بوتولیسم همچنان پرندگان مهاجر را می‌کشد

سعیده علیپور

در حالی که این روزها خبرهای مربوط به کرونا و سوانح هوایی اذهان عمومی را مشغول به خود کرده است، پرندگان مهاجر میانکاله همچنان به دلیل آلودگی آب در این تالاب جان می‌دهند. گرچه سازمان محیط‌زیست سم بوتولیسم را دلیل اصلی مرگ پرندگان اعلام کرده است، اما تردیدها در مورد دلیل مرگ این پرندگان میان فعالان محیط‌زیست همچنان ادامه دارد.

در همین باره عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط‌زیست کشور که به همراه جمعی از مسئولان سازمان محیط‌زیست کشور به منظور بازدید و افتتاح پروژه و شرکت در مراسم گرامیداشت روز جهانی تالاب به کردستان سفر کرده است با اشاره به اینکه سالانه ۳۰۰ هزار پرنده مهاجر از تالاب میانکاله عبور می‌کنند، گفت: تاکنون بیش از ۱۰ هزار قطعه پرنده مهاجر و بومی بر اثر سم بوتولیسم در این تالاب تلف شده است.

به گفته او براساس گزارش سازمان دامپزشکی تلفات پرندگان در میانکاله به علت رکود آب و شرایط بی‌هوازی ایجاد شده است، چراکه آب تالاب راکد است و جریان ورودی ندارد و در چند روز اخیر هم بارندگی وجود نداشته است، شرایط بی‌هوازی برای باکتری‌ها ایجاد شد. رئیس سازمان محیط‌زیست کشور افزود: راه‌حل دامپزشکی و پزشکی در این مورد وجود ندارد و فقط باید لاشه پرندگان تلف‌شده را سریع جمع‌آوری کرد.

تاکنون بیش از ۱۰ هزار لاشه پرندگان تلف‌شده در میانکاله جمع‌آوری شده است و کلانتری ابراز امیدواری کرد که تا ۱۵ روز آینده هم به طور کامل لاشه‌ها جمع می‌شود. به گفته او اگر شرایط بی‌هوازی ایجاد شده در این تالاب سریع از بین رود تولید سم باکتری‌ها هم کاهش پیدا می‌کند و تالاب به حالت عادی برمی‌گردد.

 میانکاله و پرندگان مهاجرش

شبه‌جزیره میانکاله شبه‌جزیره‌ای در منتهی‌الیه جنوب شرقی دریای مازندران، در 12 کیلومتری شمال بهشهر است. مساحت آن بیش از ۶۶ هزار هکتار و ارتفاع آن بین ۱۵ تا ۲۸ متر کمتر از سطح دریای آزاد و سال‌هاست که مأمن پرندگان مهاجر است، گرچه در سال‌های اخیر شمار این پرندگان به شدت کاهش یافته است. میانکاله از سال ۱۳۴۸ به عنوان منطقه حفاظت‌شده تعیین شد و ‌اکنون با عناوین پناهگاه حیات‌وحش، تالاب بین‌المللی و ذخیره‌گاه طبیعی زیست‌کره تحت حفاظت محیط‌زیست قرار دارد.

هر ساله با شروع نخستین بادهای پاییزی در شهریور و سرد شدن هوا در سیبری اولین گروه پرندگان مهاجر به میانکاله می‌آیند. به گفته کارشناسان از ۸۹۰۰ گونه پرنده شناسایی شده در جهان؛ ۵۰۴ گونه پرنده در ایران شناسایی شده و از این میان ۲۳۰ گونه به تالاب میانکاله می‌آید که ۱۰۰ گونه پرنده تالابی و ۱۳۰ گونه پرنده خشک‌زی هستند.

البته شمار این پرندگان در چند دهه اخیر و به دلیل خشکسالی‌های پی در پی و کم شدن حجم آب این تالاب کاهش قابل توجه ای داشته است به طوری که در سال ۱۳۸۴، یک میلیون و ۲۰۰ هزار قطعه پرنده در میانکاله سرشماری شدند و هر ساله تعداد پرندگان مهاجر کاهش پیدا کردند تا بالاخره در سال ۹۴ حدود ۴۷۰ هزار قطعه و سال ۹۵ حدود ۳۹۰ هزار قطعه پرنده در پناهگاه حیات‌وحش میانکاله سرشماری و در آخرین آمار در سال جاری این رقم به 300 هزار قطعه پرنده رسید؛ یعنی در طول ۱۲ سال گذشته جمعیت پرندگان مهاجر به میانکاله به کمتر از یک‌چهارم تقلیل یافت.

به گفته رئیس سازمان محیط زیست تلفات پرندگان در میانکاله به علت رکود آب و شرایط بی‌هوازی ایجاد شده است. چراکه آب تالاب راکد است و جریان ورودی ندارد و در چند روز اخیر هم بارندگی وجود نداشته است، شرایط بی‌هوازی برای باکتری‌ها و سم بوتولیسم ایجاد شد

تنوع پرندگان

انواع پرنده‌ها با توجه به زیستگاه‌های مختلفی که در مناطق مختلف تالاب قرار دارند، در نیمه دوم سال به سمت تالاب میانکاله پرواز می‌کنند تا در آنجا مستقر شوند. اوایل زمستان تالاب میزبان گونه‌های بیشتری از پرندگان است: اردک سرسبز و سرحنایی، اردک تاج‌دار، مرگوس‌ها، غاز خاکستری و پیشانی سفید و فلامینگو، قوها و پلیکان‌ها، اردک تاجدار، باکلان کوچک، اردک سرسفید، مرگوس بزرگ، سنقر تالابی، زنبور خوار، سنقر خاکستری، دلیجه، سنگ چشم، طاووسک، غاز پازرد، عروس غاز، گیلانشاه، قار، پرلا، کاکایی، پرستوی دریایی، بحری، پیغوی کوچک و چرخ‌ریسک دم‌دراز و گونه‌های دیگر از جمله پرندگانی هستند که در این تالاب دیده می‌شوند.

ادامه تلفات پرندگان در میانکاله

گرچه مدیرکل دامپزشکی مازندران، رئیس دامپزشکی کشور و رئیس سازمان محیط‌زیست، متفق‌القول اعلام کرده‌اند که دلیل قطعی تلفات چندین هزار بالی پرندگان مهاجر زمستان گذران در تالاب بین‌المللی میانکاله ناشی از بیماری بوتولیسم بوده و همچنین تلفات پرندگان متوقف و به استناد گزارش یگان حفاظت محیط‌زیست و کارشناسان دامپزشکی حاضر در منطقه از سه‌شنبه اعلام کرده که تلفات پرندگان مهاجر به صفر رسید و گزارشی از تلفات جدید تاکنون نداشته‌ایم و این به معنای پایان تلفات است؛ اما مردم محلی هم مدعی هستند که آمار تلفات اگر چه کاهش یافته، ولی به صفر نرسیده است. گزارش‌های محلی ایرنا حاکی است که هرچند تلفات پرندگان وحشی که چنگر معمولی و فلامینگو بیشترین گونه از این پرندگان را تشکیل می‌دادند نسبت به روزهای آغازین کاهش چشمگیری یافته، ولی همچنان این روند با دور کندتر نسبت به روزهای اولیه ادامه دارد و از چند هزار در روز به کمتر از ۱۰۰ بال رسیده است.

تردید نسبت به  وجود بوتولیسم

رئیس سازمان دامپزشکی کشور که سه‌شنبه هفته پیش به منطقه سفر کرده بود، علت اولیه مرگ پرندگان را بیماری میکروبی «بوتولیسم» اعلام کرد و روز بعد نیز از سوی مدیرکل دامپزشکی مازندران به عنوان علت قطعی اعلام شد.

بوتولیسم نوعی بیماری برای پرندگان و آبزیان است که بر اثر دو میکروب «کلوستریدیوم» و «بوتولینیوم» ایجاد می‌شود و به آن مسمومیت طبیعی هم گفته می‌شود.

در همان زمان زمزمه‌هایی از تردید درباره بیماری بوتولیسم برای پرندگان وجود داشت به‌ویژه این که تنها گونه‌های مشخصی از پرندگان بر اثر این بیماری تلف شدند در حالی که آبزیان به‌ویژه ماهیان به عنوان قربانی اصلی این بیماری، هیچ‌گونه تلفاتی نداشتند.

اکنون نیز مردم محلی و برخی اعضای تشکل‌های زیست‌محیطی می‌گویند که با اضافه شدن برخی دیگر از گونه‌های پرندگان وحشی به‌خصوص پرندگان شکاری از جمله کاکایی به تلفات جدید در روزهای جاری، تردید نسبت اعلام بوتولیسم به عنوان علت مرگ پرندگان افزایش و سبب نگرانی شده است.

پیش از این مدیرکل دامپزشکی مازندران در مورد تردید برخی کارشناسان آبزی‌پروری در مورد اعلام بیماری بوتولیسم به عنوان علت مرگ پرندگان مهاجر زمستان گذران به ایرنا توضیح داده بود: کارشناسان آبزی‌پروری به دلیل این که تلفات ماهی در تالاب میانکاله گزارش نشده، احتمال ابتلا به بوتولیسم را مورد تردید قرار دادند. بیماری بوتولیسم دارای چندین تیپ مختلف است و نوعی که در تالاب بین‌المللی میانکاله مشاهده شده، صرفاً تأثیرش بر پرندگان است و به همین خاطر هم فقط پرندگان را دچار مسمومیت و سپس تلف کرد و تأثیری در ماهیان نداشت ضمن این که احتمال انتقال به انسان نیز در این تیپ وجود ندارد.

رئیس سازمان دامپزشکی کشور با اشاره به اینکه ۳۰ تیپ از بیماری بوتولیسم در جهان شناسایی شده است، گفت: نوع بیماری که در پرندگان میانکاله مشاهده شده از نوع تیپ «سی‌ام» است که قابلیت انتقال از پرندگان به انسان را ندارد.

اگرچه افرادی که درباره بیماری بوتولیسم به عنوان علت مرگ تردید می‌کنند، توضیحات بیشتری نمی‌دهند و احتمال خاصی را هم با توجه به رد شدن بیماری‌های فصلی مانند آنفلوانزا و نیوکاسل به جای بوتولیسم مطرح نمی‌کنند، ولی از ادامه‌دار شدن تلفات از یک سو و ارائه نشدن اطلاعات بیشتر از جزئیات بیماری، چگونگی شیوع آن، آثار احتمالی آن بر زندگی مردم به‌ویژه بر مرغداری‌های خانگی و غیره نگران هستند.

رئیس سازمان دامپزشکی کشور با اشاره به اینکه ۳۰ تیپ از بیماری بوتولیسم در جهان شناسایی شده است، گفت: نوع بیماری که در پرندگان میانکاله مشاهده شده از نوع تیپ «سی‌ام» است که قابلیت انتقال از پرندگان به انسان را ندارد

آلودگی صنعتی

اما پیشتر احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط‌زیست دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست در پاسخ به این پرسش که وضعیت آلایندگی تالاب میانکاله، با توجه به وجود نیروگاه نکا، سموم ‌کشاورزی که به تالاب سرریز است و واحد پتروشیمی در منطقه میانکاله چگونه است؟ به ایلنا گفته بود: موضوع آلایندگی تالاب میانکاله پابرجاست. تالاب توسط فاضلاب‌های شهری، آلاینده‌‌های صنعتی و سموم کشاورزی آلوده می‌شود. ما گزارش کامل آن را به ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور ارائه دادیم. میزان آلودگی رودهایی که به تالاب وارد می‌شوند، بررسی شده است. حتی نواحی آلوده‌ تالاب در گزارش وجود دارد. قرار است ظرف ۳ ماه آینده تکلیف آلاینده‌هایی که به تالاب میانکاله روانه می‌شوند، معلوم شود.

او افزود: طبق این طرح، فاضلاب‌های شهری حق تخلیه در تالاب را بدون تصفیه نخواهند داشت. سازمان آب و فاضلاب موظف است تصفیه‌خانه‌های خود را راه‌اندازی کند. برخی رودخانه‌‌ها نیز نیاز به لایروبی دارند تا حق‌آبه تالاب تأمین شود. جدای ابقای تالاب با حق‌آبه، این می‌تواند در کیفیت آب مؤثر باشد. وقتی آب افزایش پیدا کند، کمیت سموم کاهش می‌یابد. کود و سموم کشاورزی خیلی برای ما مهم است و جهاد کشاورزی باید تغییرات جامع در آن حوزه ایجاد کند.