طب سنتی از درمان تا شیادی

سعیده علیپور

کم نیستند افرادی که این روزها از درمان‌های شیمیایی ناامید و خسته شده‌اند و به درمان‌های گیاهی یا همان طب سنتی رو آورده‌اند. اغلب این افراد معتقدند؛ حتی اگر از درمان‌های سنتی نتیجه نگیرند، لااقل آسیب جدیدی بر بدن خود وارد نمی‌آورند، این در حالی است که‌ حتی برخی متخصصان طب سنتی نیز به صراحت گفته‌اند درمان‌های نابجای سنتی هم می‌تواند عوارض ناخوشایندی دربرداشته باشد و مصرف اشتباه داروهای گیاهی بر بدن آسیب وارد کند. به طوری که در ۱۰ ماهه گذشته حدود ۳۲ کمیسیون درخصوص رسیدگی به قصور مدعیان طب سنتی در پزشکی قانونی تشکیل شده که خود تأیید این مدعی است.

گرچه با توجه به اینکه طب سنتی رشته نوپایی است و شمار اعضای جامعه پزشکی عضو طب سنتی هنوز به تعداد زیادی نرسیده است و نیز با توجه به اینکه اکثر این موارد از نظر پزشکی، تهاجمی نبوده و بیشتر درمانی، دارویی و مراقبتی است بنابراین قصور زیادی در این رشته وجود ندارد؛ با این حال دیروز مدیر کل پزشکی قانونی استان تهران از ورود سازمان پزشکی قانونی به پرونده‌های قصور طب سنتی خبر داد. مهدی فروزش گفت: یکی از وظایف سازمان پزشکی قانونی، رسیدگی به شکایات و پرونده‌های ناشی از قصورهای پزشکی است و قاعدتاً هر موضوعی اگر از طریق مراجع قضایی به کمیسیون‌های پزشکی ارجاع شود قابل بررسی است و در این میان طب سنتی هم از این مجموعه مستثنی نیست.

مدیرکل پزشکی قانونی استان تهران در خصوص اینکه آیا تأثیرات بلندمدت داروهای طب سنتی در آزمایش‌های پزشکی قانونی مشخص خواهد شد یا خیر گفت: اگر فوت مشکوکی اتفاق بیافتد و در معاینات ظاهری و کالبدگشایی علتی برای آن پیدا نشود یکی از راه‌های تعیین علت پنهان موارد فوت بررسی موارد آزمایشگاهی سم‌شناسی و آسیب‌شناسی است.

طب سنتی ایران چه می‌گوید؟

آنچه این روزها طب سنتی را در بین گروه‌های مختلف محبوب کرده است شاید نقصان و عدم پاسخ‌گویی طب مدرن در برخی از بیماری‌هاست. این در حالی که در محضر یک درمانگر سنتی جواب تمام سؤال‌ها وجود دارد و راه‌حل‌ها چنان ساده و کم‌هزینه به نظر می‌رسد که می‌تواند هر فردی را اغوا کند.

روش زندگی اعم از هوای سالم و تغذیه صحیح و فعالیت کافی و استراحت به اندازه و تعادل حالات روحی و روانی شعار طب سنتی ایران است. در این طب درمان بر پایه استفاده از داروهای گیاهی و کنترل روش زندگی بر اساس مزاج و اخلاط است که بسیاری از ایرانیان به آن علاقه‌مند هستند. این علاقه به حدی بوده که در کمتر از یک دهه قبل رشته تحصیلی طب سنتی نیز در قالب دکترای تخصصی برای پزشکان در برخی از دانشگاه‌های کشور راه‌اندازی شد و مدیر‌کل دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت فعالیت خود را آغاز کرد.

مدافعان و مخالفان طب سنتی

اما این رشته مخالفان و مدافعان سرسختی هم دارد. گروهی آن را شیادی و بی‌ثمر و عده‌ای درمان‌های طب سنتی را یک روند ارزان و کم‌هزینه درمان تلقی می‌کنند که جریان سرمایه‌داری و طرفدار طب نوین به خاطر منافع شخصی و مالی آن را پس می‌زنند.

با این حال سال‌هاست که در کشورمان در کنار پزشکی مدرن، طبی با عنوان «طب سنتی» مطرح است و پس از فراز و فرود‌های بسیاری که از سرگذراند امروز به عنوان یک نظام طبی رایج و شناخته شده مورد استفاده قرار می‌گیرد و بسیاری به این طب و روش‌های درمانی آن اعتماد دارند و گاه به جای درمان از طریق روش‌های پزشکی مدرن از روش‌های درمانی طب سنتی استفاده می‌کنند و برخی حتی نتیجه هم می‌گیرند، اما در این میان و پس از مطرح شدن طب سنتی در کشورمان، سخن از طب‌های دیگری تحت‌عنوان طب ایرانی، طب اسلامی و ... نیز مطرح شد که بر سر موثق و معتبر بودن آن‌ها مناقشه و بحث‌های زیادی درگرفت و به همین دلیل برخی معتقدند روش‌های طب سنتی زمینه را برای سوء‌استفاده افراد نابلد آماده می‌کند و سبب می‌شود برخی با امیدهای واهی به این طب درمان‌های رایج روز را کنار بگذارند و جانشان به خطر بیافتد.

علیرضا. م که در گذشته به طب سنتی اعتقاد راسخ‌تری داشت می‌گوید: یکی از نزدیکانم سرطان داشت. با وعده‌هایی که گرفته بود به سراغ طب سنتی رفت. در حالی که درمانگر مربوط خیلی ما را در درمان با روش‌های سنتی امیدوار کرده بود به سراغ روش‌های نوین نرفتیم. در حالی که بعد از فوت عزیزمان متوجه شدیم سرطانش شدید نبوده و با یک جراحی و شیمی درمانی احتمال حل شدن مشکلش وجود داشته است.

درمان‌های نابجای سنتی هم می‌تواند عوارض ناخوشایندی دربرداشته باشد و مصرف اشتباه داروهای گیاهی بر بدن آسیب وارد کند. در ۱۰ ماهه گذشته حدود ۳۲ کمیسیون درخصوص رسیدگی به قصور مدعیان طب سنتی در پزشکی قانونی تشکیل شده است که خود تأیید این مدعی است

طب سنتی و اسلامی

جدای از مناقشه میان طب سنتی و پزشکی مدرن، مناقشه دیگری با طب اسلامی در جریان است و حتی بسیاری از حامیان طب سنتی، طب تحت عنوان طب اسلامی را مورد قبول نمی‌دانند. طرفداران و متولیان طب موسوم به طب اسلامی در حالی مشغول به تبلیغ شیوه طبی خود هستند که سال ۱۳۹۶ محمود خدادوست، مدیرکل دفتر طب سنتی وزارت بهداشت در گفتگویی تأکید کرد که چیزی به نام طب اسلامی نداریم. فارغ از اینکه چنین طبی وجود دارد یا نه و اینکه چقدر قابل‌اعتماد است، در این میان عده‌ای به قصد سودجویی و کسب درآمد به نام طب اسلامی به درمانگری می‌پردازند و هزینه و گاه جان مراجعه‌کنندگان را ضایع می‌کنند.

طب سنتی و روحیه غرب‌ستیزی

در این میان البته برخی معتقدند، رونق گرفتن طب سنتی در دهه اخیر نتیجه نگاه غرب‌ستیزی است که از سوی برخی نهادها ترویج می‌شود و گاه حتی به آتش زدن یک کتاب مرجع علم پزشکی هم می‌انجامد.

در تأیید این گمانه شاید بد نباشد به صحبت‌های مدیر‌کل دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت اشاره کنیم که گفته بود: «احیای طب سنتی گامی اساسی در دست‌یابی به دانش مستحکم و تأمین حداکثری سلامت برای آحاد مردم و بهره‌گیری‌های رو به افزایش و پرثمر از اعتماد به نفس ملی برخاسته از این حرکت خواهد بود».

محمدرضا شمس اردکانی گفته بود: ریشه‌های مکتب غنی طب سنتی ایران به هزاره‌های قبل ‌می‌رسد تا آنجا که مورخان غربی پزشکی اذعان دارند که این مکتب قبل از طب یونانی وجود داشته است و ایرانیان اصول آن چیزی را که طب یونانی نامیده شده، به یونانیان تعلیم داد‌ه‌اند.

دقت‌نظر در درمان‌های سنتی

دکتر ناصر رضایی‌پور، متخصص طب ایرانی با بیان اینکه استفاده نابجا از داروهای گیاهی نیز عوارضی دارد به «توسعه ایرانی» می‌گوید: افراد متخصص در حوزه داروهای گیاهی باید داروهای ترکیبی را بفروشند چرا که استفاده نادرست و غیرکارشناسی از این داروها می‌تواند برای افراد مضر باشد و عطاری‌ها تنها می‌توانند اقلام مفرده و غیرترکیبی به مشتریان عرضه کنند.

او با اشاره به اینکه آیین‌نامه اعطای مجوز به متخصصان در داروخانه‌های طب سنتی تنظیم شده، اما هنوز اجرایی نشده است، ادامه می‌دهد: در حال حاضر تنها سلامتکده‌ها که مراکز ارایه خدمات تخصصی طب ایرانی هستند داروخانه‌های عرضه داروهای طب ایرانی دارند و امیدواریم که مجوز داروخانه‌هایی برای عرضه داروهای طب ایرانی نیز به زودی

اعطا شود.

 او می‌گوید: اگر قرار باشد این داروها در داروخانه‌های عادی نیز عرضه شود باید متخصصان طب ایرانی آن را نسخه کنند و نباید چنین تصور شود که چون دارو گیاهی است می‌توان آن را به صورت آزاد عرضه کرد، ضمن اینکه باید دانش‌آموخته داروسازی سنتی ایران برای عرضه این داروها نیز در حوزه داروهای طب ایرانی تخصص و دانش لازم را داشته باشد.

اگر چه ما طب سنتی و اسلامی داریم؛ اما ساختارمند نیست، عطاری‌ها که بخشی از طب سنتی ما بوده و در خدمت سلامت مردم هستند باید سامان داده‌ شوند چرا که سامان نداشته و برخی از آنها دارای کج‌رفتاری‌هایی هستند که به مردم آسیب می‌رسانند

حسینعلی شهریاری، عضو کمیسیون بهداشت نیز در این باره می‌گوید: اگر چه ما طب سنتی و اسلامی داریم اما ساختارمند نیست، عطاری‌ها که بخشی از طب سنتی ما بوده و در خدمت سلامت مردم هستند باید سامان داده‌ شوند چراکه سامان نداشته و برخی از آنها دارای کج‌رفتاری‌هایی هستند که به مردم آسیب می‌رسانند.

به گفته او برخی پزشکان عمومی مبادرت به انجام حجامت، بادکش یا زالو انداختن می‌کنند، در واقع این اقدامات هم به نوبه خود نیازمند اخذ تخصص و گذراندن دوره آموزشی است، باید توجه داشت که پزشکان عمومی فقط با گذراندن یک دوره می‌توانند مبادرت به طبابت و انجام فعالیت‌هایی از جمله حجامت، بادکش و... ‌کنند. به گفته او در جامعه شاهد شیادی‌های فراوان در زمینه طب سنتی هستیم و باید در اسرع وقت جلو فعالیت این افراد خاطی گرفته شود.