اپلیکیشنی که «ناگفته‌های تفاهم‌نامه ایران و چین» آن را بر سرزبان‌ها انداخت
«کلاب‌هاوس» و جذابیت «فضای آزاد رسانه‌ای» برای کاربران ایرانی
سعیده علیپور
در روزهایی که هنوز تعطیلات نوروز 1400 به پایان نرسیده و بسیاری از رسانههای چاپی فعالیت خود را از سر نگرفته بودند، توافق ۲۵ ساله تهران و پکن، چنان جنجال برانگیز شد که بسیاری از فعالان رسانه‌ای را به تکاپو انداخت تا از سوی مسئولان مربوطه درباره چند و چون این قرارداد پرسش‌‌هایی را مطرح کنند. در این میان در حالی که برخی معتقد بودند صدا و سیما باید این تریبون را در اختیار رسانههای آزاد و محمدجواد ظریف وزیر خارجه، به عنوان مسئول انعقاد این قرارداد، بگذارد و پاسخگوی دل‌نگرانی‌‌های مردم باشد؛ نشست «ناگفته‌های تفاهم‌نامه ایران و چین» با حضور وزیر و سخنگوی وزارت خارجه کشور در شبکه اجتماعی تازه تاسیس «کلاب‌هاوس» در ساعات پایانی 11 فروردین ماه برگزار و جنجال‌‌برانگیز شد.
این در حالی بود که در نشست مجازی این شبکه اجتماعی که از معدود شبکه‌‌های اجتماعی است که هنوز در ایران فیلتر نشده، هشت هزار کاربر - که گفته می‌شود حداکثر تعداد کاربران در یک اتاق گفت‌وگو در این شبکه است- حاضر و خواهان طرح سوالات خود و شنیدن پاسخ‌‌های ظریف در مورد قرارداد 25 ساله پرابهام ایران و چین شدند. هر چند گروهی از کنترل‌گری ممتدی که در این جلسه سبب شد تا صدای عده‌ای از منتقدان به گوش نرسد، شکایت داشتند و آن را بازتولید روش صدا و سیما در تهیه و تولید و برنامه‌‌های خود ارزیابی کردند، اما گروهی دیگر معتقدند در بین این هشت هزار نفر در فضای کلاب‌هاوس تکثر کم‌نظیری از خبرنگاران شکل گرفته بود. از تندروترین عنصر جبهه پایداری تا روزنامه‌نگاران مهاجر به خارج از کشور، همه مستقیم یا غیرمستقیم بدون اینکه با هم دعوا کنند، درگیر گفت‌و‌گوی فعال شدند.
امکانی که به نظر می‌رسد پس از سال‌ها فضای بسته در اجتماعات حقیقی و امکانات محدود شبکه‌‌های مجازی و فیلتر شمار زیادی از اپلیکیشن‌‌ها و سایت‌‌های ارتباطی پرکاربرد، برای جامعه ایرانی تازگی دارد و به ادعای برخی می‌تواند زمینه‌ساز داغ شدن تنور انتخاباتی باشد که حداقل تا پایان سال گذشته، کمتر کسی آن را پرشور ترسیم کرده بود.
کلاب‌هاوس چیست؟
اما کلاب‌هاوس چه خدمات ویژه‌ای فرای سایر اپلیکیشن‌‌ها ارائه می‌دهد که می‌تواند از آن توقع پیامد‌‌های مثبتی برای تعاملات اجتماعی، سیاسی و حتی انتخابات ریاست جهوری آتی ایران داشت؟
کلاب‌هاوس (Clubhouse) یک اپلیکیشن در شبکه اجتماعی است که در سال ۲۰۲۰ راه‌اندازی شد و در اوایل سال ۲۰۲۱، تنها در اپ استور بیش از 5 میلیون بار دانلود شد.
چیزی که کلاب‌هاوس را متفاوت می‌کند نبود متن، عکس و ویدیو است. این اپلیکیشن صرفا صوتی است. همچنین، همه چیز زنده و همزمان اتفاق می‌افتد.
کلاب‌هاوس را می‌توان به یک پادکست زنده تشبیه کرد که مردم در آن حضور دارند و در لحظه، درباره موضوعات مختلف صحبت می‌کنند. می‌توان در این شبکه اجتماعی چت‌های شخصی و گروهی ساخت که هر کسی نتواند در آن حضور داشته باشد. این شبکه اجتماعی به صورتی طراحی شده است که کاملا با زندگی واقعی مردم در تعامل باشد.
شعار کلاب‌هاوس این است که مکالمات باید زنده تجربه شوند و جایی ضبط نخواهند شد. هرچند آن چه اتفاق افتاده خلاف این را ثابت می‌کند. از آنجایی که کلاب‌هاوس فعلا تنها از طریق دعوتنامه و برای سیستم عامل «آی او اس» قابل دسترس است، شبکه‌هایی نیز به موازات آن راه‌اندازی شده که مکالمات کلاب‌هاوس را منتشر می‌کنند و در اختیار کسانی که پشت درهای بسته کلاب‌هاوس هستند یا گوشی آیفون ندارند قرار می‌دهند.
در کلاب‌هاوس شما می‌توانید خودتان یک اتاق مجازی ایجاد کنید یا به اتاقی بپیوندید که دیگران دارند در آن صحبت می‌کنند. هر چند هر کلاب مدیران خاص خود را دارد، اما تمام کاربران می‌توانند پس از کسب نوبت (با بالا بردن دست) به صحبت بپردازند و به سادگی در بحث مشارکت کنند.
یکی از دلایل شهرت یک شبه کلاب‌هاوس استفاده بعضی از ثروتمندترین و معروف‌ترین افراد دنیا از این اپلیکیشن است. غول‌های فناوری مثل ایلان ماسک و مارک زاکربرگ؛ رپرهایی مثل دریک و کانیه وست؛ و ستاره تلویزیونی آپرا وینفری امروز از کلاب‌هاوس استفاده می‌کنند. ایلان ماسک صوتی بودن این اپلیکیشن را باعث تمرکز بیشتر مخاطب دانسته و آن را ستایش می‌کند. در ایران نیز پیوستن چهره‌‌های سیاسی و حتی کسانی که احتمال کاندیداتوریشان در انتخابات ریاست جمهوری قوی است بر شهرت این اپلیکیشن در کشور افزوده است.
کلاب‌هاوس فیلتر می‌شود؟
اما در این میان دلنگرانی‌‌هایی در خصوص فیلتر این شبکه اجتماعی تازه تاسیس همچون فیسبوک و توئیتر و ... وجود دارند. گرچه محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات با تاکید بر اینکه بعید می‌داند برنامه‌ای برای فیلتر این شبکه وجود داشته باشد، تصریح کرد: «تا به حال چنین چیزی مطرح نشده است».
آذری جهرمی همچنین در همین کلاب هاوس در رابطه با اینترنت ماهواره‌ای و احتمال فیلترینگ آن گفت: «توسعه تکنولوژی و سربرآوردن بلاک‌چین واینترنت ماهواره‌ای و.. باعث منسوخ شدن فیلترینگ خواهد شد. اصولا باید فیلترینگ فراموش شود و اگر فناوری جدیدی در راه است، در فکر فیلترینگ آن نباشیم».
با این حال این صحبت‌‌های وزیر ارتباطات هم دلنگرانی‌‌ها را رفع نکرد و برخی منتظرند با شروع کار رسمی جلسات کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه و پرتعداد شدن کاربران ایرانی این اپلیکیشن، این کمیته به فکر فیلتر آن بیافتد.
در حالی که برخی معتقد بودند صدا و سیما باید این نقش را ایفا می‌کرد؛ نشست «ناگفته‌های تفاهم‌نامه ایران و چین» با حضور وزیر و سخنگوی وزارت خارجه کشور در شبکه اجتماعی تازه تاسیس «کلاب‌هاوس» در ساعات پایانی 11 فروردین ماه برگزار و جنجال‌‌برانگیز شد
ریپورتِ گرداننده اتاق ظریف در کلاب‌هاوس!
بحث فیلترینگ در این شبکه اجتماعی سویه دیگری نیز دارد. پس از جلسه مجازی محمد جواد ظریف که محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات، هم در آن حضور داشت، یکی از مدیران این جلسه ادعا کرد که «مسئولان فراتر از وزارت خارجه» اعلام کرده بودند شرط حضور ظریف در جلسه این بوده که «خبرنگاران رسانههای فارسی‌زبان خارج از ایران و مخالفان سیاسی مخالف حکومت» اجازه سؤال کردن نداشته باشند؛ توصیه‌ای که به طور آشکار خلاف ساختار فنی و ماهیت این شبکه اجتماعی است. اما این قابلیت که کنترل و حذف سخنرانان در اختیار مدیر جلسه است، موجب شد که در روزهای گذشته فرید مدرسی که با تشکیل یک اتاق در کلاب هاوس موفق شد هشت هزار نفر را به همراه ظریف و آذری جهرمی به این شبکه اجتماعی بیاورد؛مغضوب جمعی از خبرنگاران رسانههای فارسی‌زبان خارج از کشور شود و اورا رپورت کنند، به‌گونه‌ای که دیگر نتواند هیچ اتاقی در این شبکه راه‌اندازی کند.
کلاب‌هاوس و دور زدن صداوسیما
اما در این میان آنچه بیش از هر چیز دیگری به چشم آمد، ارتباط مستقیم مسئولی با مردم بدون استفاده از رسانه رسمی صدا و سیما بود. حضوری که برخی آن را بی‌واسطه و بدون مداخله‌گری‌‌های جناحی توصیف کردند. در این باره سیاوش فلاحپور، فعال رسانه‌ای در واکنش به گفتگوی آنلاین وزیر امور خارجه در یکی از اتاق‌های گفتگوی کلاب‌هاوس در توییتر خود نوشت:
«مشارکت جواد ظریف در کلاب‌هاوس با بیش از ۸ هزار مستمع نشانه‌ای دیگر از حرکت جامعه ایران به سوی پایانِ انحصار رسانه‌ای صدا و سیما است تنها راه مخالفانِ این روند، فیلترینگ و بسته‌تر کردن فضا است!». احتمالی که برخی البته آن را دور نمی‌دانند مخصوصا با بخشنامه‌ای که در دی ماه 98 رئیس قوه قضاییه آن را ابلاغ کرد و بر اساس آن هرگونه فعالیت در زمینه «صوت و تصویر فراگیر» را صرفاً در صورت اخذ مجوز از صداوسیما مجاز می‌داند. بخشنامه‌ای که گروهی آن را زمینه‌ساز فیلتر این شبکه مجازی در ایران می‌دانند.
کلاب‌هاوس و انتخابات ایران
اما چرا کلاب‌هاوس می‌تواند بازیگری مهم و مؤثر در انتخابات ایران باشد؟ آن چنان که گفته شد کلاب‌هاوس می‌توانند احیاکننده گروهای سیاسی باشد که به لطف کرونا و رخوت جامعه از هم پاشیده بود. تا همین امروز چهره‌هایی مثل مصطفی تاجزاده، حسین مرعشی، آذر منصوری، محمود صادقی، پروانه سلحشوری و حمیدرضا جلایی‌پور در میان مخاطبان چند صد نفره حاضر و با نقدها و سؤال‌های تلخ و بی‌پرده آنان مواجه شدند.
کلاب‌هاوس را می‌توان به یک پادکست زنده تشبیه کرد که مردم در آن حضور دارند و در لحظه، درباره موضوعات مختلف صحبت می‌کنند. در کلاب‌هاوس شما می‌توانید خودتان یک اتاق مجازی ایجاد کنید یا به اتاقی بپیوندید که دیگران دارند در آن صحبت می‌کنند
سایت سلام نو در نقد این اپلیکیشن نوشته است: «نکته قابل توجه نبود سانسور و همنشینی چپ و راست در کلاب‌هاوس است. کلابی درباره رجل سیاسی بودن سید حسن خمینی توسط اصول‌گرایان زده می‌شود و نه تنها اصلاح‌طلبان، بلکه احمد خمینی، خبرنگاران بی بی سی و مخالفان نظام هم در آن حضور دارند. این همنشینی و این آزاد بودن موضوعات مسئله‌ای است که برای عموماً فعالان سیاسی و رسانه‌ای ایران جذاب است. درباره انتخابات بحث می‌شود و همزمان خبرنگار نزدیک به قالیباف، خبرنگار بی‌بی‌سی و خبرنگار اصلاح‌طلب در یک کلاب حضور دارند و نه تنها درباره انتخابات با هم گفت‌وگو می‌کنند بلکه گاهی با شوخی و خنده به شب‌نشینی عیدانه هم می‌پردازند».
در حالی که این روزها نشست وزیر خارجه در این فضای تازه تاسیس مجازی نام این اپلیکیشن را بر سر زبان‌‌ها انداخته است؛ حمیدرضا جلایی‌پور، جامعه‌شناس و فعال سیاسی اصلاح‌طلب هم می‌گوید: «دو روز پیش هشت هزار کاربر فعال ایرانی (البته از میان آیفون‌داران!) از طریق نرم‌افزار کلاب‌هاوس از جوادظریف درباره سیاست‌خارجی سوال کردند و تجربه نادری بود. ظریف وزیرخارجه ایران برای مدت طولانی به شهروندان ایرانی سر موضوع مهم حاکمیتی سند راهبردی چین و ایران، آن هم آخر شب، جواب می‌داد و همزمان خبری می‌شد».
او ادامه می‌دهد: «نرم‌افزار کلاب‌هاوس فضای پلورالی را ایجاد می‌کند. تندروترین‌ها در کنار دگراندیشان با ظریف چالش می‌کردند. حتی روزهای قبل و بعد از انقلاب۵۷ چنین تکثر خشونت‌پرهیزی در گفت‌‌گوی‌های مردمی در مقابل دانشگاه تهران در خیابان انقلاب تشکیل نمی‌شد. او همچنین ابراز امیدواری کرد که پس از انتخابات خرداد ۱۴۰۰، این فضای گشوده رسانه‌ای محدود نشود. در این میان برخی معتقدند اگر کلاب‌هاوس همین‌طور بدون فیلتر در دسترس باشد، نهادهای نظارتی یا امنیتی درباره استفاده از آن به فعالان رسانه‌ای و سیاسی تذکر ندهند و نسخه اندروید آن نیز عرضه شود می‌توان انتظار داشت که این اپلیکیشن در آستانه انتخابات بسیار موثر افتد و کابران زیادی پیدا کند.
دیدگاه تان را بنویسید