وضعیت روانی جامعه خطرناک است
کرونا و نیاز توأمان به واکسن و مراقبت‌های روانی و اجتماعی
سعیده علیپور
نزدیک به یک سال از اعلام رسمی شیوع ویروس کرونا در کشور می‌گذرد. ویروسی که به گفته مسئولان بهداشتی تاکنون نزدیک به 60 هزار نفر را در ایران از پای درآورده و به نظر می‌رسد که امیدی به آرام گرفتن آن در آینده‌ای نزدیک هم نباشد.
در این مدت سایه سنگین هراس بیماری نه تنها مناسبات روزانه‌مان را به تسخیر درآورده که کابوس‌‌های شبانه بسیاری از ما را نیز رها نکرده است. محدودیتها و ممنوعیت‌‌های نفسگیر گاهی امانمان را می‌برد و حتی با فروکش کردن موجی از شیوع بیماری و کم شدن نسبی این محدودیتها، احتمال پیکی وخیم‌تر و مرگ و میری بیشتر، تصور آینده‌ای بهتر را هم مخدوش می‌کند. حال دیگر بسیاری از ما بیماری و مرگ را بسیار از آنچه که پیشتر تصور می‌کردیم به خود و اطرافیانمان نزدیکتر می‌بینیم.
زندگی بسیاری از ما تغییر کرده و مناسبات اجتماعی شکل و شمایل غریب به خود گرفته است. دانشگاه‌‌ها و مدارس مجازی و بسیاری از مشاغل تعطیل و بسیاری دیگر دورکار شده‌اند و تجمعات و مهمانی‌‌ها و دورهمی‌‌های خانوادگی قطع شده است.
در این میان هر بار تخطی از پروتکل‌های دیکته شده از سوی مسئولان مبنی بر دوری از اجتماع و دورهمی به ترسی عمیق از ابتلا به بیماری همراه دامن می‌زند. در عین حال از طرق مختلف مجازی و غیرمجازی اخبار راست و دروغ از وخامت اوضاع بیشتر ما را در تنگنا قرار می‌دهد.
بسیاری از این موارد نه تنها در ایران بلکه در اغلب نقاط دنیا آسیب‌‌های فراوانی به مردم وارد آورده است، اما بحران‌‌های مختلف از جمله بحران معیشتی و بی‌اعتمادی عمومی و .... مقابله با بحران کرونا را برای شهروندان در ایران بسی سخت‌تر کرده است. چنان سخت که حتی مسئولان مقابله با این بیماری را هم به تکاپو انداخته نسبت به آسیب‌‌های روانی بیماری کرونا هشدار دهند.
در همین باره مینو محرز، عضو ستاد ملی مبارزه با کرونا با بیان اینکه جامعه در حال حاضر از لحاظ مشکلات روانی ناشی از بیماری کرونا در وضعیت نامناسبی قرار دارد، می‌گوید که مردم شدیدا به روانکاوی و روانشناسی نیاز دارند و رادیو و تلویزیون از لحاظ روانی مردم را تسکین دهد. او ادامه می‌دهد: «تا زمانی که واکسن بیاید مراقب مسائل روانی و اجتماعی باشیم زیرا اعتیاد و خودکشی در کشور سطح بالایی دارد. وضع روانی جامعه بسیار خطرناک است و تنها درمان با واکسن مهم نیست».
هرچند احمد حاجبی، رئیس مرکز سلامت روانی و اجتماعی وزارت بهداشت نظری غیر از این دارد. او در نشست خبری اخیر خود گفته بود که از زمان شیوع کرونا و به خصوص در ۸ ماه گذشته افزایش چندانی در موارد خودکشی نداشته‌ایم و تغییرات این آمار نسبت به گذشته قابل چشم‌پوشی است و این نشان می‌دهد که مدیریت استرس و اختلالات روانی در کشور به خوبی انجام شده و بحران اختلالات روانی بعد از کرونا مدیریت شده است.
افزایش آمار خودکشی
این در حالی است که یک منبع آگاه در سازمان پزشکی قانونی کشور، در روزهای اخیر به خبرنگار روزنامه اعتماد خبر داده بود که آمار قربانیان خودکشی در 8 ماه نخست امسال، نسبت به مدت مشابه سال گذشته، 4.2 درصد افزایش
داشته است.
در حالی که بحران ناشی از کرونا در بسیاری از کشورهای دنیا آمار افسردگی و مشکلات روانی را به دلیل انزوا و دور شدن از اجتماع افزایش داده است در ایران و برخی دیگر از کشورها تشدید بحران‌‌های اقتصادی ناشی از کرونا نیز به افزایش آمار افراد مبتلا به اختلالات روحی و روانی در کشور کمک کرده است.
رئیس‌سازمان نظام روانشناسی:«پزشکان و پرستاران به عنوان مدافعان سلامت فیزیکی بیماران و روانشناسان و مشاوران به عنوان مدافعان سلامت روان، نقشی تاریخی در تسهیل فرایند بهبود بیماری ایفا می‌کنند و به همین دلیل باید در بحران کرونا به هر دو جنبه پرداخت و از سلامت روان جامعه غافل نشد»
بر اساس آخرین آمار اعلام شده از سوی دفتر سلامت روان وزارت بهداشت، حدود ۲۳ درصد جمعیت کشور به نوعی دچار اختلالات روانی هستند و حدود ۶۶ تا ۷۵ درصد این افراد برای درمان به روانپزشکان، روانشناسان و متخصصان سلامت روان مراجعه نمی‌کنند.
مقابله با عوارض روانی کرونا
شیوع کرونا در سطح کشور، بر جامعه، خانواده و به خصوص اقتصاد تاثیر منفی زیادی بر جای نهاده است؛ بسیاری از مشاغل تعطیل شدند و بسیاری از جوانان بدون شغل ماندند، این در حالی است که بسیاری از مردم به دلیل تداوم بیماری و در نتیجه محدودیتها، درگیر عوارض روانی متعددی شده‌اند، حالتی از درماندگی و خستگی روانی که می‌تواند زمینه‌ساز بروز موجی از اختلالات روانی، رفتاری در سطح کشور و مردم باشد. موضوعی که محمد حاتمی، رئیس‌سازمان نظام روانشناسی به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «تداوم شیوع بیماری کرونا و همه‌گیری آن، نقش عوامل روان شناختی در مدیریت بیماری و نقشی که روانشناسان و مشاوران در ایام بحران کرونا در مدیریت عوارض روانی کرونا ایفا کردند، لزوم توجه به مسئله سلامت روان را بیش از پیش یادآوری می‌کند و به همین دلیل خواسته ما از دولت این است که ستاد ملی مقابله با کرونا هرچه زودتر، ستاد ویژه مقابله با عوارض کرونا تشکیل دهد».
وی ادامه می‌دهد: «پزشکان و پرستاران به عنوان مدافعان سلامت فیزیکی بیماران و روانشناسان و مشاوران به عنوان مدافعان سلامت روان، نقشی تاریخی در تسهیل فرایند بهبود بیماری ایفا می‌کنند و به همین دلیل باید در بحران کرونا به هر دو جنبه پرداخت و از سلامت روان جامعه غافل نشد».
لزوم حضور روانشناس در کارگروه‌های مقابله با کرونا
آمار مبتلایان به اختلالات روحی و روانی ناشی از بیماری ویروس کووید ۱۹ رو به افزایش است و این در حالیست که در پروتکل‌های بهداشتی از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا جایگاهی برای حضور متخصصین و مشاوران روانشناسان در این ستاد، تعریف نشده است.
این موضوعی است که یک روانشناس بالینی دیگر هم به آن اشاره دارد و می‌گوید: «حضور روانشناسان اجتماعی و مشاور روان درمانگر در کارگروه‌های مقابله با کرونا به منظور همنوایی اجتماعی مردم و ارائه یک الگوی واحد جهت کاهش استرس ابتلا به این ویروس ضروری است».
فرنگیس شریفی باستان در این باره، می‌گوید: «روانشناس با روان مردم سر و کار دارد. به ویژه مشاور و روانشناسان اجتماعی. زیرا این افراد متخصص، علل عدم همکاری بخشی از مردم در رعایت پروتکل‌های بهداشتی را شناسایی و می‌توانند همنوایی اجتماعی را ایجاد کرده و یک الگوی واحد در جامعه ارائه دهند».
عضو ستاد ملی مبارزه با کرونا: «جامعه از لحاظ مشکلات روانی ناشی از بیماری کرونا در وضعیت نامناسبی قرار دارد و وضع روانی جامعه بسیار خطرناک است؛ تا زمانی که واکسن بیاید باید مراقب مسائل روانی و اجتماعی باشیم و تنها درمان با واکسن مهم نیست»
ضرورت ارائه خدمات روان‌درمانی گسترده
بیماریهای روانی به گروهی از بیماری‌ها گفته می‌شود که با تأثیر بر تفکر و رفتار، باعث ایجاد ناراحتی برای فرد مبتلا یا ایجاد ناتوانی در وی می‌شود. علت بیماریهای روانی به خوبی شناخته شده نیست ولی آنچه مسلم است این است که عوامل ژنتیک، استرس‌های مختلف و نوع تعامل فرد با دیگران در ایجاد یا بروز آن‌ها مؤثر است. افسردگی، اضطراب و وسواس از جمله شایع‌ترین این اختلال‌‌ها به شمار می‌آیند.
علم روانشناسی دلایل بسیاری را برای انواع بیماری روانی بیان کرده است، اما هر نوع بیماری روانی برآیند عوامل محیطی، خانوادگی، ژنتیک و در نهایت خواست و اراده فرد است و در این بین آموزش‌هایی که فرد در طول زندگی خود از طریق خانواده، دوستان، مدرسه، محیط کار دیده‌است، نقش فوق‌العاده‌ای بر شکل‌گیری اختلالات روانی وی دارد.
ویروس کرونا بیشترین آسیب روحی و روانی خود را به ساکنان کلان‌شهرها وارد کرده است چرا که کلان شهرها به لحاظ تعداد جمعیت نسبت به شهرهای حاشیه‌ای و روستاها بسیار بیشتر در معرض ابتلا به انواع بیماریهای روحی روانی هستند. در همین باره بسیاری از کشورهای دنیا سعی کرده‌اند تا از طرق مختلف به کمک شهروندان خود بروند. مخصوصا شهروندانی که بیشتر در معرض آسیب قرار دارند. البته این خدمات در ایران پیش و پس از کرونا چندان قدرتمند نبوده و حتی مشمول بیمه‌‌های درمانی نیز نمی‌شود.
هر چند مدیرکل دفتر سلامت روان بهداشت از ارائه مشاوره‌‌های رایگان خبر می‌دهد. احمد حاجبی با بیان اینکه باید به مردم کمک کنیم تا در برابر این مشکلات توانمند شوند می‌گوید: «در کنار اطلاع‌رسانی باید شرایط و امکاناتی را ایجاد کنیم که افراد پاسخ سوالات خود را دریافت کنند. برای حفظ سلامت روان، شرایط پاسخگویی را نیز در سامانه ۴۰۳۰ فراهم کردیم».
به گفته این مقام مسئول وزارت بهداشت، با راه‌اندازی سامانه ۴۰۳۰ تاکنون ۷۰۰ هزار تماس با این سامانه در حوزه سلامت روان گرفته شده است.
عواقب و تبعات کرونا را شاید بتوان مانند عوارض ناشی از جنگ‌‌های جهانی دانست که تا سال‌‌ها در تار و پود روح و روان مردم و همین طور جامعه و کشورها باقی بماند به همین دلیل لازم است دست‌اندرکاران بهداشتی برای زمینه‌چینی ارائه خدمات گسترده روانی به اقشار مختلف جامعه گام‌‌های جدی بردارند.
دیدگاه تان را بنویسید