روز جهانی محیط‌بان یادآور معضلات پایان‌ناپذیر و حل‌نشده حافظان محیط‌زیست است؛
خلاهای قانونی، کمبود نیرو، نبود امکانات و...
سعیده علیپور
حال کره زمین خوب نیست و آنها که تغییرات این سیاره را پیگیری و بررسی می‌کنند از سرعت گرفتن زوال آن بیم دارند. هر روز خبرهای ناخوشایندی از گرم شدن زمین، آب شدن یخ‌های قطبی، آتش‌سوزی‌های عظیم در جنگل‌های بکر، آلودگی آب‌ها و انقراض گونه‌های نادر حیوانی به گوش می‌رسد. در این شرایط است که جایگاه شغل محیط‌بانی بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است. دیروز، 31 جولای مصادف با روز جهانی محیط‌بانی بود. روزی که به مردم و دولتمردان جهان یادآور می‌شود که زمین برای بودن، نیاز به مراقب دارد و باید برای این مراقبان اهمیت ویژه‌ای قائل بود.
در ایران هر چند موضوع محیط‌زیست هم همپای سیاست به یکی از دغدغه‌ها و مطالبات عمومی مردم تبدیل شده و نگرانی از بین رفتن گونه‌های جانوری، آتش‌سوزی پی‌در‌پی جنگل‌ها، آلودگی آب‌ها، جنگل دزدی‌ها و ... پایش به خبرهای هر روزه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی باز شده، اما همچمنان اراضی گسترده کشور که نیاز به نظارت جدی از سوی محیط‌بانان دارد با وجود گستردگی وظایف، کمبود نیرو و تجهیزات، کوهستانی بودن برخی استان‌ها، آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع و موانع قانونی برای مقابله با متخلفان و متجاوزان به محیط‌زیست با مشکلات اساسی دست و پنجه نرم می‌کند.
مرگ محیط‌بانان
اما آنچه در سال‌های اخیر نام محیط‌بانان را بیش از پیش بر سر زبان‌ها انداخت مرگ و آسیب‌های جدی بدنی به آنها در حین انجام وظیفه نبود، بلکه زندانی و حتی اعدام آنها بود. هر چند براساس اعلام‌های رسمی سازمان محیط‌زیست تاکنون 140 محیط‌بان برای محافظت از حیوانات و منابع طبیعی توسط شکارچیان، متجاوزان به حریم منابع طبیعی یا حوادث طبیعی جانشان را از دست دادند.
اعدام یک محیط‌بان در آذر ماه سال گذشته و نجات دو محیط‌بان دیگر کمی پیش ار رفتن بالای چوبه‌دار آن هم با پرداخت دیه بسیار بالا برای گرفتن رضایت، بسیاری را شوکه کرد و توجه‌ها را به سمت این شغل پر مخاطره جلب کرد. اینکه چه عواملی باعث می‌شود یک محیط‌بان به دلیل مراقبت از محیط‌زیست به اعدام محکوم شود؟
ماجرا به ۱۰ سال پیش برمی‌گردد محیط‌بان «افضلی» متوجه تردد خودرویی در یک منطقه حفاظت شده می‌شود، خودرویی که راننده آن سابقه شکار داشته است. بعد از تعقیب، سرانجام این فرد مظنون به شکار را مقابل خانه‌اش به قتل می‌رساند. با وجود گذشت ۱۰ سال از آن ماجرا خانواده قربانی رضایت ندادند و این محیط‌بان آذر ماه سال گذشته اعدام شد تا زخمی قدیمی را باز کند، زخمی از تجربیات تلخ محیط‌بانانی که با سختی زیادی کار می‌کنند و جمعیت زیادی از آنها در سال‌های گذشته جانشان را از کف دادند.
کمبود نیرو
یک محیط‌بان در ایران مجبور است چند برابر همتای خود در کشورهای پیشرفته کار کند.
طبق اعلام سازمان محیط‌زیست براساس استاندارد جهانی باید در هر هزار هکتار یک محیط‌بان فعال باشد، اما در ایران در هر ۱۲ هزار هکتار یک محیط‌بان وجود دارد که با این حساب تعداد محیط‌بانان ایران یک دوازدهم استاندارد جهانی است، این در حالیست که محیط‌بانان حفاظت از ۱۱ درصد از عرصه‌های طبیعی کشور را بر عهده دارند و تعداد پاسگاه‌های محیط‌بانی یک‌ششم استاندار جهانی است.
جور این همه کمبود نیرو را باید محیط‌بانان با تلاش بیشتر بکشند. به همین دلیل تلفات این شغل هم در ایران بسیار زیاد است گرچه حقوق آنها با دیگر کارمندان دولت فرقی ندارد. در این باره سرهنگ جمشید محبت‌خانی فرمانده یگان حفاظت سازمان محیط‌زیست ضمن اشاره به استخدام ۳۰۰ محیط‌بان در سال 99 وعده داد: «پیگیر هستیم که در سال جدید ضمن افزایش حقوق محیط‌بانان تبعیض در پرداختی آنها نیز رفع شود».
کمبود تجهیزات
از سوی دیگر کمبودها و نارسایی‌های موجود در امکانات و تجهیزات محیط‌بانی یکی دیکر از مشکلاتی که گریبان محیط‌بانان را گرفته است. به گفته فعالان این عرصه در حال حاضر فرسوده بودن خودروها و موتورسیکلت‌های محیط‌بانان و جلیقه‌های ضدگلوله سنگین و نامقاوم که همان هم با کمبود جدی مواجه است، مزید بر مشکلات کمبود نیروست.
در این باره کیومرث کلانتری، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع‌زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: «محیط‌بانان از ۱۸.۵ میلیون هکتار از عرصه‌های طبیعی کشور در قالب ۲۹۰ منطقه حفاظت شده تحت مدیریت سازمان محیط‌زیست حفاظت می‌کنند و هر اتفاقی که در این عرصه‌ها رخ دهد نوک پیکان حفاظت به سمت محیط‌بانان است بنابراین این قشر زحمتکش نیاز به حمایت ۱۰۰ درصدی دارد. در این زمینه در ۴ بخش خودرو، موتورسیکلت، بی‌سیم و نیروی انسانی کمبود داریم هر چند اقدامات خوبی در زمینه تجهیز محیط‌بانی‌ها از لحاظ خودرو و موتورسیکلت انجام شده اما با تمام اینها باید با ظرفیت ۵۰ درصد نیروی انسانی و همین میزان تجهیزات از ۱۸.۵ میلیون هکتار عرصه‌های طبیعی حفاظت کنیم».
حمایت‌های قانونی در برابر شکارچیان همیشه دغدغه محیط‌بانان بوده است. آنها گاهی ناچارند در برابر متخلفان از سلاح استفاده کنند. اما استفاده از سلاح در بسیاری از مواقع کار دستشان داده است
ضرورت حمایت قانونی از محیط‌بانان
از سوی دیگر حمایت‌های قانونی در برابر شکارچیان همیشه دغدغه محیط‌بانان بوده است. محیط‌بانان گاهی ناچارند در برابر متخلفان از سلاح استفاده کنند. اما استفاده از سلاح در بسیاری از مواقع کار دستشان داده است، به طوری که شرح آن پیشتر ذکر شد.
در چند سال اخیر، چندین قانون در جهت حمایت از محیط‌بانان وضع شده است که به دلیل مشکلات حقوقی که در آن مطرح شده هنوز به جایی نرسیده است.
سوم تیرماه سال 98 بود که لایحه چهار ماده‌ای «حمایت از محیط‌بانان و جنگل‌بانان» بعد از دو سال معطلی در مجلس دهم بالاخره برای بررسی به صحن علنی رسید و در نهایت تصویب شد تا طبق آن محیط‌بانان مشمول قانون به‌کارگیری سلاح شوند، اما نمایندگان معتقد بودند این لایحه نه تنها برای محیط‌بانان و جنگل‌بانان بلکه برای سایر مأموران اجرایی یگان دستگاه حفاظت دستگاه‌های اجرایی نیز باید اعمال شود، بنابراین در لایحه به ماموران اجرایی یگان سایر دستگاه‌ها نیز اشاره شد و این مساله باعث شد تا پس از تصویب و ارسال لایحه به شورای نگهبان، این شورا طبق اصل ۷۵ قانون اساسی تسری به سایر دستگاه‌ها را مشمول هزینه مالی عنوان کند و لایحه را مغایر با اصل 75 قانون اساسی بداند. سرانجام نمایندگان مجلس یازدهم 23 اردیبهشت ماه امسال لایحه حمایت قضایی و بیمه‌ای از ماموران یگان حفاظت محیط‌زیست و جنگل‌بانی را که برای دومین بار از سوی شورای نگهبان به مجلس اعاده شده بود را بررسی، اصلاح و تصویب کردند.
با این حال این همه ماجرا نبود و لایحه حمایت از محیط‌بانان در بین مسیر با مشکلاتی مواجه شد. اگر چه مجلس سال گذشته پس از دو سال این قانون را تصویب کرد اما شورای نگهبان با ایراداتی که به این قانون گرفت اجرایی شدن این قانون را به تعویق انداخت. در حال حاضر هم اخبار حکایت از آن دارد که باید منتظر تصویب قریب الوقوع این لایحه باشیم. اما سوال اصلی اینجاست آیا این لایحه می‌تواند مشکلات جامعه محیط‌بانان در کشور را به سمت حل شدن ببرد؟
سیروس زارع، فعال محیط‌زیست معتقد است در صورت تصویب لایحه حمایت از محیط‌بانان باز هم در عمل در شرایط محیط‌بانان تغییری ایجاد نمیکند. او در این باره می‌گوید: «ماده واحده حمایت از محیط‌بانان هیچ کمکی به آنان نمیکند، چرا که مشمولیت محیط‌بانان به قانون به کارگیری سلاح توسط نیرو‌های مسلح در موارد ضروری قبلا در ماده ۲۷ دستور العمل خدمتی گارد و ماده یک قانون ذکر شده است و لازم است اصلاحاتی در این قوانین به عمل آید».
براساس استاندارد جهانی باید در هر هزار هکتار یک محیط‌بان فعال باشد، اما در ایران هر ۱۲ هزار هکتار یک محیط‌بان دارد که با این حساب تعداد محیط‌بانان ایران یک دوازدهم استاندارد جهانی است، این در حالیست که آنها حفاظت از ۱۱ درصد از عرصه‌های طبیعی کشور را برعهده دارند
طبق قانون محیط‌بان حق استفاده از سلاح و تیراندازی به سمت شکارچیان غیرمجاز را ندارد. همین قانون باعث شده تا شکارچیان با خیال راحت به تخلف خود ادامه دهند. اگر محیط‌بانی در دفاع از خود یا پاسداری از حیات وحش به سمت شکارچی تیراندازی کند و متجاوز بیت‌المال کشته شود، محیط‌بانان باید زندان و بعضا چوبه دار را به جان بخرند.
چندی پیش معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع‌زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست در مورد سرنوشت این لایحه گفت: «لایحه حمایت از محیط‌بانان به تصویب مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان رسیده اما نواقصی دارد که برای رفع آن بزودی لایحه تکمیلی را تقدیم دولت خواهیم کرد».
دیدگاه تان را بنویسید