مفهومی برای درک وضعیت اندوه‌بار آبی ایران:
«ورشکستگی آبی»
مرکز مطالعات انرژی دانشگاه رایس آمریکا اخیراً پژوهش مفصلی درباره بحران آب در ایران منتشر کرده است. این تحقیق نشان می‌دهد چگونه بحران آب در ایران به وضعیتی «برگشت‌ناپذیر» رسیده و در این مسیر، یعنی «ورشکستگی آب» چه عواملی نقش تعیین‌کننده داشته‌اند. به ادعای این تحقیق ایران نه‌تنها در شعار خودکفایی گندم ناموفق بوده بلکه منابع آبی این کشور را به نقطه ورشکستگی رسانده است. متن پیش رو تنها بخشی از این تحقیق است:علی میرچی، کارشناس آب و همکاران او مفهومی عالی برای درک وضعیت اندوه‌بار آبی ایران وضع کرده‌اند: «ورشکستگی آبی». اگرچه ایده «ورشکستگی» یک اصطلاح حقوقی است، اما خیلی دقیق می‌تواند وضعیت کنونی آب در ایران را توصیف کند، زیرا برداشت از منابع آبی فراتر از قابلیت سفرههای زیرزمینی، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها برای تأمین آب از دست رفته است.شرکتی که ورشکسته است، عموماً نمی‌‌تواند ادامه حیات دهد. برعکس این شرکت ورشکسته مجبور می‌شود تا به تجدید ساختاری اساسی برای تسویه‌حساب با واقعیت دست بزند. ایران به شکل فزاینده‌ای در تله آبی و سیاسی گیر افتاده، پیتر گلایک از موسسه پسیفیک به شکل درخشانی این بحران را خلاصه می‌کند:«زمانی که میزان مصرف آب از میزان تولید و جایگزینی آن در منابع آبی فراتر می‌رود، تنها گزینه‌ای که برای بلندمدت می‌تواند جوابگو باشد همانا کم کردن تقاضا و رساندن آن به سطحی پایدار است، و آنگاه جهت دادن به تقاضا به سمتی که آب در آنجا در دسترس است. راه‌حل دیگر استفاده از فرآیند نمک‌زدایی یا وارد کردن محصولاتی است که نیازمند آب فراوان هستند و در مناطقی تولید می‌شوند که آب به وفور یافت می‌شود، چیزی که به آن آب مجازی می‌گویند».در زمینه این ورشکستگی در حال گسترش منابع آبی، برداشت از منابع آبی بسیار انرژی‌بر و هزینه‌بر می‌شود و از این رو قید و بندهای اقتصادی ایران را مجبور به اعمال تغییرات بزرگ در کشت دانه‌های گیاهی، سیاست‌های مربوط به واردات، و انتخاب‌هایش برای تأمین انرژی در داخل کشور می‌کند.
منابع آبی به همان شیوه‌ای تمام نمی‌شوند که منابع انرژی مثل نفت یا گاز تمام می‌شوند، بلکه آن چه که روی می‌دهد این است که تأمین آب از آنها رفته رفته سخت‌تر می‌شود، به عبارت دیگر عمیق بودن سفرههای آبی موجب می‌شوند تا استفاده از پمپ و سپس نمک‌زدایی ضروری شود، فرآیندهایی که نیازمند انرژی و هزینه بالا هستند و کشت گندم در آن مناطق را گران خواهد کرد.دولتمردان و حاکمان ایران باید تصمیم بگیرند که آیا ترجیح می‌دهند اکنون به اصلاحاتی عمیق دست بزنند و رنج تغییر را طی یک دوره مشخص بر خود هموار سازند، یا اینکه به وضعیت کنونی ادامه دهند و کشور را در آینده با یک تصادم هولناک مواجه سازند. برای درک بهتر وضعیت کنونی در ایران می‌توان از این مثال کمک گرفت: فرض کنید که راننده‌ای با سرعتی بالا به سمت دیواری بتونی در حال حرکت است، راننده برای توقف خودرو و سرنشینانش دو راه‌حل دارد: یکی اینکه از فاصله‌ای دور شروع به ترمز گرفتن کند و از این طریق انرژی وسیله نقلیه را کم کند و دیگر این که خودرو را از طریق کوبیدن به دیوار بتونی متوقف کند.خودکفایی به مثابه یکی از دلایل تنش آبی ورشکستگی منابع آبی ایران بیش از هر چیز به سبب آرمان دولتمردان آن برای رسیدن به خودکفایی در تأمین مواد غذایی بوده است، چیزی که به برداشت فزاینده از منابع آبی انجامید. تمرکز دولت بر خودکفایی تولید گندم نقشی اساسی در این بحران آبی بازی می‌کند، چرا که گندم به عنوان غذای اصلی ایرانیان تعریف می‌شود و از این رو باید در اندازه‌هایی بزرگ تولید شود.همچنین از آنجا که بیشتر نواحی ایران خشک است، بنابراین در تولید گندم نمی‌توان تنها به باران تکیه کرد و کشت آبی این محصول در اولویت قرار می‌گیرد. از این گذشته طبق اطلاعات سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) میزان بازدهی محصول گندم در روش کشت آبی در ایران سه برابر بازدهی آن به روش دیم است، چیزی که خود به دلیلی دیگر برای روی آوردن بیشتر به کشت آبی می‌انجامد.
برنامه‌های حمایتی دولت ایران نیز وضعیت شکننده آبی در ایران را بدتر می‌کند. در سال 2016 کشاورزان 14 میلیون تن گندم در ایران کشت کردند و از این میزان خرید 12 میلیون تن آن (یعنی حدود 85 درصد) از سوی دولت تضمین شده بود، آن هم به قیمتی (هر تن 340 دلار) که حدود دو برابر قیمت متوسط گندم صادراتی آمریکا در گلف کست و 87 درصد گران‌تر از گندم صادراتی روسیه در نوروسیسک است.احتمال کمی وجود دارد که در استفاده از منابع آبی زیرزمینی ایران تجدید نظر گردد. در واقع دولتهای ایران به افزایش تولید گندم با افتخار نگاه می‌کنند. برای مثال در سپتامبر 2016 رئیس جمهور حسن روحانی گفت: «سال گذشته سالی خوب بود، چرا که میزان واردات گندم به کشور به صفر رسید. ما تصمیم داریم که در آینده برای صادرات گندم برنامه‌ریزی کنیم.» اگرچه دادهای وزارت کشاورزی آمریکا با ادعاهای رئیس جمهور روحانی در خصوص خودکفایی در تولید گندم سازگار نیست (طبق این داده‌ها تولید سال 2016-2017 حدود 15.5 میلیون تن برآورد شده در حالیکه میزان مصرف 18.5 میلیون تن)، اما این ادعاها به صراحت بیانگر حمایت کامل دولت ایران از تولید داخلی گندم است حتی اگر کشت آن به لحاظ آبی ناپایدار باشد.
دیدگاه تان را بنویسید