ایران؛ سیاهچال پرندگان مهاجر

سعیده علیپور

می‌گویند ایران را قتلگاه پرندگان نام نهاده‌اند، چراکه شکارچیان مجاز و غیرمجاز به راحتی در آن می‌توانند اسلحه بر دوش بیندازند و با کمترین نظارتی به شکار بروند. این در حالی است که با فرا رسیدن فصل سرما و آغاز مهاجرت پرندگان این فاجعه چند برابر می‌شود، به طوری که به تازگی جمشید محبت‌خانی، فرمانده یگان حفاظت محیط‌ زیست، شکار غیرمجاز در ایران را آنقدر زیاد دانسته که نیازمند ورود نهادهای امنیتی و شورای تامین هر استان است.

هر سال با آغاز فصل سرما‌ ۴.۵ تا ۵ میلیون پرنده مهاجر میهمان ایران هستند که برآوردها نشان می‌دهد یک میلیون و ۷۵۰ هزار قطعه از این پرندگان مهاجر در دام شکارچیان ایرانی اسیر می‌شوند.

مازندران، میزبان پرندگان مهاجر

تجارت پرندگان مهاجر قاچاق سودآوری است که هر سال بسیاری از شکارچیان را به سمت آبگیرهایی می‌کشاند که احتمال توقف پرندگان در آن وجود دارد. با این حال امسال به ‌دلیل افزایش تورم و افزایش شدید قیمت ارز سود این متخلفان، دو برابر شده و همین موضوع این گروه را حریص‌تر و جمعیت آنها را بیشتر کرده است.

اما در این میان بیشتر جمعیت پرندگان مهاجر که از فراز ایران می‌گذرند تا به مناطق گرمسیر بنشینند در استان‌های شمالی کشور به خصوص استان مازندران توقف می‌کنند، همان جایی که بیشترین شکارچیان منتظرند تا به این میهمانان سبکبال با گلوله خوش‌آمدگویی کنند!

در این میان کم تعداد بودن نیروهای محیط‌بان، همراهی نکردن دستگاه‌های نظارتی، خلأ قانونی در برخورد با متخلفان شکار و وجود افزون بر ۱۰۰هزار قبضه سلاح شکاری مجوزدار و خرید و فروش زیرزمینی شکار در استان مازندران به عنوان موانعی است که دست و پای سازمان محیط زیست را برای برخورد با شکارچیان می‌بندد.

علاوه بر آن گره خوردن بحث شکار با معیشت برخی از خانوارهای ساکن در حاشیه تالاب و آببندان‌های کشور به خصوص در استان‌های مازندران و گیلان به این کشتار هر ساله دامن زده است.

به گفته فرمانده یگان حفاظت سازمان محیط زیست با اینکه محیط‌بانان در استان خوزستان و استان‌های شمالی به ‌ویژه مازندران روزانه درگیر عملیات دستگیری و تشکیل پرونده هستند، اما حجم بالای شکار و صید غیرقانونی پرندگان مهاجر کمک و همکاری دستگاه‌های دیگر را نیز می‌طلبد

 انتقاد از توزیع سلاح‌های شکاری مجوزدار

در این میان چندی پیش فرمانده یگان حفاظت سازمان محیط زیست از توزیع سلاح‌های شکاری مجوزدار انتقاد کرده و گفته بود: «اگر سلاح شکاری مجوزدار به دست مردم می‌دهیم باید محل استفاده آن را هم بدانیم اما متاسفانه تاکنون حتی موفق به احصای تعداد این سلاح‌های مجوزدار هم نشده‌ایم».

سرهنگ جمشید محبت‌خانی درباره وجود بیش از ۱۰۰۰ پرونده تخلف در حوزه شکار و صیدهای غیرمجاز گفت: «علاوه بر تقاضای شدید مردم برای خرید پرندگان، شاهد شکارهای غیرقانونی نیز هستیم».

به گفته او با اینکه محیط‌بانان در استان خوزستان و استان‌های شمالی به ‌ویژه مازندران روزانه درگیر عملیات دستگیری و تشکیل پرونده هستند، اما حجم بالای شکار و صید غیرقانونی پرندگان مهاجر کمک و همکاری دستگاه‌های دیگر را نیز می‌طلبد.

او گفت: «نگاه جامعه بین‌الملل به ایران از این نظر اصلا خوب نیست به‌ طوری‌که ایران را سیاه‌چال پرندگان مهاجر می‌دانند».

 روستای «چه م سو» در سنندج؛ جولانگاه شکارچیان

اما در این میان نگاهی به وضعیت سایر حیوانات وحشی نشان می‌دهد که ایران نه تنها محل امنی برای پرندگان مهاجر نیست که سایر حیوانات نیز در آن در امان نیستند. نگاهی به شمار زیاد گونه‌های در حال انقراض و تصاویر شکارچیان غیر‌مجاز در شبکه‌های اجتماعی در کنار لاشه گونه‌های نادر حیوانی نشان می‌دهد که ایران به نوعی بهشت شکارچیان محسوب می‌شود. چندی پیش کانال جامعه فردا گزارشی از منطقه زیبا با طبیعتی بکر داد که این روزها صدای گلوله شکارچیان آرامش را از آن گرفته و بوی دود و خون حیوانات از همه جای آن به مشام می‌رسد. روستای «چه م سو» در ۲۵ کیلومتری سنندج محلی است که این روزها جولانگاه شکارچیان شده است. شکایت و شکوائیه اهالی این روستاها از شکارچیان به سازمان حفاظت محیط زیست کردستان هم به جایی نرسیده است.

شعیب رحمانی از فعالان زیست محیطی که خود در این منطقه به کشاورزی هم مشغول است، از صدای ممتد شلیک گلوله در شب که آرامش روستاها را برهم زده به شدت ابراز نگرانی کرد و گفت: «ظاهرا شکارچیان خیال‌شان راحت است که کسی مانع آن‌ها نمی‌شود و نسل حیوانات و پرندگان کمیاب در این روستاها با این کشتارها در معرض نابودی است و کسی هم پاسخگو نیست».

به گفته او در سال‌های اخیر سودجویان و شکارچیان در تاریکی شب در تیم‌های چند نفره در این روستاها به کشتار وسیع گونه‌های نادر جانوری دست زده‌اند و در این میان نهاد قانونی حفاظت از محیط زیست هم سکوت کرده و این مساله انتقاد فعالان زیست محیطی از بی‌توجهی سازمان عریض و طویلی که وظیفه اش حفاظت از زیست جانوری است را به دنبال داشته است.

تجارت پرندگان مهاجر، قاچاق سودآوری است که هر سال بسیاری از شکارچیان را به سمت آبگیرهایی می‌کشاند که احتمال توقف پرندگان در آن وجود دارد. با این حال امسال به ‌دلیل افزایش تورم و افزایش شدید قیمت ارز سود این متخلفان، دو برابر شده است

حیوانات ایرانی طعمه شکارچیان خارجی

گویا شکار از نوع مجاز و غیرمجاز آن چنان در ایران رایج است که حتی خارجی‌هایی که در کشور خود دست و پایشان برای شکار بسته است را راهی ایران می‌کند. از زمانی که یک شکارچی اسپانیایی عکسی از خود در کنار لاشه پلنگ در حال انقراض ایرانی منتشر کرد، چندین سال می‌گذرد. عکسی که باعث شد صدای اعتراض فعالان محیط زیست چنان بالا رود که سازمان محیط زیست اعطای مجوز شکار را به حالت تعلیق درآورد. در آن زمان احمد نبوی، مدیر کل وقت دفتر بازرسی سازمان محیط زیست گفته بود که شکار این‌گونه در حال انقراض در واقع تخلف یک شرکت تورگردان داخلی بوده است. اعترافی که نشان از تخلفات بی‌شمار دیگری داشت که هنوز یا تصویرش منتشر نشده بود یا هنوز مسئولان سازمان محیط زیست از آن مطلع نشده بودند.

اما در این میان خود سازمان محیط زیست هم به گردشگران خارجی اجازه می‌دهد که با دریافت پروانه اقدام به شکار کنند. در آخرین مورد این سازمان با صدور ۳۴۷ پروانه شکار چارپا در ۱۲ استان کشور، شوک جدیدی به حیات وحش وارد کرد؛ مجوزهای شکار ویژه برای کشتار قوچ، کل، آهو و گراز.

مجوزهایی که گرچه بسیاری از آنها به دلیل شیوع کرونا مورد استفاده گردشگران خارجی قرار نگرفت، اما شکارچیان داخلی را بیشتر از قبل بهره‌مند کرد.

هوشنگ ضیایی، فعال محیط زیست در حوزه شکار می‌گوید: «در سال 94،95 و 96 در خصوص تعداد پرندگان و چهارپایان در مناطق مختلف کشور آمارگیری صورت گرفته است و این مجوزها می‌تواند در پی افزایش تعداد گونه‌هایی از این حیوانات باشد، چراکه معمولاً به‌منظور تعادل بخشی حیات‌وحش، دور از منطق نیست که مجوزهایی درخصوص برخی از گونه‌ها که جمعیت آن‌ها زیاد شده داده شود؛ اما در مجوزها  باید کاملاً مشخص ‌شود این شکار مجوز مربوط به چه منطقه‌ای از کشور، چه گونه‌ای و چه تعدادی است و اگر فردی خلاف این مجوز اقدام به شکار کند باید با او برخورد قانونی صورت گیرد».

شکار تنها در ایران نیست

در حالی ‌که اخباری درخصوص شکار گونه‌هایی خاصی از چهارپایان و پرندگان در کشورهای توسعه‌نیافته‌ای مثل پاکستان به گوش می‌رسد، این تصور ایجاد می‌شود که شکار در کشورهای توسعه‌یافته متوقف ‌شده است. اما سنت شکار حتی در کشورهای توسعه‌یافته نیز ادامه دارد، به‌طوری‌که سال گذشته تنها بیش از 800 هزار رأس از شوکا (گوزن کوچک) در آلمان شکار شد یا در ایالات‌متحده سالی 2 و نیم میلیون اردک وحشی شکار می‌شود. در این میان شکار مارال در ترکیه هنوز رواج دارد؛ با این تفاوت که این شکارها تحت مجوز و با نظارت دقیق انجام می‌شود.

ضعف نظارت

اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و فعال محیط زیست ایرانی می‌گوید: «شرایط به‌گونه‌ای نیست که بتوان از نظارت بر مناطق حفاظت شده مطمئن بود، چراکه حجم مناطق حفاظت شده در کشور بسیار بیش از نیروهای محیط‌‌بانی است که وظیفه نظارت بر آن را به عهده دارند.»

به گفته او در حال حاضر بین 10 تا 11 درصد از مساحت یک میلیون و 648 هزار کیلومتر کشور جزو مناطق حفاظت شده نام گرفته است. این در حالی است که هر 17 هزار هکتار از این مناطق زیر نظر یک محیط‌بان با حداقل امکانات اداره می‌شود. این در حالی است که در آمریکا هر هزار هکتار زیر نظر یک رنجر با تجهیزات کامل محیط‌بانی قرار دارد.