آلودگی هوای پایتخت برای ششمین روز متوالی ادامه یافت
رابطه چندجانبه«ازن» با کیفیت خودروها
سعیده علیپور
سال‌هاست که برای تهرانی‌ها و چندسالی است که برای سایر کلانشهرهای کشور، پاییز و زمستان به مظهر آلودگی هوا تبدیل شده؛ سرما، ذرات معلق، منوکسیدکربن و وارونگی هوا. حتی اگر خبرها را هم مرور نکنیم، نگاهی به دورنمای شهر خود گویای همه چیز است. غلظت آلاینده‌ها گاهی تا حدی است که بناها و ساختمان‌های کمی دورتر، به سختی دیده میشود.
اما از سال گذشته این مشکل به روزهای گرم و آسمان به ظاهر آبی تابستان هم تسری پیدا کرده است. همه چیز به نظر خوب می‌‌رسد اما گزارش‌های شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نشان میدهد اوضاع خوب نیست.
گفته میشود این بار مقصر ازن است. آلاینده‌‌ای که از طریق واکنش شیمیایی بر اثر تابش آفتاب و برخورد با عناصری مانند ترکیبات عالی فرار و اکسیدهای نیتروژن تولید میشود. رنگ و بویی ندارد و در بی‌خبری جان شهروندان را به خطر می‌‌اندازد.
در آخرین گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای پایتخت که دیروز اعلام شد؛ میانگین کیفیت هوا طی شش روز گذشته به علت افزایش آلاینده «ازن» و رسیدن آن به حدود 150 برای گروه‌های حساس ناسالم بود.
افزایش تدریجی ازن
بر اساس گزارش‌ها، مشکل ازن در هوای تهران به شکل حاد خود از سال 97 رخ نمایان کرده و پیش‌بینی میشود امسال روزهای زیادی را به مرز هشدار بکشاند.
بر اساس آمار شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، هوای پایتخت در سال ۹۳ و ۹۴ طی هیچ روزی به دلیل افزایش غلظت آلاینده ازن در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار نگرفت، در سال ۹۵ ازن تنها یک روز (۲۶ خرداد) از هوای تهران را در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرارداد. اما در تابستان سال 96 به دلیل افزایش آلاینده ازن ۷ روز در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار گرفت و در سال 97 به حدود 20 روز و در سال 98 به 24 روز رسید و پیش‌بینی میشود امسال هم ازن بیش از 30 روز هوای تهران را آلوده کند. گرچه برخی کارشناسان معتقدند افزایش قابل‌توجه میزان روزهای آلوده به ازن در تهران در سه سال اخیر به دلیل اندازه‌گیری دقیق‌تر این آلاینده است.
منابع افزایش غلظت ازن
ازن در سطوح بالایی اتمسفر به ازن خوب مشهور است و از ورود اشعه ماورای بنفش نور خورشید به زمین جلوگیری میکند، اما ازن در سطح زمین همان ازن بدی است که به عنوان آلاینده از آن یاد میشود و جزو آلاینده‌های ثانویه است.
گاز ازن یکی از اجزای اصلی اسماگ فتوشیمیایی و در گروه اکسیدان‌های فتوشیمیایی هواست که از واکنش اکسیدهای نیتروژن (NOx) و ترکیبات آلی فرار (VOCs) با افزایش نور خورشید (واکنش فتوشیمیایی) تشکیل میشود. بنابراین بیشترین ازون در روزهای آفتابی ایجاد میشود.
گاز ازن (O3) از ترکیب سه اتم اکسیژن ایجاد میشود و یک اکسیدکننده قوی است. این گازتقریبا بی‌رنگ با بویی خاص شبیه بوی هوای تازه که در دمای معمولی به صورت گاز است و چگالی آن 5/1 برابر اکسیژن در شرایط استاندارد است. موادی که از خودروهای دیزلی، موتورسیکلت‌های فرسوده خارج میشود، همچنین استفاده از سوخت گازوییل در نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها می‌تواند در افزایش غلظت ازن نقش مهمی داشته باشد.
به اعتقاد کارشناسان محیط زیست، وجود آلاینده ازن به این معنا است که آلاینده‌های دیگری را در اتمسفر که ناشی از واکنش‌های فتوشیمیایی است تولید کرده‌ایم. این آلاینده‌ها در حال حاضر به دلایلی مانند هزینه‌های بالای اقتصادی اندازه‌گیری نمی‌شوند و بنابراین ازن نه‌تنها خود یک آلاینده است بلکه معرف یک زنجیره واکنش‌های فتوشیمیایی است که در آن آلاینده‌های خطرناکی نیز وجود دارد.
حسین شهیدزاده، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با بیان اینکه در حال حاضر غلظت اوزن در تهران نسبت به مدت مشابه سال گذشته بسیار بالاتر است و می‌توانیم انتظار اعلام وضعیت بدتری در خصوص ازن را در تابستان امسال داشته باشیم، گفت: «دلیل مهم افزایش غلظت آلاینده ازن، تغییر نحوه محاسبه شاخص‌ها است. از ابتدای امسال بر اساس ابلاغ سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت بهداشت نحوه اندازه‌گیری آلاینده‌ها تغییر کرد و سختگیرانه‌تر شد».
او البته دلیل دیگر این موضوع را عدم اجرای طرح ترافیک و توقف وزش باد در تهران نیز می‌‌داند.
تهران در تابستان سال 96 به دلیل افزایش آلاینده ازن ۷ روز در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار گرفت؛ در سال 97 به حدود 20 روز و در سال 98 24 روز. پیش‌بینی میشود امسال هم ازن بیش از 30 روز هوای تهران را آلوده کند
اما کارشناسان این موضوع دلیل افزایش ازن در هوای تهران را این گونه ساده ارزیابی نمیکنند و آن را به کیفیت خودروها و وسایل نقلیه و البته عدم نظارت دقیق بر آلایندگی آنها و کارخانه‌های اطراف تهران نسبت می‌‌دهند.
حسین پیرانی، کارشناس محیط زیست در این باره می‌‌گوید: «برخلاف ذرات معلق که عمدتا از خروجی اگزوز خودروها ناشی میشود، ازن یک آلاینده ثانوی است که بر اثر تابش نور شدید آفتاب و با واکنش‌های شیمیایی بین اکسیدهای نیتروژن و ترکیبات آلی ایجاد میشود».
او با بیان اینکه کاهش ذرات معلق باعث تابش بیشتر نور خورشید میشود و از سوی دیگر بهبود فرآیند احتراق خودروها باعث افزایش تولید ترکیبات نیتروژن میشود، می‌‌گوید: «همین موضوع از جمله عوامل موثر بر افزایش میزان ازن برآورد شده است. اما از سوی دیگر کاهش کارآیی کاتالیست خودروها و اجرا نشدن طرح کهاب (کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخار بنزین) نیز از دیگر عواملی است که باعث شده در روزهای اخیر، تهران شاهد آلودگی ناشی از ازدیاد ازن در هوا باشد».
او با اشاره به موضوع ناکس (اکسیدهای نیتروژن) می‌‌گوید: «ناکس ناشی از احتراق کاتالیست‌هاست و وقتی کاتالیست خوب کار نکند باعث افزایش ناکس و افزایش ازن میشود. باید جلوی تردد خودروهای فرسوده گرفته شود. خودروها استاندار نیستند و باید فکری برای خودروهای سنگین و موتور سیکلت‌ها که آلودگی تولید می‌‌کنند، شود».
سهم کدام بیشتر است؟
آمارها نشان میدهد از ۶۱۸ هزار تن آلودگی که به وسیله آلاینده‌های متحرک تولید شده، ۴۵ درصد آن سهم منابع متحرک سواری، ۱۸ درصد آن سهم تاکسی‌ها، ۱۹ درصد آن سهم موتورسیکلت‌ها، ۱۵ درصد متعلق به وانت‌ها و سه درصد مربوط به مینی‌بوس‌ها و اتوبوس‌هاست.
سهم موتورها از این آلودگی اگرچه از نظر عددی کمتر به نظر می‌آید، اما بیشتر از خودرو‌هاست، دلیلش این است که هر موتورسیکلت برابر با سه خودرو آلایندگی تولید میکند؛ تقریباً به ازای هر چهار خودرو یک موتورسیکلت وجود دارد که اگر ساماندهی شود، به اندازه چهار خودرو می‌تواند از میزان آلاینده‌های هوای تهران بکاهد.
ازن با بدن چه میکند؟
گاز ازن از ترکیب سه اتم اکسیژن ایجاد میشود و یک اکسیدکننده قوی است. ازن موجود در سطح زمین برای سلامت انسان، جانوران و گیاهان مضر است و از آن به عنوان آلاینده یاد میشود. همزمان با شروع گرما در تهران نیز شاهد افزایش غلظت گاز ازن در سطح شهر تهران بودیم به طوریکه میزان آن طی روزهای اخیر در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داشت. به گفته کارشناسان کودکان در مواجهه با ازن در معرض بیشترین خطر هستند زیرا ریه‌های آنها در حال رشد و تکامل است و اگر فعالیت آنها در خارج از منزل هنگامی که سطح ازن بالا است، زیاد شود، احتمال تاثیر ازن بر سلامت آنها بیشتر میشود.
همچنین تنفس ازن می‌تواند مشکلات تنفسی مانند درد قفسه سینه، سرفه، سوزش گلو و گرفتگی ریه را موجب شود، همچنین می‌تواند برونشیت، آمفیزم و آسم را بدتر کند. گاز ازن در سطح زمین همچنین می‌تواند ریه‌ها را برای عفونت مستعدتر کند و قرار گرفتن در معرض ازن به صورت مکرر و طولانی باعث ایجاد زخم دائم در بافت ریه و در نهایت سرطان ریه میشود.
همزمان با شروع گرما در تهران شاهد افزایش غلظت گاز ازن در سطح شهر نیز بودیم، به طوریکه میزان آن طی روزهای اخیر در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داشت. به گفته کارشناسان کودکان در مواجهه با ازن در معرض بیشترین خطر هستند
در صورتی که غلظت ازن بالاتر از حد مجاز سلامت باشد، کودکان و بزرگسالان فعال و افراد مبتلا به بیماری‌های ریوی مانند آسم باید از حضور طولانی مدت در فضای باز اجتناب کنند و در صورتی‌که میزان این گاز در شرایط ناسالم قرار گیرد کلیه افراد باید حضور خود در فضای باز را محدود یا در صورت نیاز متوقف کنند.
این در حالی است که برخی از دستگاه‌های تصفیه هوای خانگی با تولید گاز ازن به تصفیه هوا می‌پردازند و با توجه به خطرات ناشی از ازن، کارشناسان استفاده از این دستگاه‌ها را به هیچ‌وجه توصیه نمیکنند.
از سوی دیگر همزمانی آلودگی هوا با گاز ازن که شائبه صدمه به ریه را ایجاد میکند و همزمانی آن با شیوع ویروس کرونا که اتفاقا آن هم ریه را مورد حمله قرار میدهد، نگرانی‌هایی را در خصوص تشدید این بیماری در شهرهای آلوده به ازن ایجاد کرده است.
دیدگاه تان را بنویسید