سیل رفت، زمین لغزش آمد
مهدی معتق، استاد دانشگاه لایبنیتز هانوفر آلمان
روستای حسین‌آباد کالپوش با جمعیتی بالغ‌بر ۴۰۰۰ نفر یکی از بزرگ‌ترین روستاهای استان سمنان است که در مرز استان سمنان و گلستان در فاصله تقریبی ۱۱۰ کیلومتری شمال شرقی شهرستان شاهرود و ۵۰ کیلومتری شرق گنبدکاووس قرار دارد.
قسمت اعظمی از این روستا در یک پهنه لغزشی در مجاورت شمالی سد کالپوش قرار دارد. این سد در اواخر دی‌ماه ۹۱ با حضور رئیس‌جمهور وقت آن دوران با هدف تأمین آب شهرهای میامی، شاهرود و روستاهای اطراف آن آبگیری شد. پهنه لغزشی مجاور سد در بهار۹۸ فعال شد به‌گونه‌ای‌که در اثر آن بیش از ۲۰۰ ساختمان اعم از خانه‌های روستایی، سالن ورزشی و مدرسه دچار تخریب اساسی شد. مشاهدات اولیه سنجش‌ازدور ماهواره‌ای که توسط مرکز تحقیقات علوم زمین آلمان و با همکاری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ایران انجام‌شده نشان می‌دهد که این پهنه در فصول گذشته نیز فعال بوده، هرچند گستره فعالیت و حرکات لغزشی در آن هیچ‌گاه به‌شدت سال ۹۸ نبوده است. اینکه چه عاملی سبب تشدید این حرکت درسال۹۸ شده نیاز به بررسی دقیق‌تر دارد. بااین‌حال مشاهدات صحرایی اولیه که در تاریخ ۸ مرداد ۹۸ با همکاری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور و اداره کل منابع طبیعی استان سمنان انجام شد شواهد بسیار جالبی پیرامون علت تشدید فعالیت زمین‌لغزش در سال ۹۸ که منجر به خسارات فراوان به روستای حسین‌آباد کالپوش شد را ارائه می‌کند.
هنوز آثار بسیار متعددی از تراوش آب به بدنه لغزشی که در مجاورت شمالی سد کالپوش قرار دارد، به‌وضوح قابل‌مشاهده است. مردم محلی وجود چشمه‌ها به‌عنوان منابع این تراوشات را به‌شدت رد کرده و آن را به آبگیری سد در سال‌های اخیر نسبت می‌دهند که مسبب این تراوشات بوده‌اند. تعدد بسیار فراوان این تراوشات آن‌هم در فصل تابستان این ظن افراد محلی که منبع آن‌ها ناشی از نفوذ آب سد به دامنه لغزش است را بیش از گذشته تقویت می‌کند. پدیده‌ای که در اصطلاح علمی سی پیژ (seepage) نامیده می‌شود. این تراوشات می‌توانند به‌عنوان یک عامل تحریک‌کننده مهم باعث تشدید فعالیت این پهنه لغزشی به دنبال بارش‌های برف و باران اواخر اسفند سال گذشته شده باشند.
نکته بسیار نگران‌کننده بعدی، فارغ از منبع تراوشات، تداوم آن‌ها بود که در این بازدید زمینی به‌وضوح قابل‌رؤیت بود. وجود این تراوشات بدین لحاظ خطرناک است که با نزدیک شدن فصل بارش‌های پاییزی می‌توانند دوباره به‌عنوان یک محرک خارجی فعالیت زمین‌لغزش را تشدید کرده، و حتی دامنه تأثیرات و خرابی‌های ناشی از رانش زمین را به مناطق دیگر روستا گسترش دهد. لذا اقدام جدی درجهت برخورد هر چه سریع‌تر با این پدیده و پیدا کردن راه‌حل مناسبی جهت کاهش نفوذ آب به پهنه لغزشی ضروری به نظر می‌رسد. به‌عنوان‌مثال با کمتر کردن تراز سطح آب سد کالپوش نسبت به سطح فعلی شاید بتوان مشکل این تراوشات را تا حد زیادی به‌صورت موقت حل کرد. مسئله مهم دیگر در این بازدید که برای اینجانب تعجب‌آور بود، وجود ساخت‌وسازهای بسیار در این پهنه لغزشی و همچنین فاصله بسیار نزدیک سد با روستای حسین‌آباد کالپوش بود. این روستا دقیقاً در مجاورت شمالی سد و در فاصله چند صد متری آن قرارگرفته است. عموماً به خاطر خطر رانش زمین در پهنه‌های لغزشی، ساخت‌وساز در این پهنه‌ها ریسک بسیار بالایی دارد و مجوزهای داده‌شده برای ساخت‌وساز باید پس از کارهای دقیق کارشناسی و اجرایی جهت تثبیت شیب‌ها صادر شود. اینکه چه کسانی و مطابق با چه اصولی مجوز ساخت‌وساز در این پهنه‌های لغزشی فعال را داده‌اند و چگونه سد کالپوش در این موقعیت خطرناک و دقیقا در مجاورت روستا جایابی شده است جای پرسش بسیار جدی دارد. این‌ها پرسش‌هایی است که پاسخ به آن‌ها در آینده می‌تواند معمای پیچیده سد کالپوش و تأثیر آن بر زندگی مردم روستای حسین‌آباد کالپوش در پایین‌دست سد را بیش از گذشته روشن سازد. آیا سد کالپوش نیز هم‌ردیف نام‌هایی مانند گوتوند و سد استقلال میناب خواهد شد؟
دیدگاه تان را بنویسید