دلایل مترتب بر اینکه «رشد جمعیت ایران تا ۳۰ سال دیگر صفر می‌شود»، چیست؟
شلوار تنگ، نقشه پنتاگون یا نقش‌آفرینی اقتصاد؟!
ریحانه جولایی
مدتی است که بحث کاهش جمعیت ایران و سالخوردگی کشور داغ شده و هر روز آمارهایی از مسئولان کشور مبنی بر کاهش زادوولد منتشر می‌شود و همین مسئله باعث نگرانی مسئولان شده است. جمعیت سرمایه اصلی هر کشور است و توسعه و رونق اقتصادی در همه جوامع متأثر از جمعیت جوان و مولد آن خواهد بود، نرخ باروری و عوامل کاهنده و فزاینده آن در جوامع برای حفظ جمعیت جوان و مولد بسیار حائز اهمیت است و توجه به این نکته کلیدی جمعیت را جوان نگه می‌دارد؛ اکنون‌که پاندمی کرونا نیز کل جمعیت دنیا را تحت‌الشعاع قرار داده، حفظ باروری و حفظ جمعیت جوان در جوامع سخت‌تر نیز شده است، چراکه عوامل بسیاری ازجمله اقتصاد، فرهنگ، اجتماع، جنگ و بسیاری عوامل دیگر تهدیدکننده جمعیت بود و اکنون پاندمی کرونا به‌یک‌باره این بحث را با مشکلات فراوانی روبرو کرده است.
چرا جمعیت ایران کم شده است؟
بحث کاهش جمعیت ایران سال‌هاست که مطرح‌شده و موضوع تازه‌ای نیست؛ هرچند به‌تازگی زیاد در مورد آن گفته شده است. جمعیت و دگرگونی‌های باروری در گذشته، حال و آینده از متغیرهای اساسی سیاست‌گذاری و طراحی برنامه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهاست و یکی از شاخص‌های کلیدی جمعیت، میزان باروری کلی (TFR) یعنی تعداد متوسط کودکان متولدشده از یک زن تا پایان دوره فرزندآوری است.
نرخ جایگزینی یا نرخ باروری در حد جانشینی نیز شاخص مهم دیگری است که برای این منظور داشتن متوسط ۲.۱ فرزند برای هر زوج لازم است و به عبارتی لازم است تا هر ۱۰ زن حداقل ۲۱ فرزند به دنیا بیاورند تا فرزندان بتوانند جانشین والدین خود شوند. طی سال‌های اخیر نرخ باروری کلی در کشور ما زیر حد جانشینی بوده و روند کاهشی در این زمینه همچنان ادامه دارد، سطح باروری خیلی پایین برای مدت طولانی می‌تواند منجر به کاهش جمعیت جوان و سالخوردگی جمعیت و کاهش نیروی کار و رشد منفی جمعیت شود.
در سال‌های اخیر اما جوانان علاقه‌ای به بچه‌دار نشدن ندارند. چند سال پیش در گزارشی آمده بود بسیاری از جوانان ترجیح می‌دهند به‌جای بچه‌دار شدن از حیوانات خانگی نگهداری کنند و هزینه‌های بچه را صرف نگهداری حیوان‌های خانگی خود کنند. بسیاری می‌گویند در شرایط اقتصادی و اجتماعی سال‌های اخیر بچه‌دار شدن کاری غیرمنطقی است و گروهی هم معتقدند اگر از کشور خارج شوند و بتوانند زندگی خوبی در کشوری دیگر داشته باشند آن زمان اقدام به بچه‌دار شدن می‌کنند.
از عوامل دیگر می‌توان به کاهش آمار ازدواج و افزایش متوسط سن ازدواج در زنان و مردان، افزایش فاصله بین ازدواج و تولد فرزند اول و افزایش فاصله بین بارداری‌ها اشاره کرد، بر اساس اطلاعات موجود فاصله بین ازدواج و تولد فرزند اول حدود ۳.۵ سال و میانگین فاصله زمانی بین فرزند اول و دوم و نیز دوم و سوم حدود ۵.۵ سال برآورد شده است و با توجه به روند صعودی متوسط سن ازدواج در کشور در سال‌های اخیر تأخیر طولانی در تولد فرزند اول و فرزندان بعدی سبب خواهد شد که فرصت‌های مناسب برای بارداری از دست برود که این امر به نوبه خود محدود شدن فرزندآوری را به دنبال دارد و همچنین اگر زوج‌ها در آغاز زندگی دارای مشکلات ناباروری باشند، ایجاد فاصله طولانی بین ازدواج و تولد اولین فرزند موجب خواهد شد که مشکل ناباروری برای مدت طولانی‌تری ازنظر پوشیده بماند و درمان‌های بعدی را نیز با مشکلات بیشتری روبرو کند.
رواج پدیده تک‌فرزندی یکی دیگر از عوامل کاهش باروری است و بر اساس آمارها حدود ۱۹ درصد خانواده‌ها تک‌فرزند هستند و پدیده تک‌فرزندی در آینده‌ای نه‌چندان دور می‌تواند صدمات سنگین و جبران‌ناپذیری را بر پیکره جامعه ایرانی وارد کند، موانع اقتصادی نیز عامل دیگری است که بر کاهش آمار ازدواج و فرزند آوری جوانان مؤثر است و یکی از علت‌های تک‌فرزند شدن خانواده‌ها نیز مشکلات اقتصادی است، چراکه بیشتر زوج‌های جوان از ترس عدم توانایی اقتصادی بچه‌دار شدن را به تأخیر می‌اندازند و یا تک‌فرزندی را ترجیح می‌دهند.
حرف‌های عجیب یک نماینده مجلس!
همان‌طور که گفته شد، این موضوع باعث شده است تا مسئولان کشور از کارشناسان حوزه بهداشت تا جمعیت و حتی نمایندگان مجلس در این رابطه صحبت کنند. همین چند روز پیش بود که سخنان جنجالی یکی از نمایندگان مجلس رسانه‌ای شد.
فاطمه محمدبیگی نامی آشناست، نماینده مجلسی که اظهاراتش حاشیه‌ساز است و ابایی از واکنش‌ها ندارد. محمدبیگی پس از ورود به مجلس یازدهم، با اظهارنظر‌هایی خاص، به‌تدریج توجه رسانه‌ها و کاربران فضای مجازی را به‌سوی خود برگردانده و بیشتر حرف‌های او در حوزه زنان و خانواده است. از اظهارنظرهای ایشان درباره مسئله رشد جمعیت به‌عنوان دغدغه‌ای مهم که کارشناسان هم به‌درستی به آن اشاره می‌کنند، می‌توان به این اشاره کرد که او دلیل افزایش سرطان خانم‌ها را کاهش باروری آنان دانسته و از برنامه پنتاگون برای واردات جمعیت از هند و بنگلادش به ایران حرف زده است؛ حرف‌هایی که تا حدی اصل مسئله کاهش رشد جمعیت را به محاق برده است و به‌عنوان یک سوژه بامزه در رسانه‌ها دست‌به‌دست می‌شود.
در چنین روزهایی که تمام جامعه با مشکلات اقتصادی و معیشتی دست‌وپنجه نرم می‌کنند محمدبیگی اما اظهارنظرهای جالبی کرده است. ماجرا ازاین‌قرار است؛ او چندی پیش بیان کرده بود: «جنگ جمعیتی برنامه‌ریزی شده است و جوانان نباید اجازه دهند برنامه پنتاگون در مورد جمهوری اسلامی اجرا شود.» او همچنین گفته: «هیچ خانواده‌ای را نمی‌بینیم که صاحب فرزند شود اما وضعیت اقتصادی‌اش بدتر شود. چراکه خداوند به دلیل به دنیا آمدن فرزندان گشایش در خانواده‌ها ایجاد می‌کند و طبق وعده خداوند وسعت قلب و وسعت روزی نصیب خانواده‌هایی می‌شود که فرزند به دنیا آورند. در بحران معیشتی فعلی و وضعیت اقتصادی با صاحب فرزند شدن و تنظیم سیاست‌های اقتصادی می‌توانیم کاری کنیم که کشورمان در 5 سال آینده روی خوش ببیند و اگر از این فرصت طلایی (5-6 ساله) استفاده نکنیم طوری سیاه‌چاله جامعه را خواهد بلعید که طبق پیش‌بینی پنتاگون، ایران مجبور خواهد شد از هند، پاکستان، فیلیپین و بنگلادش جمعیت وارد کند.»
معاون ساماندهی امور جوانان وزارت ورزش و جوانان: ازآنجاکه مشکلات اقتصادی فراوان است، ممکن است افزایش سقط‌جنین یا حتی بیرون گذاشتن نوزادان یا معامله کودکان را در پیش داشته باشیم
شلوار تنگ باعث عقیم شدن می‌شود
دبیر کمیسیون فرهنگی مجلس با هشدار نسبت به کاهش جمعیت، دخترها و پسرها را از پوشیدن لباس‌های چسبان منع کرده و شلوار تنگ را باعث و بانی ناباروری دانسته است.
حسین جلالی، ابراز نگرانی کرده که ایران به زودی به پیرترین کشور دنیا مبدل شود. او خبر داده که طرح «جمعیت و تعالی خانواده» به زودی و برای تصویب به هیات رئیسه تقدیم می‌شود.
او نوع لباس افراد و تغییر سبک پوشش را عامل مهمی در افزایش ناباروری دانسته و گفته است: «لباس‌های چسبان مخصوصا در حوزه شلوار برای پسر و دختر باعث عقیم‌شدن می‌شود.» نماینده رفسنجان در توضیح این مدعا به تحت فشار قرار گرفتن اندام‌های باروری در لباس تنگ اشاره کرده و هم‌زمان وزارت بهداشت را سرزنش کرده که در آموزش‌هایش، راه‌کارهای جلوگیری از بچه‌دار شدن را تبلیغ می‌کند.
جلالی، کمک‌های دولتی به خانواده‌های ۵ نفری را نیز مصداق رسمیت بخشیدن به سه فرزند در هر خانواده دانسته و گفته است: «بچه چهارم ناخوانده است، خارج از کوپن است... قوانین ما بچه چهارم را انسان حساب نمی‌کند. معنی این قوانین این است که شما فرزندآوری نداشته باشید.»
افزایش سقط‌جنین به دلیل مشکلات اقتصادی
محمدمهدی تندگویان، معاون ساماندهی امور جوانان وزارت ورزش و جوانان هم یکی از افرادی است که به‌واسطه سمت خود در رابطه با این موضوع اظهارنظرهای زیادی کرده است. او کمی پیش‌تر به این قضیه اشاره کرده بود که کاهش جمعیت سال‌های اخیر ایران به دلیل مشکلات شدید اقتصادی است. او در واکنش به اینکه شیوع کرونا چقدر باعث شده که آمار ازدواج کاهش یابد، گفت: «در این خصوص نه آمار قطعی داریم و نه پایش مناسبی صورت گرفته است که بخواهم بر اساس آمار گزارش دهم، اما در این خصوص هشدار می‌دهیم و معتقدیم باید فکر اساسی برای آن کرد.»
چند سال پیش در گزارشی آمده بود بسیاری از جوانان ترجیح می‌دهند به‌جای بچه‌دار شدن از حیوانات خانگی نگهداری کنند و هزینه‌های بچه را صرف نگهداری حیوان‌های خانگی خود کنند
این مقام مسئول همچنین ادعا کرده است که مشکلات اقتصادی باعث افزایش «سقط‌جنین» هم می‌شود. به گفته تندگویان ازآنجاکه مشکلات اقتصادی فراوان است، ممکن است افزایش سقط‌جنین را در پی داشته باشیم. او در ادامه بیان کرده: «حتی ممکن است بیرون گذاشتن نوزادان یا معامله کودکان را مشاهده کنیم که بعضاً آگهی‌های خریدوفروش نوزاد را می‌بینیم که این یک هشدار است؛ یعنی حتی اگر بگوییم ممکن است در دوران قرنطینه کرونا موالید افزایش پیدا کند، این نگرانی را که موالید تبدیل به آسیب‌های اجتماعی این‌گونه شوند، داریم.»
رشد جمعیتی کشور در سال 2050 به صفر می‌رسد
فارغ از تمام آمار و اظهارنظرهای عجیب‌وغریب که این روزها زیاد می‌شنویم، موضوع اصلی کاهش و پیری جمعیت در آینده است. روز گذشته رئیس سازمان بهزیستی کشور هشدار داد که رشد جمعیتی کشور در سال 2050 به صفر می‌رسد درحالی‌که نمودار رشد جمعیتی جهان تا سال 2099 به صفر نخواهد رسید. وحید قبادی‌دانا همچنین گفته است که تقریباً ۱۰ درصد جمعیت کنونی کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند و استان‌های گیلان، مازندران و تهران دارای بیشترین میانگین سنی در کشور هستند. کاهش جمعیت اما تبعاتی برای هر جامعه به همراه دارد. ازجمله آثار منفی کاهش جمعیت، تغییر ساختار جمعی و به‌اصطلاح، پیر شدن جمعیت کشور و درنتیجه، عدم رشد و توسعه اقتصادی است. اگر دولتی بخواهد در خدمت مردم و در تلاش برای توسعه اقتصادی جامعه باشد و همه توان و ظرفیت منابع ملی، سرمایه و زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری را به‌درستی به کار گیرد، افزایش جمعیت عاملی برای شتاب روند توسعه اقتصادی است؛ زیرا مهم‌ترین نیاز اولیه توسعه اقتصادی، وجود نیروهای جوان، فعال و کارآمد است. بنابراین، کاهش جمعیت موجب پیری جمعیت می‌شود که خود مانعی برای رشد و توسعه اقتصادی خواهد بود. از دیگر تبعاتی که در اینجا می‌توان به آن اشاره کرد پیری و بی‌نشاطی جامعه، آسیب‌های اخلاقی و تربیتی، انقطاع نسل، اختلال در جامعه‌پذیری و ارتباط بچه‌های متولدشده در خانواده‌های کم‌جمعیت، معضلات روحی و روانی نسل آینده به دلیل بهره‌مند نبودن از موهبت‌های اجتماعی خویشاوندی (شامل برادران، خواهران، عمه‌ها، خاله‌ها، عموها، دایی‌ها و...)، هزینه‌ی نگهداری سالمندان، کاهش جمعیت جوان و نخبه‌ی کشور و بسیاری مسائل دیگر است که شرح بیشتر آن‌ها در این گزارش نمی‌گنجد.
دیدگاه تان را بنویسید