آمار از شیوع بیماری سل در ایران و موفقیت در کنترل آن خبر می‌دهند؛
تلاش برای ریشه‌کنی یک بیماری دیرپا
ریحانه جولایی
بسیاری از مردم فکر میکنند بیماری سل در ایران ریشه‌کن شده اما آمارها بیانگر آن است که این بیماری همچنان در ایران وجود دارد، با این حال شدت شیوع آن مثل گذشته نیست. بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان بروز سل در ایران ۱۰ برابر کمتر از آمار جهانی است و از هر ۱۰۰ هزار نفر، ۱۴ مورد در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. از طرفی هم میزان بروز سل مربوط به گروه سنی ۶۵ سال به بالاست و این حاکی از موفقیت چشمگیر کشور در کنترل این بیماری است.
این بیماری که بزرگ‌ترین علت مرگ ناشی از بیماری‌های عفونی تک‌عاملی در جهان است، دارای مرتبه نهم در لیست جهانی بیماری‌هاست و پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۰ همچنان جایگاه کنونی خود را حفظ کند یا تا رتبه هفتم ارتقا یابد. بیش از ۹۰ درصد موارد بیماری و مرگ ناشی از سل در کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهد؛ کشورهایی که ۷۵ درصد موارد بیماری در آنها به فعال‌ترین گروه سنی به لحاظ اقتصادی یعنی ۱۵ تا ۵۴ سالگی تعلق دارد. اهمیت و اولویت سل و برنامه‌های کنترلی آن در حدی است که در سال ۱۹۹۳ این بیماری از سوی سازمان بهداشت جهانی به عنوان اورژانس جهانی مطرح و اعلام شد. در این کشورها یک فرد بزرگسال مبتلا به سل به طور متوسط سه تا چهار ماه قادر به کار کردن نیست بنابراین ۲۰ تا ۳۰ درصد درآمد سالانه خانواده او از دست می‌رود. این در حالی است که با مرگ چنین فردی به طور متوسط ۱۵ سال درآمد خانواده به طور یکجا از بین خواهد رفت. این نکته واضح است که سل جز لطمات اقتصادی، اثرات منفی غیرمستقیم دیگری نظیر طرد شدن زنان مبتلا از خانواده‌هایشان به دلیل نگرش‌های غلط موجود یا ترک تحصیل فرزندان بیماران به دلایل مختلف، بر کیفیت زندگی بیماران یا افراد خانواده آنها دارد.
سرفه‌های طولانی را جدی بگیریم
بیماری سل یک بیماری عفونی و واگیر‌دار است و این بیماری به دلیل وابستگی به اکسیژن بیشتر از سایر اعضای بدن به ریه‌های افراد آسیب می‌رساند. در 85 درصد موارد بیماری سل به صورت بیماری ریوی خودش را نشان می‌دهد و همچنین سایر اندام‌های دیگر بدن نیز دچار آسیب بیماری سل می‌شوند. سل اگر اندام‌های مختلف بدن را درگیر کند، علائم مختلفی را نشان می‌دهد؛ این بیماری بیشتر به ریه بیمار آسیب می‌رساند که از جمله علائم آن سرفه طولانی بیشتر از دو هفته است. معمولا این سرفه‌ها با کاهش وزن، کاهش اشتها و خلط همراه است و اگر بسیار دیر تشخیص داده شود، فرد را دچار درد قفسه سینه و حتی خلط خونی می‌کند. وضعیت کشور ما به دلیل اینکه بیماران مبتلا به سل زودتر به پزشک مراجعه میکنند در زمینه کنترل و درمان بیماری سل بسیار مناسب است. چندین دهه است که درمان بسیار خوبی برای بیماری سل وجود دارد و بیمار مبتلا به سل اگر این دوره درمان را کامل دریافت کند، مانند یک فرد عادی به جامعه بازمی‌گردد.
بیش از 8 هزار مبتلا به سل در ایران
بررسی‌های آماری میزان بروز گزارش شده بیماری سل در کشور، نشان‌دهنده کاهش ۱۳ برابری این مقدار طی ۵۳ سال اخیر از ۱۴۲ مورد در ۱۰۰ هزار نفر جمعیت در سال ۱۳۴۳ به ۸۸/۱۰ در صد هزار نفر جمعیت در سال ۱۳۹۶ است. ۱۶ درصد از موارد بیماری نیز غیرایرانی هستند. به موازات این تغییر، مقایسه میزان بروز مورد انتظار سل و مرگ و میر ناشی از آن بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۶ به ترتیب کاهش ۳/۲ و ۵/۴ برابری را نشان می‌دهد. براساس آخرین گزارش‌ها میزان موفقیت درمان در کل بیماران (جدید و عود) ۸۷ درصد بوده است. در سال ۱۳۹۶ در کشورمان میزان بروز گزارش شده سل ریوی مثبت ۴۶/۵ مورد در ۱۰۰ هزار نفر جمعیت بوده است. از تعداد ۸۸۱۹ مورد مبتلا به سل گزارش شده کشور در سال ۱۳۹۶، ۴۶ درصد موارد را زنان بیمار و ۷/۱۴ درصد موارد را بیماران غیرایرانی تشکیل می‌دهد که اغلب آنها را مهاجران افغان تشکیل می‌دهند و بیشترین میزان بروز سل مربوط به گروه سنی ۶۵ سال به بالا بوده است. اما گفته می شود آخرین آمار از تعداد مبتلایان به سل در سال ۹۷ بالغ بر ۸ هزار و ۷۱۳ نفر بودند که ۵۴ درصد از این افراد مرد و ۴۶ درصد زن هستند.
سیستانوبلوچستان و گلستان رتبه اول ابتلا به سل
در میان استان‌ها هم سیستانوبلوچستان و گلستان بیشترین میزان‌های بروز و شیوع را در کشور دارا هستند. از طرفی همسایگی ایران با دو کشور افغانستان و پاکستان که در زمره ۲۲ کشور پر‌خطر دنیا قرار دارند و همچنین عراق که با بحران‌های چند سال اخیر آن و کشورهای تازه‌استقلال‌یافته شمال کشور با شیوع بالای سل مقاوم به چند دارو ضرورت توجه بیش از پیش را به این بیماری متذکر می‌کند.
ابتلا به سل در زندانیان حدود ۱۰۰ برابر بیشتر از جامعه عمومی است. در کشور ما چندین سال است که بیماریابی از نظر ابتلا به سل هنگام ورود به زندان‌ها انجام می‌شود
یکی دیگر از استان‌هایی که شیوع سیل در آن میزان بالایی دارد، گلستان است. این استان علاوه بر همجواری با کشور ترکمنستان که میزان شیوع سل بالایی دارد و همچنین شیوع برخی از علل ضعیف‌کننده سیستم ایمنی، تحت تاثیر مهاجرت‌های ۴۰ سال قبل هموطنان سیستانوبلوچستان که به دنبال بروز یک دوره خشکسالی شدید رخ داد نیز بوده است.
آمار بالای سل در زندان‌ها
ابتلا به سل در زندان‌ها نیز قابل‌توجه است. بر اساس گفته‌های پزشکان به دلایل مختلفی انتظار می‌رود سل در زندان‌ها آمار بیشتری داشته باشد چراکه ساختار زندان طوری است که افراد به طور متراکم زندگی میکنند. زندانیان از سطح بالاتری از استرس نسبت به جامعه عمومی رنج می‌‌برند. سابقه اعتیاد به مواد مخدر، محرک و دخانیات در این افراد به مراتب بیشتر از عموم مردم است که تمامی این موارد از عوامل ایجاد بیماری سل در یک فرد هستند. این افراد ممکن است به صورت مبتلا وارد زندان شوند یا اینکه در زندان به دلایلی مبتلا شوند. در کل دنیا گفته می‌شود ابتلا به سل در زندانیان حدود ۱۰۰ برابر بیشتر از جامعه عمومی است. در کشور ما چندین سال است که بیماریابی از نظر ابتلا به سل هنگام ورود به زندان‌ها انجام می‌شود و درمان نیز در زندان‌ها به طور رایگان ارائه می‌شود.
میکروب سل می‌تواند تمام بدن را درگیر کند
همانطور که پیش‌تر اشاره شد، برخلاف تصورات مبنی بر ریشه‌کن شدن سل، کشور ما هنوز در سطح بالایی درگیر این بیماری است. پزشکان می‌گوید: بیماری سل دو مرحله دارد؛ مرحله ابتدایی آن به صورت نهفته و مرحله دوم به صورت بیماری بروز می‌کند. در ایران تعداد افراد مبتلا به سل قابل‌توجه است و موارد زیادی از این بیماری در افرادی که سیستم ایمنی نرمالی دارند هم دیده می‌شود، اما عمده مبتلایان به این بیماری را کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند از جمله مبتلایان به HIV تشکیل می‌دهند. یکی از شایع‌ترین انواع بیماری، سل ریوی است. در این نوع از سل حفره‌های بزرگی در داخل ریه تشکیل می‌شود که این حفره‌ها از میکروب سل پر شده‌اند و با هر سرفه تعداد زیادی از میکروب‌ها را به بیرون بدن فرد بیمار منتقل میکنند و در اثر کوچک‌ترین تماس، ممکن است افراد سالم هم به بیماری مبتلا شوند. راه انتقال بیماری سل بسیار راحت و سریع است. میکروب سل می‌تواند روی هر قسمتی از بدن بنشیند و آن را درگیر کند. سل لنفاوی، سل کلیه، گوارش، رحم و تخمدان از این نوع به شمار می‌روند که نسبت به سل ریه شیوع کمتری دارند. در این موارد اگر میکروب ریه را درگیر نکند درصد انتشار بیماری بسیار پایین یا غیر‌ممکن است.
براساس آخرین آمار، تعداد مبتلایان به سل در سال ۹۷ بالغ بر ۸ هزار و ۷۱۳ نفر بودند که ۵۴ درصد از این افراد مرد و ۴۶ درصد زن هستند
درمان رایگان سل در کشور
در مجموع اما گفته می‌شود وضعیت درمانی بیماران سل در ایران بسیار خوب است. تمام داروها به صورت کاملا رایگان در اختیار بیمار قرار می‌گیرد و برای تهیه داروها دچار سختی و زحمت نمی‌شوند. طول درمان حدودا شش ماه است که این مقدار زمان کمی بیشتر از حد معمول در نظر گرفته شده است. البته به گفته پزشکان مواردی هم بوده که بیماری بیش از شش ماه به طول انجامیده است. این مدت درمان طولانی بیشتر شامل حال افرادی می‌شود که مبتلا به «سل مغزی» شده‌اند، اما در کل پاسخ به درمان بسیار خوب است. بر اساس نظرات متخصصان نبود سیستم بهداشتی در استان‌هایی که بیماری در آنها شیوع دارد، ارتباط مستقیم دارد. مناطق محروم و مرزی همچون سیستانوبلوچستان به دلیل همسایگی با کشورهای دیگر ممکن است بیش از سایر استان‌ها از این بیماری رنج ببرند، اما ارتباطی میان آب و هوا و شرایط جوی منطقه ندارد، هرچند گرد و خاک می‌تواند بیماری را تشدید کند. حالا آخرین خبرها در رابطه با این بیماری حاکی از آن است که درمان سل به صورت رایگان در کشور انجام می‌شود. رئیس اداره کنترل سل و جذام معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گفت‌وگویی با ایسنا بیماری سل را کاملا درمان‌پذیر دانست، به شرط آن که فرد داروها را به موقع آغاز و دوره درمان را به‌طورکامل مصرف کند.
دکتر مهشید ناصحی با تأکید بر اینکه درمان این بیماری کاملا رایگان است؛ هزینه درمان عادی بیماری برای هر فرد را ۵۰۰ هزار تومان و هزینه هر بیمار دارای سل مقاوم به درمان را ۱۰۰ تا ۲۵۰ میلیون تومان اعلام کرد.
دیدگاه تان را بنویسید