد، گاومیش‌ها را خنک، نخل‌ها و پرندگان را سیرآب و شب‌نشینی شهرنشینان را مزین می‌کرد و در دل شعرها و داستان‌ها می‌نشست؛ اکنون تابلوی حزن‌انگیزی است از وضعیت زندگی اغلب مردمان خوزستان.
هر چند این وضعیت آزاردهنده چند سالی است گریبان خوزستانی‌ها را گرفته است، اما این بار صدای اعتراضات نسبت به آن، چنان رسا بود که بسیاری از مردمان دیگر شهرها را هم با خود همراه کرد.
مشکل خشکسالی در این منطقه اما تنها به کارون و مناطق اطراف آن خلاصه نمی‌شود و چندین سال است که علاوه بر کارون پنج رودخانه بزرگ دیگر جلگه خوزستان به نام‌های دز، کرخه، مارون و شاوور و زهره با بحران آب در مناطق مختلف خود مواجه هستند. خشکسالی‌ها و کم‌آبی‌هایی که کارشناسان آن را به سدسازی‌های غیرکارشناسی، انتقال آب به نقاط مرکزی کشور، صنایع ناهمگون با منطقه، تاسیسات نفتی، کشاورزی غیرمتناسب و در یک کلام سوءمدیریت‌ها نسبت می‌دهند.
گسترش اعتراضات به مشکلات کم‌آبی
مشکلات خوزستان تازگی ندارد. با گذشت بیش از ۳۰ سال از جنگ، شهرهای این استان همچنان با مشکلاتی مثل بازسازی، فقر، بیکاری و اشتغال روبرو هستند. اعتراض‌های کارگران هفت تپه نیشکر خوزستان و اعتصاب‌های اخیر کارگران شرکت نفت، گاز و پتروشیمی این استان نمونه‌ای از این مشکلات در سال‌های اخیر است. اما کمبود آب گویی بنزینی بر آتش خشم مردم بود و این اعتراضات را گسترده‌تر کرد. هر چند حتی همین موضوع قطع آب آشامیدنی و کشاورزی و بحران کم‌آبی خوزستان هم تازگی ندارد. پارسال اهالی غیزانیه، یکی از بخش‌های شهرستان اهواز بارها به نبود آب سالم اعتراض و تجمع کردند. اما امسال دامنه فاجعه در خوزستان وسیع‌تر شد. ابتدا خبر مرگ گاومیش‌ها و ماهیان رسانه‌ای شد و بعد هم نماینده مردم دشت آزادگان از صف‌های آب در هویزه و دشت آزادگان در گرمای طاقت‌فرسای جنوب کشور پرده برداشت. در این میان حجم آب در رودخانه‌ها چنان کم می‌شد که کشاورزان در نقاط مختلف جلگه خوزستان عملا توان سیراب کردن دام‌های خود و کشت و زرع و باغات را هم نداشتند. مزارع خشک می‌شد و گوسفندان و گاومیش‌ها تلف می‌شدند. حتی تصاویری هم از زنان و کودکان تشنه رسانه‌ای شد که قلب هر بیننده‌ای را می‌فشرد.
در خشمی که کمبود این نیاز حیاتی در مردم برمی‌انگیخت، بخشی از آب سدهای متعدد خوزستان باز شد تا هورالعظیم تشنه، لب تر کند، گاومیش‌های ناسور شده التیام بیابند و زمین‌های برهوت خنکای آب را به خود ببیند تا شاید آتش اعتراضات بخُسبد.
هر چند دیر، اما خبرها حکایت از آرام گرفتن نسبی اعتراضاتی دارد که در 10 تا 15 روز اخیر در خوزستان دامنه‌دار شد. اما آیا مشکل خوزستان حل شد یا به زعم عده‌ای از کارشناسان این مشکل از امروز به آینده‌ای نه چندان دور پاسکاری شده است؟!
وضعیت آب در بالادست
بر اساس گزارش وزارت نیرو، سالانه حدود ۱.۳ میلیارد مترمکعب آب از سرشاخه‌های کارون و دز منتقل می‌شود و اگر چیزی باقی ماند به سمت حوضه کارون می‌آید. این در حالی است که رشد مصرف آب در حوضه کارون در استان‌های لرستان، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد باعث شده که کمبود آب در رودخانه کارون در استان خوزستان، سالانه به حدود ۴ میلیارد مترمکعب در مقایسه با سابقه تاریخی کارون برسد. همین کاهش ۴ میلیارد مترمکعبی آب ورودی به استان خوزستان، شرایطی به وجود آورده که کارون در بخش اهواز به سمت خشکی برود. کارون پر آبی که روزگاری در اهواز و آبادان قابل کشتیرانی بود بخشکد و پایه‌های پل مشهورش در اهواز لخت و نمایان شود.
در خشمی که کمبود آب در مردم بر‌انگیخت، بخشی از آب سدهای متعدد خوزستان باز شد تا هورالعظیم تشنه لب‌تر کند، گاومیش‌های ناسور شده التیام بیابند و زمین‌های برهوت خنکای آب را به خود ببیند تا شاید آتش اعتراضات بخُسبد
کشاورزان در معرض آسیب
در این میان کشاورزان و دامداران بیش از سایر گروه‌ها در معرض آسیب قرار دارند. ناجی شهیب‌زاده، مدیر جهاد کشاورزی خرمشهر با بیان اینکه حدود یک ماه است که نخلداران برخی از مناطق در خرمشهر با آب شور نخیلات خود را آبیاری می‌کنند، گفت: «تنش آبی و شوری آب در خرمشهر برای حدود ۵۰۰ هکتار از نخیلات خرمشهر مشکلات جدی ایجاد کرده و تداوم این مشکل می‌تواند تهدیدی جدی برای نابودی آن‌ها باشد». خلیل منیعات، مدیر جهاد کشاورزی شادگان نیز روز گذشته اعلام کرد که «در تنش آبی که اکنون با آن مواجه هستیم حدود ۷ هزار و ۵۰۰ نفر نخل در شادگان تلف شده‌اند و اگر شرایط تامین آب مناسب نباشد باید گفت که همه نخیلات شادگان در معرض نابودی هستند».
خطری که نه تنها در خرمشهر و شادگان، بلکه در سایر مناطق این استان نیز اقتصاد مردمی را که از محل کشاورزی و دامداری روزگار می‌گذرانند، تهدید کرده و بیم مهاجرت‌های گسترده از این مناطق را دامن می‌زند.
خوش‌بینی عجیب و باورناپذیر یک مسئول!
هر چند حمیدرضا جانباز، مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور دیروز در نشست خبری با خبرنگاران مشکل را حل شده تلقی کرد و گفت: «بعد از کم‌آبی ناشی از مخازن آب سدها که موجب کاهش میزان دبی (خروجی) رودخانه‌ها شد و بر وضعیت تامین آب احشام و کشاورزی تاثیر گذاشت، در حال حاضر دبی خروجی آب سدها به گونه‌ای تنظیم شده که نه تنها آب تامین شده، بلکه نگرانی بابت کمبود در پاییز نخواهیم داشت».
وی با اشاره به اقدامات انجام شده از سوی همه دستگاه‌ها برای تامین آب، افزود: «از ۷۰۲ روستا که مشکل آبرسانی داشتند حدود ۵۰۰ روستا تا پایان سال مشکلاتشان حل می‌شود و به زودی آب تمام این مناطق به صورت پایدار تامین می‌شود».
در حالی که جانباز نگفت که این آب وعده داده شده به چه صورت تامین می‌شود، استاندار خوزستان با بیان اینکه قرار شده است دبی آب رودخانه کرخه به همین شکلی که رهاسازی آب در آن افزایش یافته، ادامه داشته باشد، گفت: «وزیر نیرو قول داده تا در پاییز، بخشی از نیاز کرخه از سد سیمره جبران شود». قاسم سلیمانی دشتکی البته نگران‌تر از جانباز بود و با بیان اینکه نگرانی‌ها در بحث آب در خوزستان هنوز زیاد است، گفت: «تالاب، دام‌ها، تامین آب شرب و کشاورزی و همچنین حق آبه محیط زیست به شدت دچار سختی و مشکلات شده بودند که مهمترین عامل این مسائل، کسری شدید حدود ۱۰ میلیارد متر مکعبی آب پشت سدها در مقایسه با سال قبل بود».
نگرانی‌ها از آینده آبی کشور زیاد است. این در حالی است که پیش‌بینی‌های اقلیمی، سال آینده را نیز سالی خشک اعلام کرده و با این شرایط، جیره‌بندی آب ادامه خواهد داشت
نگرانی وزیر نیرو از پاییز خشک امسال
گرچه مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، اعلام کرد که دبی خروجی آب سدها به گونه‌ای تنظیم شده که در پاییز هم مشکل آب نداشته باشیم، اما وزیر نیرو نگران خشکسالی در پاییز پیش رو است. رضا اردکانیان در جلسه ستاد مدیریت بحران و شورای کشاورزی استان خوزستان که ۲ مردادماه برگزار شد گفت: «همه دغدغه این است که چنانچه پیش‌بینی سازمان هواشناسی درست باشد و با خشکسالی دیگر و تأخیر در بارش مواجه باشیم، در تأمین آب شرب و کشت پاییزه برای کشاورزان با مضیقه مواجه نشویم».
حسین آخانی، عضو هیئت عملی دانشکده زیست‌شناسی دانشگاه تهران، معتقد است که برخی تصمیمات کنونی مسئولان تنها به‌تأخیرانداختن مسائل خورستان است. به گفته او «سدهای خوزستان سال قبل همه لبریز شده بودند و الان استاندار گفته حدود ۷۰ درصد آب پشت سد کرخه تبخیر شده است و این همان حرفی است که ما سال‌ها می‌گفتیم و توجهی نمی‌شد. در چنین سرزمینی هیچ انسان عاقلی آب را پشت سدها ذخیره نمی‌کند. آب در سرزمین ایران باید زیر خاک باشد».
وضعیت سال آینده بدتر هم می‌شود
اما نگرانی‌ها از آینده آبی کشور است. این در حالی است که پیش‌بینی‌های اقلیمی، سال آینده را نیز سالی خشک اعلام کرده و با این شرایط، جیره‌بندی آب ادامه خواهد داشت.
مهدی قمشی، رئیس دانشکده علوم آب دانشگاه چمران اهواز در این باره به ایسنا گفته است: «مسئولان با احتیاط در حال رهاسازی آب هستند تا بخش‌های اصلی استفاده‌کننده از آب یعنی آب شرب، آب کشاورزی و آب صنعت، در سال آینده نیز دچار مشکل نشوند». به نظر می‌رسد، اگر روند خشکسالی‌ها در خوزستان ادامه داشته باشد، قطعا رودخانه کارون از وضعی که اکنون دچار آن است، خشک‌تر خواهد شد و این مساله، یک هشدار جدی برای حاکمان است، تا با آرام گرفتن اعتراضات مردم رفع مشکل را همچون سالیان گذشته از یاد نبرند.
دیدگاه تان را بنویسید