تبعات کاهش اعتماد عمومی در جامعه

مجید باهر، آسیب‌شناس

جلب اعتماد عمومی ضمن تحکیم روابط انسانی، از بسیاری آسیب‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و همچنین زوال اخلاقی یک جامعه جلوگیری می‌کند. از منظر رفتارشناسی می‌توان در مورد کاهش و تضییع اعتماد اجتماعی دلایل متعددی برشمرد. به‌عنوان‌مثال تعهد برخی والدین به فرزندان و فقدان عمل به آن و دروغ و انکار در مقابل چشم فرزندان به‌طور حتم اعتماد در خانواده را کاهش می‌دهد. عدم تحقق برخی وعده‌ها توسط دولتمردان و بیان برخی اخبار کذب نیز بر کاهش اعتماد اجتماعی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل مشارکت مردمی اثرگذار است. امروز این اعتماد در جامعه ایران باید به‌عنوان عامل اصلی جلب مشارکت‌های مردمی در مسائل متعدد ازجمله حوادث و مخاطرات طبیعی مدنظر قرار گیرد. 

از سوی دیگر انتشار اخبار کذب و توسعه و گسترش آن در فضای مجازی هم از علل اصلی کاهش اعتماد اجتماعی محسوب می‌شود. همچنین بروز برخی حوادث ناگوار در کشور اعتماد جامعه به سازمان‌های امدادی را کاهش می‌دهد و صدمه اساسی این امر را آسیب‌دیدگان سیل و زلزله متحمل می‌شوند.سال گذشته مرکز پژوهش‌های مجلس، درباره اعتماد افراد جامعه به یکدیگر پژوهشی انجام داد که نتیجه آن بی‌‌‌اعتمادی بیش از 85 ‌درصد مردم به یکدیگر بود. اعتماد به‌عنوان یکی از محورهای اصلی رفتار اجتماعی موجب تحکیم روابط خانوادگی، اجتماعی، انسانی و اقتصادی در جامعه می‌شود.  بی‌اعتمادی از داخل خانواده و محیط کار آغاز می‌شود و در بالاترین سطوح خود به دولت می‌رسد. وقتی دولت به‌عنوان پدر خانواده، قول‌های بی‌سرانجام به فرزندانش می‌دهد، باعث افزایش بی‌اعتمادی در میان آن‌ها می‌شود و در چنین جامعه‌ای رشد و پیشرفت از حرکت می‌ایستد و هر کسی سعی می‌کند کار خودش را به سرانجام برساند. در حقیقت ما این روزها فقط به خودمان اعتماد داریم و این برای اجتماع مردم در جوامع میلیونی، بزرگ‌ترین آفت است. در سال‌های گذشته دادوستد بدون مبادله برخی اوراق همچون چک و سفته انجام می‌گرفت و تعهدات مستحکم بود اما اکنون این اعتماد رنگ‌باخته است. برخی آسیب‌های اجتماعی امروز نیز ناشی از تضعیف اعتماد اجتماعی است، برگشت چک و ساقط شدن قدرت قانونی چک از مصداق‌های بارز این تضعیف است. باید به دوران طلایی اعتماد بازگشت، بی‌اعتمادی سبب افت اساسی زوال اخلاق در جامعه است و بر این اساس دولتمردان، صاحب‌نظران و متخصصان علوم انسانی باید اعتماد اجتماعی را بازیابند. دولتمردان باید فضایی فراهم آورند که جامعه به گفته‌ها و نظرات آن‌ها اعتماد کند؛ تا بتوان کشوری امن و آرام پدید آورد.