زباله‌گردی کودکان در تهران ممنوع اعلام شد؛
تکلیف معیشت ۴ هزار کودک زباله‌گرد چیست؟
ریحانه جولایی
هر کجای شهر که سر بکشید نشانی از آن‌ها پیدا می‌کنید که با قامت کوچکشان در سطل‌های زباله خم شده‌اند. در سال‌های اخیر زباله‌گردی کودکان جنجال و حواشی زیادی با خود داشته است. «زلمه» یکی از کودکان زباله‌گردی بود که در کرج مورد اذیت یک شهروند قرار گرفت. او که در حین پیدا کردن زباله به دست یک فرد در سطل زباله انداخته شد؛ باعث شد تا احساسات مردم جریحه‌دار شود و فعالان حقوق کودکان بیش‌ازپیش از شهرداری و نهادهای مربوطه بخواهند نسبت به تعیین تکلیف وضعیت کودکان زباله‌گرد رسیدگی شود.
کرونا هم کودکان را از زباله دور نکرد
اما در ماه‌های اخیر و با شیوع کرونا یکی از دغدغه‌های فعالان این حوزه و مردم عادی ابتلای این کودکان به ویروس کرونا بود، تا آنجا که عده‌ای از مردم با اهدای ماسک، دستکش و الکل به کودکان زباله‌گرد خواستار حمایت‌های دولت و گروه‌های مردم‌نهاد شدند.
انجمن حمایت از حقوق کودکان نیز در آن روزها بیکار ننشست و طی نامه‌ای از وزیر بهداشت خواست تا با ایجاد شرایط مناسب برای کودکان کار و خیابان جهت جلوگیری از شروع کرونا بین این کودکان، توسط نهادهای ذی‌ربط در محیطی خارج از گودهای زباله‌گردی و مراکز بازیافت مساعدت و موافقت کند.
در این نامه نوشته شده بود که بیشتر این کودکان خانه و سرپرست درستی ندارند و بیشتر آن‌ها در گودها و مراکز تفکیک زباله زندگی می‌کنند و از ابتدایی‌ترین اصول بهداشتی دور هستند. بااین‌حال ما همچنان کودکان زباله‌گرد را در سطح شهر می‌بینیم. کودکانی که درس و مدرسه و کودکی را رها کرده‌اند و در میان زباله‌ها به دنبال کسب مبالغی ناچیز می‌گردند.
زباله‌گردی کودکان در تهران ممنوع شد
روز گذشته شهرداری تهران در ابلاغیه‌ای با اشاره به زباله‌گردی کودکان و مسئولیت شهرداری تهران اعلام کرد: شهرداری تهران آمادگی دارد با تشدید نظارت خود بر پیمانکاران بازیافت؛ مانع از به‌کارگیری کودکان در این بخش شده و مسئولیت قانونی خود را در این بخش ایفا کند.
پیروز حناچی در این ابلاغیه نوشته است: «نام‌گذاری ۱۲ ژوئن به‌عنوان روز جهانی منع کار کودک حاکی از اراده‌ای در سطح جهانی برای حمایت از کودکان و پایان دادن به‌کارگیری و سوءاستفاده از آن‌هاست. جامعه‌ای که نسبت به رنج آسیب‌پذیرترین و حساس‌ترین گروه عضو خود بی‌توجه باشد قاعدتاً در سایر حوزه‌ها نیز همبستگی، اتحاد، مشارکت و شهروندی را تجربه نخواهد کرد. در ایران در طول سال‌های گذشته تلاش‌ها و اقدامات متعددی برای پایان دادن به کار کودک صورت گرفته اما متأسفانه هنوز هم اشکال مختلف به‌کارگیری کودکان در مشاغل مختلف خدماتی، صنعتی و کشاورزی در سراسر کشور وجود دارد که باید برای آن چاره‌اندیشی کرد.»
او همچنین اعلام کرد: «هر اقدام مؤثر برای کاهش و درنهایت پایان دادن به کار کودک باید مداخله را از سخت‌ترین نوع مشاغل آغاز کند. در میان اشکال مختلف کار کودک، پدیده به‌کارگیری کودکان در فرآایند جمع‌آوری و تفکیک پسماند خشک، مصداقی از کار کودک در مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب می‌شود. این نقد همواره به مدیریت شهری در طول سال‌های گذشته وارد بوده که نظارت کافی بر پیمانکاران خود در این بخش نداشته و درنتیجه زمینه‌ای برای سوءاستفاده از کودکان فراهم‌شده است».
شهردار تهران در ادامه به این نکته اشاره کرده است که: «راه‌حل نهایی از منظر شهرداری تهران، اصلاح الگوی جمع‌آوری پسماند شهر تهران است که برنامه‌ریزی برای آن انجام شده که با اجرای آن پدیده موسوم به زباله‌گردی به‌طور ریشه‌ای از میان خواهد رفت اما تا آن زمان ضروری است برای منع به‌کارگیری کودکان در فرایند جمع‌آوری و تفکیک پسماند خشک اقدام جدی صورت گیرد. بر اساس طرحی که همکاران من در معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران با کمک معاونت خدمات شهری، سازمان پسماند و سازمان بازرسی شهرداری و مشارکت همه ذینفعان در سطح استان و مدیریت شهری تهیه‌کرده‌اند، شهرداری تهران آمادگی دارد با تشدید نظارت خود بر پیمانکاران بازیافت مانع از به‌کارگیری کودکان در این بخش شده و مسئولیت قانونی خود در این بخش را ایفا کند. در این طرح، شهرداران مناطق، مسئول برخورد با پیمانکارانی هستند که از کودکان برای جمع‌آوری زباله خشک استفاده می‌کنند.»
تعرض به کودک، خط قرمز شهرداری تهران
حناچی افزود: «در اجرای این طرح هرگونه تعرض نسبت به کودکان خط قرمز شهرداری تهران است و تنها از طریق مجازات پیمانکاران متخلف باید به این پدیده مذموم پایان داده شود و کار کودکان در حوزه پسماند خشک، فقط جمع‌آوری زباله از مخازن سطح شهر نیست بلکه آنان در ساعات دیگری از روز در گاراژها و انبارهایی که بسیاری از آن‌ها خارج از محدوده شهر تهران است، مشغول به کارند. اغلب این کودکان در همین گاراژها و گودها زندگی می‌کنند و شرایط زندگی آنان در این اماکن بسیار تلخ و تکان‌دهنده است. هدف شهرداری تهران از ورود به حوزه زباله‌گردی و ممنوعیت کار کودکان، فقط رؤیت ناپذیر کردن آن‌ها از سطح شهر و بی‌توجهی به شرایط آن‌ها در گاراژها و کارگاه‌ها نیست. نظارت بیشتر بر پیمانکاران و جلوگیری از به‌کارگیری کودکان باید گاراژها و گودهای اطراف تهران را نیز شامل شود و موفقیت در اعمال این ممنوعیت، همکاری سایر نهادها و ارگان‌های ذی‌ربط را می‌طلبد.»
ممنوعیت زباله‌گردی کودکان را به مشاغل سخت‌تر می‌کشاند؟
حناچی تأکید کرد: «نکته بسیار مهم دیگر این است که صرف ایجاد ممنوعیت نمی‌تواند به لغو کار کودک یا بهبود شرایط زندگی کودک منجر شود. ازآنجاکه ریشه اصلی کار کودک، در فقر و مسائل معیشتی خانوارهاست، ارائه خدمات حمایتی و اجتماعی به کودکان یک بخش اصلی در این طرح خواهد بود. نگرانی مهم ما این است که اعمال ممنوعیت در بخش پسماند، به سوق یافتن کودکان به مشاغل سخت‌تر منجر شود و عملاً وضعیت کودک را بدتر کند. درنتیجه رصد وضعیت کودکان و ارائه خدمات اجتماعی به آن‌ها با همکاری سایر نهادهای حاکمیتی و به‌ویژه نهادهای مدنی باید به‌طور هم‌زمان با اجرای طرح ممنوعیت صورت پذیرد. شهرداری تهران آمادگی دارد در حد توان خود و با در نظر گرفتن محدوده‌های جغرافیایی تحت مسئولیت خود، خدمات اجتماعی و آموزشی لازم را فراهم سازد».
در جوامع امروز مدیریت پسماند ذینفعان زیادی دارد که باید همه آن‌ها کار خود را به‌درستی انجام دهد در غیر این صورت تبدیل به معضل و آسیبی جدی به‌ویژه برای کودکان و اقشار پایین خواهد شد
به گفته حناچی گام نهادن در این مسیر باید با دقت و سنجیدن همه تبعات احتمالی آن به‌خصوص برای کودکان و خانواده‌هایشان همراه باشد. او در این مسیر از همه نهادهای حاکمیتی، فعالان مدنی و دلسوزان حقوق کودک خواست تا به کمک شهرداری آمده و الگویی جدید از مقابله با به‌کارگیری کودکان را در کشور را ارائه دهند؛ الگویی که در آن به‌جای مجازات کودکان، سوءاستفاده‌کنندگان مجازات شوند و از طریق ارائه خدمات رفاهی، آموزشی و بهداشتی، نتیجه مداخله بهبود کیفیت زندگی کودکان و خانواده‌شان صرف‌نظر از تابعیت و قومیت باشد.
4000 کودک زباله‌گردی می‌کنند
از سوی دیگر محمدرضا جوادی یگانه، معاون شهردار تهران گفته است آخرین آمارها از تعداد کودکان زباله‌گرد رقم 4هزار نفر را نشان می‌دهد. البته این آمارها رسمی نیست و احتمال دارد که تعداد کودکان به 4000 نفر برسد. آمارهای غیررسمی اما از تعداد بیشتری کودک زباله‌گرد حکایت می‌کنند.
او همچنین گفته است موضوع کار کودکان موضوعی پیچیده و چندبعدی است و به همین دلیل بسیاری از اقداماتی که در این سال‌ها انجام‌شده، موفق نبوده و روزبه‌روز به تعداد کودکان کار در حوزه دست‌فروشی و تکدی‌گری نیز اضافه‌شده است چراکه این فعالیت کودکان به دلیل فقر ایجاد می‌شود و خانواده‌ها برای کسب درآمد فرزندان خود را به خیابان‌ها می‌فرستند.
جوادی یگانه در بخش دیگری از صحبت‌هایش به این موضوع اشاره‌کرده که بیشتر کودکان زباله‌گرد که در سطح شهر مشاهده می‌شوند ایرانی نبوده و عمدتاً اتباع کشور افغانستان هستند که در جمع‌های کوچک زندگی می‌کنند. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که این افراد معمولاً ظهرها سوار خودرو شده و به تهران می‌آیند و هر پنج الی شش خیابان در اختیار یک گروه است که موظف هستند مخازن این خیابان‌ها را گشته و پسماند خشک آن را بردارند و معمولاً تا ساعت ۱۲ تا ۲ بامداد نیز فعال هستند و بعدازآن به همراه زباله‌هایشان توسط خودروهای پوشیده شده به گاراژها برگردانده می‌شوند و صبح‌ها نیز به تفکیک زباله مشغول هستند.
سیستم بین کودکان زباله‌گرد و پیمانکاران باید اصلاح شود
جوادی یگانه با تأکید بر اینکه در این طرح قرار نیست آسیبی به کودکان زباله‌گرد بزنیم و با آن‌ها برخورد نمی‌شود اظهار کرد: هر منطقه یک پیمانکار دارد و بررسی‌ها نشان داده که معمولاً پیمانکار هر پنج الی شش خیابان را به یک گروهی واگذار می‌کند و معمولاً دو میلیون و ۸۰۰ هزار تومان از این زباله‌گردها می‌گیرد و به آن‌ها کارتی می‌دهد و ما در نظر داریم این سیستم بین کودک کار و پیمانکار را اصلاح کنیم.
او با بیان اینکه این دستورالعمل شهردار تهران در روز جهانی مقابله با کار کودک ابلاغ می‌شود و از روز شنبه برای همه مناطق لازم‌الاجرا است، افزود: کودکان زباله‌گرد کودکانی نیستند که از اطراف تهران به پایتخت بیایند بلکه این کودکان معمولاً از افغانستان آمده و چون خانوادگی هستند، با هم کار می‌کنند و هنگامی‌که ببینند بازار کار از بین رفته به کشورشان بازمی‌گردند.
در آخر اینکه زباله‌گردی یکی از معضلات زندگی شهری است. بسیاری معتقدند زباله‌گردی باید به‌عنوان یک شغل شناخته شود و گروه دیگری بر این باورند که نباید این کار به‌عنوان یک شغل رسمی جا بیفتد. بااین‌حال سازمان غیررسمی زباله‌گردی قوت گرفته است، تشکیلات آن رشد کرده و هنوز به‌عنوان یک آسیب شناخته نمی‌شود که در اینجا باید سایر مراجع برای مقابله با این شکل‌گیری غیررسمی سازمان زباله‌گردی وارد میدان شوند.
شهردار تهران: در میان اشکال مختلف کار کودک، پدیده به‌کارگیری کودکان در فرایند جمع‌آوری و تفکیک پسماند خشک، مصداقی از کار کودک در مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب می‌شود
در جوامع امروز مدیریت پسماند ذینفعان زیادی دارد که باید همه آن‌ها کار خود را به‌درستی انجام دهد در غیر این صورت تبدیل به معضل و آسیبی جدی به‌ویژه برای کودکان و اقشار پایین خواهد شد. نکته مثبت این است که شهرداری تهران به این نتیجه رسیده که مدیریت پسماند شهر تهران به شکل مطلوب اتفاق نمی‌افتد و اقدامات متعددی تاکنون انجام‌شده که برخی از آن‌ها موفقیت‌آمیز و برخی هم ناموفق بوده است. به‌هرروی امید این می‌رود که طرح جدید ممنوعیت زباله‌گردی کودکان بتواند راهکاری برای خارج کردن کودکان از چرخه کار باشد و در حد حرف نباشد.
دیدگاه تان را بنویسید