روحانی دستور تسریع بررسی لوایح منع خشونت را صادر کرد
قتل رومینا و غبارزدایی موقت از حقوق متروکه کودکان
ریحانه جولایی
رئیسجمهوری با ابراز تاسف از خشونت خانگی در تالش، دستور تسریع در رسیدگی به لوایح منع خشونت را صادر کرد. اما بهانة طرح این موضوع چه بود؟
حتماً از رومینا شنیده‌اید. دخترک 13 سالهای که پدرش با داس به زندگی‌اش پایان داد.
نام زنان و دختران زیاد دیگری را هم شنیده‌اید که به خاطر آبروی خانواده به دست پدر یا برادر کشته شده‌اند. زنان و دخترانی که هیچ‌وقت نه شناخته شدند و نه داستان زندگی‌شان شنیده شد. مثل هاجر، مثل زینب، مثل سیما که در همین یکی دو سال اخیر به قتل رسیدند، کشته شدند چون پدرشان می‌خواست لکه ننگ را از دامن خانواده پاک کند.
از «قتل‌های ناموسی» می‌گویم؛ قتل‌هایی که به بهانه حفظ آبرو و پاک کردن لکه ننگ رخ می‌دهد و قربانیان آن همیشه زنان و دختران هستند. زنان و دخترانی که نه حمایت خانواده را دارند و در قانون پشت آن‌ها ایستاده است.
قتل‌های ناموسی در استان‌هایی با بافت قبیله‌ای
بر اساس آماری که رسانه‌ای شده است، در سال ۸۰ تا ۹۸ نزدیک به ۳۰ مورد قتل ناموسی داشته‌ایم که ۶ مورد از این قتل‌ها در سال ۹۸ رخ داده است، درواقع در طول ۱۸ سال گذشته، بالای ۳۲ دختر، زن و کودک به دلیل اختلافات و سوء‌ظن‌ها به دست پدر، برادر یا همسرشان به قتل رسیده‌اند و البته دور از ذهن نیست تعدادی از این افراد هم رسانه‌ای نشده باشند و در سکوت به دست فراموشی سپرده شده باشند.
همچنین برآورد صندوق جمعیت سازمان ملل، مرگ سالانه پنج هزار نفر در دنیا بر اثر قتل ناموسی است و بر اساس برخی بررسی‌ها، در ایران هم شایع‌ترین قتل‌ها به مسائل جنسی و ناموسی مربوط است؛ حدود ۲۰ درصد از کل قتل‌ها و ۵۰ درصد از قتل‌های خانوادگی. علاوه‌براین و بر اساس گزارش پلیس ایران، فقط در سال ۱۳۸۸ و در شهر اهواز، ۱۵ زن قربانی قتل ناموسی شدند که معادل ۲۴.۵ درصد از کل قتل‌های سال ۸۸ شهر اهواز است که البته این آمار نسبت به سال ۸۴ که میزان قتل‌های ناموسی در اهواز ۳۵ درصد بوده، کاهش داشته است.
به نقل از ایسنا، مقالات دانشگاهی و پایان‌نامه‌هایی که به بررسی این موضوع پرداختند، هم از آمار بین ۳۷۵ تا ۴۵۰ مورد قتل ناموسی سالانه خبر می‌دهند که در استان‌هایی با بافت فرهنگی قبیله و عشیره‌ای بالاتر از دیگر نقاط کشور است؛ خوزستان، کردستان، ایلام و سیستان و بلوچستان در رده‌های بالای رتبه‌بندی قتل‌های ناموسی قرار دارند. در کنار این آمارها هم تاکنون چندین بار مقامات قضایی و انتظامی ایران، ناموس و آبرو را یکی از علت‌های اصلی قتل در ایران دانسته‌اند.
پیش‌ازاین مهدی معصوم‌بیگی، جانشین پلیس پیشگیری نیروی انتظامی و رئیس کمیته امنیتی و انتظامی معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه، دراین‌باره گفته بود: «انگیزه قتل‌ها در هفت بخش قابل‌دسته‌بندی است: خیانت زوجین، اختلافات مالی - ملکی، قتل ناموسی، نزاع و درگیری خیابانی و لحظه‌ای، سرقت و قتل ناشی از مصرف مواد صنعتی و جنون‌آمیز و قومی - قبیله‌ای». البته مشابه این اظهارنظر در سالهای گذشته هم تکرار شده و مقامات زیادی مسائل ناموسی را یکی از انگیزه‌های پرتکرار قتل در ایران دانسته‌اند؛ موضوعی که البته به ایران خلاصه نمی‌شود و در بسیاری از کشورهای منطقه، آفریقا و کشورهای توسعه‌یافته اروپا هم بارها رخ داده است.
حمایت افکار عمومی بومی از قاتل
موضوع دیگر مرتبط با قتل‌های ناموسی در برخی مناطق ایران، حمایت افکار عمومی آن منطقه از قاتل است و در برخی موارد فرد قاتل حتی قهرمان خوانده می‌شود. البته چنین نگاهی به قاتل می‌تواند از هر فرد پرورش‌یافته در این مناطق یک قاتل بالقوه بسازد. برای مثال و بر اساس پژوهش «محمداسماعیل ریاحی»، دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران، حدود ۲۰ درصد مردم مریوان در استان کردستان نگرشی مثبت نسبت به قتل ناموسی دارند. نتایج پژوهش ریاحی و همکارانش با عنوان «بررسی جامعه‌شناختی نگرش به قتل‌های ناموسی و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن در شهر مریوان» می‌گوید: «یک‌پنجم از پاسخ‌گویان، نگرشی مثبت به قتل‌های ناموسی داشته‌اند (۲۷.۶ درصد مردان و ۵.۳ درصد زنان)، درحالی‌که نگرش38.2 درصد (۲۸.۱ درصد مردان و ۵۵.۶ درصد زنان) منفی بوده است.»
اما چه چیزی باعث می‌شود افرادی نسبت به قتل یک زن از سوی اعضای خانواده یا فامیل نگرش مثبت داشته باشند؟ نتایج این پژوهش دانشگاهی می‌گوید متغیر یادگیری اجتماعی، قوی‌ترین و مهم‌ترین پیش‌بینی‌کننده مستقیم نگرش مثبت به قتل ناموسی است: «از میان عوامل ساختاری، متغیرهای احساس نابرابری جنسیتی، پذیرش باورهای مردسالارانه و پایبندی به باورهای سنتی، به‌ترتیب مهم‌ترین متغیرهای پیش‌بینی‌کننده نگرش مثبت به قتل ناموسی است.»
ضرورت تصویب نهایی قانون حمایت از حقوق کودکان
دوباره به موضوع رومینا 13 سال برگردیم، دختری که تا این لحظه آخرین قربانی یک قتل ناموسی است.
در خصوص کودکان در تمامی جوامع با تصویب قوانین حمایتی؛ ابعاد سلامت جسمانی، روانی، حقوقی، شرایط زندگی، تغذیه و آموزش‌وپرورش کودکان موردحمایت قرار می‌گیرد؛ نظارت اجتماعی و رسمی دولت‌ها بر رفتار والدین، جامعه و اولیای آموزش‌وپرورش نسبت به کودکان و نوجوانان نیز در راستای همین حساسیت‌هاست.
در ایران قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مصوب سال ۸۱ به‌عنوان تنها قانون مبارزه با کودک‌آزاری به لحاظ تغییراتی در حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و پیدایش و گستردگی پدیده‌های شومی تحت عناوین کودکان کار، کودکان خیابانی، کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست، کودکان دارای معلولیت، قاچاق کودکان، استثمار و انواع سوءاستفاده از آنان، ضعیف، ناکارآمد و فاقد جامعیت و عدم پیش‌بینی پدیده‌های موجود است و نیاز به قانونی به‌روز و کارآمد است. به همین جهت جامعه سخت چشم‌انتظار تصویب نهایی لایحه قانونی «حمایت از کودکان و نوجوانان» مصوب سال ۹۷ مجلس شورای اسلامی، در شورای نگهبان است. قانونی که از زمان تحویل لایحه توسط قوه قضائیه به دولت، پروسه قانون‌گذاری آن تا زمان تصویب ۱۰ سال به طول انجامید. در حال حاضر هم بین شورای نگهبان و مجلس جهت رفع ایرادات شورای نگهبان در رفت‌وآمد است. این لایحه خلأهای قانونی را تا حدود زیادی رفع کرده و با نوآوری‌های قانونی امید است که کودکان را بیش‌ازپیش حمایت کند و شاهد کاهش آلام جسمی و روحی کودکان باشیم. در قانون مجازات اسلامی نیز مجازاتی برای مرتکبین جرائم علیه کودکان پیش‌بینی کرده است که در موارد قتل، ضرب‌وجرح و سایر جرائم، مقررات قصاص، دیات و حبس‌های تعزیری علیه مرتکبان اعمال می‌شود، باوجوداین، حمایت‌های قانونی از کودکان و نوجوانان در قبال انواع خشونت‌ها یک مسئله است و آگاهی عمومی شهروندان مبنی بر تغییر دیدگاه، رفتار و عملکرد نسبت به آنان مسئله دیگری است.
واکنش‌های تند و وعده‌های مسئولان
در رابطه با این موضوع مسئولان واکنش‌های زیادی نشان دادند. معاون رئیسجمهوری در امور زنان و خانواده در توئیتی از مطرح شدن ماجرای قتل رومینا در هیات دولت خبر داد و تصریح کرد که خواستار بررسی لایحه تامین امنیت زنان خارج از نوبت شده است.
لعیا جنیدی معاون حقوقی رئیسجمهوری نیز دیروز (چهارشنبه) در همین پیوند از هیات دولت درخواست کرد «لایحه صیانت، کرامت و تامین امنیت بانوان در برابر خشونت» خارج از نوبت بررسی شود.
رئیسجمهوری با ابراز تاسف از خشونت خانگی در تالش، دستور تسریع در رسیدگی به لوایح منع خشونت را صادر کرد. اما بهانة طرح این موضوع چه بود؟ حتماً از رومینا شنیده‌اید. دخترک 13 سالهای که پدرش با داس به زندگی‌اش پایان داد
رئیس کارگروه خانواده در معاونت زنان ریاست‌جمهوری نیز در واکنش به قتل یک دختر ۱۳ ساله به دست پدرش گفته "حقوق شهروندی فقط روی کاغذ ماند و به خانواده‌ها آموزش داده نشد."
عالیه شکربیگی در گفت‌وگو با ایلنا این قتل را "گویای عدم آگاهی از حقوق زنان و حقوق شهروندی در اجتماع و جامعه" ایران دانسته و گفته است: "اینگونه قتل‌های خانوادگی در برخی از مواقع رسانه‌ای می‌شود و در بیشتر موارد این قتل‌ها رسانه‌ای نمی‌شود."
وی همچنین به ساز و کار قانونی اورژانس اجتماعی اشاره کرده و افزوده که "باید این دختر به اورژانس اجتماعی تحویل داده می‌شد به ویژه اینکه دختر مطمئن بوده در صورت بازگشت به خانه عقوبت بدی در انتظارش خواهد بود."
در جوامع کوچک فشار روی زنان و دختران بیشتر است
بااین‌حال سید حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی از زاویه دیگری به این موضوع نگاه کرده است. او معتقد است دلیل اینکه قتل رومینا موجب بیشتر برانگیخته شدن احساسات جامعه شد کودک بودن او و نوع مرگش است. او همچنین گفته است در شهرها و اجتماع‌های کوچک مسئله ناموس پیچیده است و فشار زیادی روی زنان و دختران قرار می‌گیرد. رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با اشاره به اینکه در مورد رومینا موضوع کودک همسری نیز مطرح است، تصریح کرد: این درحالیست که در زمان وقوع چنین بحران‌هایی خانواده‌ها منابع موجود اجتماعی را هم نمی‌شناسند. حتی افراد مرتبط با این موضوع هم مثل اورژانس اجتماعی، بهزیستی و.... که طبق قانون وظیفه حمایت از افراد بدسرپرست و بی‌سرپرست را دارند، می‌توانستند در این مورد مداخله کنند اما وقتی این شناخت توسط مردم و سیستم قضایی وجود ندارد، از این ظرفیت‌ها به‌عنوان حدفاصل بین خانه و کلانتری هم استفاده نمی‌شود.
موسوی چلک با اشاره به اینکه وقتی موضوعی ناموسی تلقی می‌شود یعنی قرار است شاهد خشن‌ترین برخورد باشیم وگرنه به فرد گفته می‌شود که بی‌غیرت و ... است، تصریح کرد: تلقی به این شکل از موضوع ناموس می‌تواند زمینه بروز و تشدید رفتارهای خشن نسبت به کسی که به‌اصطلاح زمینه بی‌آبرویی ایجاد کرده را ایجاد کند. اگرچه وقتی فردی به این شکل سر فرزندش را آن هم در خواب می‌برد، نیاز به بررسی ابعاد روان‌شناختی دارد چون به فجیع‌ترین شکل قتل را انجام داده است.
هیچ‌کس رومینا را باور نکرد
در رابطه با موضوع رومینا و پرونده‌های شبیه به آن موضوعات زیادی دیده می‌شود که جای کار دارد. یکی از این مسائل برگرداندن کودک به خانواده است. در رابطه با رومینا گفته می‌شود او اصرار کرده که دوباره به خانه فرستاده نشود اما به گفته آقایی، معاون پیشگیری از وقوع جرم دادگستری گیلان، بازپرس با دیدن رفتار محبت‌آمیز پدر رومینا خام می‌شود و او را به پدر می‌سپارد. درحالی‌که باید ارگانی وجود داشته باشد تا در شرایط مشابه آن‌هم زمانی که کودک اصرار می‌کند او را به خانه و نزد و پدر نسپارند مداخله کند و با حمایت از کودک برای مدتی، زمینه بازگشت او را به خانه فراهم کند که متأسفانه معمولا چنین نمی‌شود.
تجربه‌های شخصی نشان داده است که به همین دلیل کودکان زیادی پس از برگشت دوباره به خانه مورد شکنجه پدر، برادران، عمو و مردهای فامیل قرارگرفته‌اند و زیر شکنجه جان سپرده‌اند.
دیدگاه تان را بنویسید