ابراهیم رئیسی اقدام بازپرس و مأموران را «تعدی از قانون و نقض حقوق شهروندی» ارزیابی کرد
« اوباش‌گردانی» و تکرار داستان آمران و عاملان متخلف
ریحانه جولایی
اراذل‌واوباش نه آدم‌های ناشناخته‌ای هستند نه واژگان عجیب‌وغریبی. از دیرباز بوده و هستند؛ انگار قرار نیست که درگیری و نزاع‌ها و تخریب‌هایشان تمام شود. برای خودشان برو و بیایی دارند و نوچه و نوکری. در دسته‌های چند نفره گروه تشکیل داده‌اند، می‌آیند و می‌روند. محلات را به تسخیر خود درآورده‌اند؛ نه از کسی ترس دارند و نه برای انجام هرگونه خلاف تردید می‌کنند.
جالب اینجاست که اراذل‌واوباش برای خودشان سطح‌بندی هم دارند؛ آن‌هایی که سطح یک هستند تحت کنترل شدید پلیس امنیت قرار دارند. دفترودستک دارند و نوچه‌هایی که دوروبرشان را گرفته‌اند. اوباشگری‌شان با افراد زیرگروهشان است؛ خودشان را افراد مطرحی می‌دانند. محله‌ای را برای خود در نظر گرفته و در آنجا فرمانروایی می‌کنند! سطح دو همان نوچه‌های دوروبر گنده‌لات‌ها هستند؛ آنها هم احساس قدرت می‌کنند، به زیردستان خود و آن‌هایی که تازه‌واردند و نوپا، دستور می‌دهند؛ سطح سه‌ای‌ها همان تازه‌واردانند، اما همه‌شان یک کار می‌کنند؛ ایجاد رعب و وحشت در محلات!
اینجا نمی‌خواهیم از سبک زندگی، سطح‌بندی و چگونگی رفتار اراذل‌واوباش بگوییم، اما می‌خواهیم نگاهی داشته باشیم بر مجازات‌ها، به‌اصطلاح زهرچشم گرفتن‌ها و رفتارهایی که نیروی انتظامی در سال‌های اخیر نسبت به این گروه داشته است.
نمایش خیابانی اراذل‌واوباش
چند روز پیش فیلم گرداندن چند تن از اوباش در تهران منتشر شد. در این ویدیوها نشان داده می‌شد که عوامل نیروی انتظامی در جلو جمع افراد دستگیرشده را کتک می‌زدند و همین امر باعث شد تا مردم و کاربران فضای مجازی واکنش‌های متفاوتی نسبت به این کار نشان دهند.
داستان از این قرار بود که چند تن از افراد نیروی انتظامی تهران روز سه‌شنبه ۱۵ مهر فردی را در خیابان‌های شهر گرداندند و او را «شرور محله مشیریه» تهران نامیدند. در ویدیوهایی که از این صحنه در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، مأموران نیروی انتظامی دیده میشوند که سوار بر خودرو و با نقاب در کنار او ایستاده و بر سر و رویش می‌زنند. جمعیت نیز در حال تماشا و گرفتن ویدیو است.
رسانه‌ها اما با انتشار وسیع تصاویر این اقدام نیروی انتظامی نوشتند که این مرد با همکاری دو نفر از همدستانش با دو دستگاه خودرو به یک مغازه در محله رضوانیه حمله و اقدام به ضرب و شتم و تخریب اموال مغازه‌دار کرده‌اند. همچنین علی ذوالقدری، رئیس پلیس امنیت عمومی تهران درباره فرد یادشده گفته است که او ماه گذشته اقدام به ایجاد رعب و وحشت و درگیری در منطقه ۱۵ تهران کرده و به یکی از استان‌های شمال غربی گریخته بود.
اما این اولین باری نیست که با اراذل‌واوباش دستگیر شده چنین رفتارهایی صورت می‌گیرد. سه‌شنبه، هشتم مهر نیز مشابه این نمایش در رشت اجرا شد و نیروی انتظامی چند نفر را که درگیری خیابانی را به داخل «بیمارستان پورسینای» رشت کشانده بودند، در سطح شهر گرداندند. چند هفته پیش هم پلیس دست به اقدامی مشابه در محله «تهران‌پارس» تهران زد. البته باشگاه خبرنگاران جوان از نمایش این افراد در سطح شهر به‌عنوان «طرح برخورد پلیس با اراذل‌واوباش» یادکرده و نوشته بود: «تعدادی از متهمان در این مناطق گردانده شدند.»
از قوه قضاییه انکار، از نیروی انتظامی اصرار
همان‌طور که گفته شد گرداندن اوباش در خیابان‌ها کار جدیدی نیست. اگر یادتان باشد چند سال پیش هم این طرح انجام شده بود و حاشیه‌های عجیبی همراه خود داشت. یک‌بار آفتابه گردن دستگیرشدگان انداختند و یک‌بار دیگر آنها را کله‌پا سوار خر کرده بودند. ویدئوی این کار که به‌زعم برخی مسئولان مجازات محسوب می‌شود در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌چرخد و بازتاب‌های گوناگونی دارد. عده‌ای آن را مصداق توهین و تحقیر می‌دانند و عده‌ای دیگر معتقدند باید با چنین افرادی با همین روش برخورد شود تا درس عبرتی برای دیگران باشند. بااین‌حال تجربه نشان داده است چنین برخوردهایی منجر به کاهش جرم نشده و اراذل‌واوباش همچنان در محلات تحت سلطه خود زورگویی می‌کنند. در همین رابطه بسیاری از جامعه‌شناسان و ناظران بر مسائل اجتماعی بر این باورند که اعمال مجازات خشونت‌بار هرگز نمی‌تواند منجر به کاهش جرم و جنایت شود، بلکه به افزایش خشونت و درنهایت بالا رفتن موارد جرم می‌انجامد.
در ادامه واکنش‌ها به گرداندن اراذل‌واوباش در سطح شهر، رئیس قوه قضاییه دستور برخورد با بازپرس و مأموران «اوباش‌گردانی» را صادر کرد. ابراهیم رئیسی به دادستان تهران دستور داد اقدام اخیر پلیس در گرداندن متهمان و مجرمان در خیابان را پیگیری کرده و با متخلفان اعم از بازپرس یا مأموران به دلیل «تعدی از قانون و نقض حقوق شهروندی» برخورد شود. او ضمن تأکید بر برخورد قاطع و بی‌امان با اراذل‌واوباش، حکم به تشهیر را صرفا در صلاحیت آن دادگاه و آن هم در چارچوب قوانین و مقررات می‌داند که تعرض به متهم ولو اوباش قطعا مجاز نیست. این در حالی است که حسین رحیمی، فرمانده انتظامی تهران، در پاسخ انتقادها و اعتراض‌ها، گرداندن مجرمان در خیابان‌ها را در هماهنگی با قوه قضاییه دانسته و از این اقدام دفاع کرده بود.
در واکنش‌ها به گرداندن اراذل‌واوباش در سطح شهر، رئیس قوه قضاییه دستور برخورد با بازپرس و مأموران «اوباش‌گردانی» را صادر کرد. ابراهیم رئیسی به دادستان تهران دستور داد اقدام اخیر پلیس در گرداندن متهمان و مجرمان در خیابان پیگیری شود
مجازاتی که کارکرد بازدارندگی ندارد
در این بین اما بسیاری می‌گویند رفتارهای این‌چنینی هیچ تأثیری ندارد و نه‌تنها باعث جلوگیری از بروز جرم‌های مشابه نمی‌شود بلکه آثار مخرب دیگری هم همراه خود خواهد داشت. چندی پیش محسن شاهین، وکیل دادگستری، در مصاحبه‌ای با خبرگزاری ایلنا گفته بود: «برخورد قهرآمیز پلیس صرفاً شاید ارتکاب را در مدت محدودی کاهش دهد اما کمکی به رفع دلایل وقوع جرم نمی‌کند و حتی ممکن است، نحوه دستگیری و محاکمه این افراد باعث ایجاد حس انتقام نهفته در آنها در آینده از جامعه شود.»
او به این نکته اشاره‌کرده بود که اقداماتی مثل چرخاندن در شهرها و کتک زدن هیچ کارکرد مثبتی نخواهد داشت و حتی باعث مشهور شدن این مجرمین در جامعه و گسترش اقدامات مجرمانه که عیناً قابل‌مشاهده نیز هست و یا همدردی آحاد جامعه در برخی از موارد با آنها می‌شود.
شاهین عواملی مانند قوانین جرم‌زا، ترویج خشونت در فضای مجازی، وضعیت اقتصادی نابسامان و ایجاد فاصله طبقاتی اجتماعی، برنامه‌های آموزشی خنثی، افزایش یأس و ناامیدی نسبت به پیشرفت و ایجاد زندگی متعارف در آینده را از دلایل وقوع نزاع‌های خشونت‌آمیز خیابانی می‌داند.
در توئیتر هم نسبت به این موضوع بحث‌های زیادی مطرح شد. یکی از کاربران با انتقاد از نهادهایی که موجب شکل گرفتن چنین صحنه‌هایی هستند، درباره «غیرقانونی» بودن این کار تذکر داد و نوشت: «کتک زدن متهم/مجرم، تحقیر و اجبار او به توهین کردن به خودش، براساس کدام قانون انجام می‌شود؟»
از سوی دیگر باوجود افزایش انتقادها مجید میراحمدی، جانشین معاونت اطلاعات و امنیت ستاد کل نیروهای مسلح گفت: اراذل‌واوباش برای مردم مشکلاتی به وجود آورده و باعث نگرانی خاطر آنها شده‌اند. در بررسی‌های انجام‌شده، سررشته‌هایی از حمایت گروه‌های معاند و ضدانقلاب خارج نشین از این افراد به‌دست‌آمده است. او همچنین برخورد با «افراد شرور» را نه‌فقط وظیفه پلیس که تکلیف تمام نیروهای مسلح کشور دانست.
همچنین منتقدان و شماری از وکلا در شبکه‌های اجتماعی نوشته‌اند که در قوانین کشورمان به «مجرم‌گردانی» اشاره‌ای نشده است و چنین کاری «غیرقانونی و در تضاد با حفظ کرامت و آبروی افراد است.» به اعتقاد آنها، جدا از ایرادهای قانونی، نمی‌توان از عواقب روحی و روانی چنین اعمال خشونت‌آمیزی در جامعه و نقش آن در ترویج خشونت نیز غافل شد.
«اوباش‌گردانی» غیرقانونی است
در قانون مجازات اسلامی مطلقاً چنین مجازاتی (اوباش‌گردانی) دیده نشده است. بر همین اساس عمادالدین باقی، حقوق‌دان و فعال حقوق بشر گفته است: در قانون مجازات اسلامی حتی برای پس از وقوع اثبات جرم هم مطلقاً چنین مجازاتی در نظر گرفته نشده است چون اگر چنین مجازاتی در نظر گرفته می‌شد برخلاف شرع و برخلاف قانون اساسی بود. ازنظر شرعی حق ندارید حتی مجرم را مورد اهانت قرار بدهید. ازنظر قانونی هم اصل 39 قانون اساسی می‌گوید: «هتک حرمت و حیثیت کسی که به‌حکم قانون دستگیر، بازداشت، زندانی یا تبعیدشده به هر صورت که باشد ممنوع و موجب مجازات است».
به گفته او وقتی قانون صراحت دارد که بعد از اثبات جرم هم نمی‌شود به کسی اهانت و هتک حرمت و حیثیت کرد، آن‌وقت ببینید که گرداندن افرادی در شهر با برچسب اوباش و ارتکاب این رفتارها علیه آنها چقدر ضد قانونی است؛ یعنی افرادی که حتی اگر جرمشان ثابت می‌شد هم حق نداشتید چنین رفتاری با آنها بکنید. درحالی‌که ازنظر قانونی حتی اگر کسی را در صحنه جرم و حین ارتکاب جرم بازداشت کنند تا زمانی که حکم دادگاه قطعی نشود، مشمول اصل برائت است.
عمادالدین باقی: در قانون مجازات اسلامی مطلقاً اوباش‌گردانی دیده نشده و در این قانون حتی برای پس از وقوع اثبات جرم هم مطلقاً چنین مجازاتی در نظر گرفته نشده است چون اگر چنین مجازاتی در نظر گرفته می‌شد برخلاف شرع و برخلاف قانون اساسی بود
راهکاری که جواب نمی‌دهد
به گفته بسیاری از مردم و کارشناسان حوزه جامعه اینکه مردم از نیروی انتظامی و قوه قضاییه توقع مجازات سخت متهمین را داشته باشند امری منطقی است اما گرداندن آنها در سطح شهر و گذاشتن آنها به نمایش عمومی کمکی به اهداف پلیس در مواجهه با جرم نمی‌کند.
اینکه افراد تحقیر شوند مانع از تکرار جرم نمی‌شود. اتفاقاً در بسیاری از موارد آنان به‌این‌علت که تحقیر شده‌اند، مرتکب جرم میشوند. آتش با بنزین خاموش نمی‌شود. اگر بخواهیم با این کار دیگران را بترسانیم تا مرتکب جرم نشوند، این نیز با تشدید مجازات رخ نمی‌دهد. مجازات این‌چنینی فرهنگی را در جامعه ترویج می‌کند که منشأ خشونت و تکرار جرم است.
چنانکه شرور محله مشیریه تهران و همدستانش بار اول نیست که در خیابان‌های شهر گردانده میشوند. این کار را یک بار دیگر و در سال ۹۰ نیز با آنها کردند، اما ظاهراً این برخورد تهاجمی باعث نشد آنها درس عبرت بگیرند و دست از شرارت‌هایشان برنداشتند.
دیدگاه تان را بنویسید