کمتر از ۲درصد بهبودیافتگان کرونا ماده زردرنگ خون را در اختیار بیماران قرار می‌دهند؛
بی‌علاقگی ایرانی‌ها به اهدای پلاسما
سعیده علیپور
«چند ماه قبل، زن جوانی را در ماه آخر بارداری‌اش با تشخیص کرونا و درگیری شدید ریه و حال بد در بیمارستان بستری کردیم. پایین بودن اکسیژن خون، اوضاع بیمار را آنقدر بحرانی کرده بود که پزشکان معالج امید زیادی به زنده ماندنش نداشتند و تلاش یکی دو روزه آنها برای بهبود او بی‌فایده بود. قرار شد دوقلوهای زن جوان را با عمل سزارین به دنیا بیاوریم، چون ممکن بود بچه‌ها به دلیل ابتلای مادر به کرونا و پایین بودن اکسیژن خون از بین بروند. در دقایق پراضطرابی که هر لحظه ممکن بود زن جوان از دنیا برود، قبل از عمل سزارین، تصمیم گرفتیم به مادر در دو نوبت پلاسمای اهدایی یکی از بهبودیافتگان را تزریق کنیم. چند ساعت بعد از تزریق، حال زن جوان به طرز باور نکردنی رو به بهبود رفت. نوبت دوم را یک روز بعد تزریق کردیم. همه چیز شبیه یک معجزه پزشکی بود. اکسیژن خون بالا آمد، عمل زایمان انجام شد. حال مادر هر روز بهتر شد و او و دوقلوهایش بعد از یک هفته با حال خوب از بیمارستان مرخص شدند. این معجزه را یک بهبود یافته از کرونا رقم زد که پلاسمای خونش را اهدا کرده بود». این روایت دکتر عباسعلی ایمانی فولادی؛ متخصص میکروب‌شناسی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله (عج) است. روایتی که در این روزهای تلخ که براساس آمار رسمی میزان مرگ و میرهای ناشی از بیماری کووید 19 به مرز 50 هزار نفر رسیده است؛ این سوال را در اذهان عمومی ایجاد می‌کند، با وجود این میزان تاثیربخشی، چرا شاهد مرگ و میرهای بالای ناشی از کرونا در کشور هستیم و بیشتر از این روش درمانی برای نجات بیماران استفاده نمی‌شود؟
سوالی که پیمان عشقی، رئیس سازمان انتقال خون چندی پیش در پاسخ به آن، گفته بود: «انگار که یک خروار پلاسما دم دست ماست و ما از آن استفاده نمی‌کنیم! باید پرسید این پلاسما را از چه افرادی باید دریافت کنیم؟ از افرادی که به کرونا مبتلا شده و بهبود یافته‌اند». دیروز محمدرضا مهدی‌زاده، مدیرکل انتقال خون استان تهران اعلام کرد به طور متوسط روزانه در استان تهران ۱۲ تا ۱۵ بهبودیافته از کرونا پلاسما اهدا می‌کنند. این در حالی است که در هفته‌های اخیر روزانه تست کرونا نزدیک به پنج هزار نفر در پایتخت مثبت اعلام می‌شود. در این میان آمار کشوری اهدای پلاسما هم بهتر از تهران نیست. براساس اعلام سازمان انتقال خون با وجود ابتلای روزانه بیش از 13 هزار نفر به کرونا، کمتر از 2درصد اقدام به اهدای این ماده زرد رنگ خون خود می‌کنند. به گفته سیما سادات لاری، سخنگوی وزارت بهداشت میزان مراجعه برای اهدای پلاسمای بهبودیافتگان، از ابتدای اردیبهشت‌‌ماه تا پایان آبان در کل کشور، تنها 13 هزار و 700 نفر بوده است که از این تعداد مراجعه، تاکنون 11 هزار و 270 واحد پلاسما جمع‌‌آوری شده است. این در حالی است که تاکنون به‌طوررسمی و براساس معیارهای قطعی بیش از یک میلیون نفر به این بیماری در کشور مبتلا شده‌اند.
پلاسما درمانی چیست؟
پلاسما یا خوناب، مایع زردرنگی است که پس از جداسازی گلبول‌های قرمز و سفید خون به دست می‌آید و شامل پادتن یا آنتی‌بادی ضدویروس است.
پادتن‌ها پروتئین‌هایی به شکل حرف (Y) هستند که از سلول‌های دفاعی بدن آزاد می‌شوند. آنها می‌توانند به بخش‌هایی از سطح ویروس موسوم به آنتی‌ژن بچسبند و آن را خنثی کنند. پادتن‌ها، در صورت مشاهده دوباره ویروس، آن را شناسایی کرده و می‌توانند دوباره آن را هدف قرار دهند. محققان معتقدند پلاسمای خون افراد بهبود یافته از بیماری کرونا، در هفته سوم تا چهارم بعد از ابتلا به بیماری، عاری از ویروس شده و سرشار از آنتی‌بادی خواهد بود. این آنتی‌بادی‌ها با دستگاهی به نام «پلاسما فرزیس» از بدن آنها خارج می‌شود و جایگزین پلاسمای افرادی بدحال مبتلا به کرونا که در بخش آی‌سی‌یو بستری هستند، می‌شود. انتظار می‌رود سیستم ایمنی بدن افراد مبتلا با کمک این آنتی‌بادی، با ویروس کووید-۱۹ مقابله کرده و وضعیت ریوی این افراد نیز بهبود پیدا می‌کند. چین، نخستین کشوری بود که از پلاسما درمانی برای درمان ویروس کرونا استفاده کرد و اکنون این روش درمانی در کشورهایی مانند آمریکا، روسیه، کره جنوبی، هند، آلمان و فرانسه نیز در حال اجراست. اما ایران جزو نخستین کشورهایی بود که از همان اسفند ماه سال گذشته شروع به مطالعه بر این روش درمانی کرد و سپس با مثبت نشان دادن نتایج، آن را در پروتکل‌های درمانی خود با این توضیح قرار داد که این روش درمانی، یک روش قطعی برای درمان کرونا نیست، اما می‌تواند مدت زمان بستری شدن بیمار را کاهش دهد و به سرعت بهبودی کمک کند.
یک اهداکننده پلاسما: «ارزش مقدار کافی از پلاسمای فرد بهبودیافته ۵ میلیون تومان است؛ اما در ایران به هر بهبودیافته کرونایی که پلاسما اهدا می‌کند، ۱۰۰ هزار تومان می‌پردازند»
چرا بهبودیافتگان کرونا پلاسما اهدا نمی‌کنند؟
با این حال براساس گفته‌های رئیس سازمان انتقال خون کشور این روش که متکی بر اهدای پلاسما از سوی بهبودیافتگان کرونا در کشور است، چندان در ایران موفق نبوده، چرا که اغلب بهبودیافتگان به دلایل مختلفی چون ترس، نا‌آگاهی یا اطلاعات غلط؛ پلاسمای خود را اهدا نمی‌کنند. مریم که جزو معدود افرادی است که پلاسما اهدا کرده می‌گوید: «روزی که فهمیدم پلاسمای خونم به درد بیماران کرونایی می‌خورد، معطل نکردم و سریع زنگ زدم سازمان انتقال خون و شرایط آن را پرسیدم. وقتی دیدم می‌توانم کمک کنم، سریع آمدم». سهند، دانشجوی جامعه‌شناسی است که بعد از بهبودی از بیماری کرونا اقدام به اهدای پلاسما کرده است. او می‌گوید: «ارزش مقدار کافی از پلاسمای فرد بهبودیافته ۵ میلیون تومان است اما در ایران به هر بهبودیافته کرونایی که پلاسما اهدا می‌کند، ۱۰۰ هزار تومان می‌پردازند. در دنیا خیلی بیشتر از این اعداد و ارقام به اهداکنندگان می‌پردازند و نتیجه این می‌شود که در آمریکا ۱۵ هزار اهداکننده پلاسما مراجعه می‌کنند، اما در کشور ما این میزان انگشت‌شمار است». یکی دیگر از بهبودیافتگان می‌گوید می‌ترسم بدنم ضعیف شود. نظر یکی دیگر برای عدم اهدا این است که به گمانش این اهداء فایده‌ای برای مردم فقیر و نیازمند ندارد و پلاسمای اهدایی او به کسانی می‌رسد که توان پرداخت صورت حساب هنگفت بیمارستان‌ها را دارند. حسین از بهبودیافتگان کرونا می‌گوید: «یک ماه مریض بودم و در خانه افتاده بودم. الان چه تضمینی وجود دارد که به خاطر اهدای پلاسما، دوباره کرونا نگیرم!». ترس از اهدای پلاسما و حتی اهدای خون درحالی است که بارها سازمان انتقال خون اعلام کرده است کرونا از طریق خون‌گیری و اهدای پلاسما منتقل نمی‌شود و این کار با رعایت پروتکل‌های بهداشتی درحال انجام است. در میان اهدا کنندگان نیز تنها دو ماه بعد از بهبود بیماری امکان اهدای پلاسمای موثر برای درمان کرونا خود را دارند.
تقاضای زیاد برای پلاسما
در حالی که بهبودیافتگان از کرونا تمایل چندانی به اهدای پلاسمای خود ندارند که گزارش‌ها از تقاضای بالای بیمارستان‌ها برای این مایع زرد رنگ خون حکایت دارد. بر اساس اعلام متخصصان سه روز نخست ابتلا به کرونا طلایی‌ترین و حیاتی‌ترین زمان برای تزریق و دریافت پلاسمای اهدایی توسط بهبودیافتگان کروناست و خیلی اوقات عدم دسترسی به این ماده در این چند روز می‌تواند منجر به مرگ انسانی شود. بشیر حاجی‌بیگی، سخنگوی سازمان انتقال خون در این باره می‌گوید: «درخواست پلاسمای بهبودیافتگان کرونا برای بیماران مبتلا به کرونای بستری شده در بیمارستان‌ها با درخواست پزشک معالج انجام می‌شود و دریافت پلاسما در سه روزه نخست ابتلا برای این بیماران حیاتی است. گاهی اوقات تقاضا و درخواست بیمارستان‌ها برای دریافت پلاسمای بهبودیافته‌ها آنقدر زیاد است که خیلی سریع پلاسمای گرفته شده در کمترین زمان ممکن برای آنها ارسال می‌شود». به گفته او اکنون در ۲۵ استان کشور در مراکز انتقال خون پلاسمای بهبودیافتگان کرونا دریافت می‌شود و هنوز در ۶ استان مرکز دریافت پلاسمای بهبودیافتگان کرونا شامل استان‌های لرستان، ایلام، کردستان، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمدو چهارمحال بختیاری نداریم.
بر اساس اعلام وزارت بهداشت از حدود یک میلیون نفری که در کشور به کرونا مبتلا شده‌اند، تاکنون 11 هزار و 270 واحد پلاسما جمع‌‌آوری شده است
آیا پلاسما درمانی واقعا موثر است؟
در حالی که حسن ابوالقاسمی، سرپرست پروژه پلاسمادرمانی کرونا در ایران چندی پیش اعلام کرد: «پلاسمادرمانی طول دوران بستری بیماران بدحال و شدید مبتلا به ویروس کرونا را کاهش داده و میزان مرگ‌ومیر این بیماران را کمتر کرده است»، گروه دیگری چندان این درمان را قبول ندارند و آن را در درمان این بیماری موثر نمی‌دانند. مینو محرز، عضو ستاد ملی مبارزه با کرونا معتقد است: «تاکنون هیچ کشوری تاثیر پلاسما درمانی بر درمان کرونا را ثابت نکرده است و این روش، درمان قطعی کرونا نیست حتی محققان در مطالعاتی که انجام دادند به این نتیجه رسیدند که پلاسمادرمانی اثر آنچنانی هم بر بیماران بدحال کرونایی ندارد». او با انتقاد از برخی بیمارستان‌ها که برخلاف لیست پروتکل‌های درمانی عمل می‌کنند، ادامه داد: «متاسفانه بیمارستان‌های ما به خصوص بیمارستان‌های خصوصی هموپرفیوژن انجام می‌دهند که بسیار گران است و دستگاه گران‌قیمتی دارد و هیچ تاثیری هم ندارد، اما پزشکان برای اکثر بیماران بدحال که در آی‌سی‌یو بستری هستند تجویز می‌کنند که این صحیح نیست و اگر به لیست پروتکل‌های درمانی هم نگاه کنید، آن را نمی‌بینید». مسعود مردانی، عضو دیگر کمیته مبارزه با کرونا نیز درباره عوارض و مزایای پلاسما درمانی معتقد است: «در بسیاری از مطالعات خارجی عدم کارایی این نوع درمان ثابت شده است هرچند بر اساس مطالعات انجام شده در ایران می‌توان از پلاسما درمانی به عنوان یک درمان کمکی استفاده کرد». با این حال به گفته او بر اساس مطالعات انجام شده در ایران نیز پلاسما درمانی فقط 30 درصد در بهبود بیماران تاثیرگذار است.
دیدگاه تان را بنویسید