ترافیک دیپلماتیک در وقت اضافه

محبوبه ولی

سازمان انرژی اتمی ایران سه روز پیش دومین تور هسته‌ای رسانه‌ها برای اطلاع‌رسانی درباره روند کاهش تعهدات برجامی ایران را برگزار و اعلام کرد که تولید اورانیوم غنی شده چهار برابر شده و ششم تیرماه مقدار آن از سقف 300 کیلوگرم عبور خواهد کرد.  بهروز کمالوندی، سخنگوی این سازمان بعد از ردیف کردن تمام اقدامات ایران در مرحله دوم کاهش تعهدات برجامی‌اش، خطاب به اروپایی‌ها گفت که «بلوف نمی‌زنیم.»  این نه تهدیدی برای آمریکا بلکه تهدیدی برای اروپا بود؛ تهدیدی مبنی بر اینکه اگر اروپا بیش از این دست دست کند و هزینه خروج متحدش از برجام را نپردازد، ایران قفلی را که بر فعالیت هسته‌ای‌اش زده، باز می‌کند.  بلوف زدن یا نزدن ایران برای اروپا یک احتمال است؛ اما هرچه می‌گذرد نگرانی آنها از اینکه مبادا تصور بلوف زدن ایران یک اشتباه محاسباتی باشد، بیشتر می‌شود. 

رویترز گزارش داده که سه کشور اروپایی طرف برجام (انگلیس، فرانسه و آلمان)، طرح جدیدی برای حفظ این توافق دارند و به همین منظور وزیران خارجه این کشورها ممکن است به زودی به ایران سفر کنند

یکی به نعل و یکی به میخ

در هفته جاری بلافاصله پس از اعلام برنامه سازمان انرژی اتمی در مرحله دوم کاهش تعهدات، مقامات سیاسی اروپایی و آمریکایی واکنش‌های همراه با نگرانی خود را نشان دادند. آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان هشدار داد که «اگر ایران به برجام پایبند نباشد، با تبعاتی رو به رو خواهد شد.»  اسرائیل خواستار اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران شد و آمریکا نیز اقدام ایران برای کاهش تعهدات برجامی‌اش را «باج‌خواهی هسته‌ای» نامید.   واکنش‌های دیگر بیشتر محتاطانه بود و یکی به نعل و یکی به میخ. اتحادیه اروپا اظهارات سخنگوی سازمان انرژی اتمی را جدی نگرفت و فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی این اتحادیه گفت که مبنای تصمیم‌گیری این اتحادیه گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای است نه سخنان و واکنش‌های سیاسی.

او یادآوری کرد که ایران از سال 2015 به این طرف کاملا به تعهدات خود پایبند بوده است، اما در عین حال این تهدید را نیز مطرح کرد که اگر «گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای تغییر کند ما هم رویه‌مان را در قبال برجام تغییر خواهیم داد.»

سازمان ملل سعی کرد موضع منصفانه و بی‌طرف‌تری بگیرد. از این رو آنتونیو گوترش، دبیر کل این سازمان از همه طرف‌ها و کشورهای عضو برجام خواست که به تعهدات خود عمل کنند.  

انگلستان که معمولا همان ساز آمریکا را کوک می‌کند، اعلام کرد که «تمام گزینه‌های ممکن در صورت نقض تعهدات هسته‌ای توسط ایران را در نظر می‌گیرد.» مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه ایران را دعوت به صبر کرده و در عین حال تاکید کرد که «فرانسه برای متقاعد کردن ایران به خروج از راهی که در پیش گرفته، تمام تلاش خود را به خرج خواهد داد.»

رئیس‌جمهوری ایران: چنانچه طرف‌های برجام در دوره ضرب‌الاجل ایران به تعهدات خود عمل کنند، همه اقداماتی که در ۶۰ روز اول و یا احتمالا ۶۰ روز دوم انجام گرفته، به نقطه اول برمی‌گردد و مشکلی ایجاد نمی‌شود، این منطق صریح ایران است

دیدارهای آمریکایی-  اروپایی

اما این تلاش چگونه خواهد بود؟ اروپا به سختی به دنبال بهترین راه برای رویارویی با تهدیدات هسته‌ای ایران است و در پی تشخیص اینکه بهترین راه تقابل است یا تعامل؟ در اظهارات و واکنش‌های مقامات اروپایی هم رگه‌هایی از تهدید و تقابل هست هم توافق و تعامل؛ هم نمی‌خواهند ایران را عصبانی کنند و هم نمی‌خواهند هزینه‌ای بپردازند. بیش از همه به نظر می‌رسد که اروپا میان این دو رویکرد سرگردان است. 

هرچه تهدید ایران برای کاهش تعهدات هسته‌ای شدت می‌گیرد، تکاپوی اروپایی‌ها برای پیدا کردن آن راه‌حل نیز بیشتر می‌شود. به دنبال همین تکاپو اروپا و آمریکا این روزها صحنه ترافیک دیپلماتیک بر سر ایران است. این ترافیک زمانی تشدید می‌شود که دولت ترامپ سعی می‌کند ایران را مسئول حمله به دو نفتکش در دریای عمان نشان دهد. 

در همین راستا روز گذشته مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا و فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با یکدیگر دیدار کرده‌اند. برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران نیز بخشی از این ترافیک خواهد بود. رویترز به نقل از یک دیپلمات ارشد اروپایی و یک منبع دیگر که از موضوع مطلع بوده خبر داده که برایان هوک، قرار است هفته بعد برای مذاکره درباره ایران با مقامات ارشد انگلیس، فرانسه و آلمان به پاریس برود. 

این افراد مطلع به رویترز گفته‌اند که انتظار می‌رود این دیدار 27 ژوئن (شش تیرماه) باشد؛ یعنی درست روزی که به گفته سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران، میزان اورانیوم غنی شده ایران از سقف 300 کیلوگرم خواهد گذشت. 

احتمال سفر وزرای خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان به ایران

آنطور که رویترز گزارش داده علاوه بر دیدار هوک با مقامات ارشد فرانسه، انگلیس و آلمان، وزرای خارجه این سه کشور نیز احتمال دارد به ایران بیایند. 

این خبرگزاری مدعی شده که سه کشور اروپایی طرف برجام، طرح جدیدی برای حفظ این توافق دارند و به همین منظور وزیران خارجه این کشورها ممکن است به زودی به ایران سفر کنند.

آنطور که رویترز می‌گوید، سفر آنها قطعی نیست و صرفا یک گزینه است. احتمالا این گزینه در شرایطی قطعی خواهد شد که اروپا واقعا حرف تازه‌ای برای ایران داشته باشد. 

ایران مکرر این موضوع را یادآوری می‌کند که به ازای هر قدمی که اروپا برای تامین منافع ایران بردارد، ایران نیز یک قدم از تصمیم خود عقب خواهد نشست؛ چنانکه حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران دیروز بار دیگر بر این موضوع دست گذاشت و گفت: «چنانچه طرف‌های برجام در دوره ضرب‌الاجل ایران به تعهدات خود عمل کنند، همه اقداماتی که در ۶۰ روز اول و یا احتمالا ۶۰ روز دوم انجام گرفته، به نقطه اول برمی‌گردد و مشکلی ایجاد نمی‌شود، این منطق صریح ایران است.»

برجام؛ رو به پایان یا در آستانه وعده‌های تازه؟

ممکن است اروپایی‌ها در خلال بیم و امیدی که ایران به آنها می‌دهد، تصمیم بگیرند کمی عمل‌گرایی را چاشنی سخنوری کنند، اما اینکه در این راه موفق شوند و اینکه اساسا طرح جدید آنها برای ایران پذیرفتنی باشد یا نه، موضوعی است که به زودی مشخص خواهد شد. 

اگر راهکار آنها، چیزی شبیه به اینستکس باشد که بعد از یک سال هنوز به مرحله اجرا نرسیده و ایران عملا از آن قطع امید کرده، نخواهند توانست ایران را قانع کنند. از سوی دیگر صبر ایران به قدری لبریز شده که صرفا اقدامات عملی آن هم در بازه زمانی بسیار کوتاه را از اروپا خواهد پذیرفت که نتایج سریع، ملموس و مطمئن به دست دهد. 

در غیر این صورت به قول رویترز اروپا به پایان مسیر دیپلماتیکی که بیش از 15 سال پیش با ایران آغاز کرده، خواهد رسید؛ در تهران این احتمال قوی‌تر است چراکه تجربه یک سال گذشته نشان داده، اروپا ناتوان از حفظ توافق هسته‌ای است.

به هر حال هفته آینده با توجه به وعده سازمان انرژی اتمی مبنی بر عبور میزان اورانیوم غنی شده ایران از سقف 300 کیلوگرم، هفته سرنوشت‌سازی برای برجام خواهد بود که می‌تواند پاسخ بسیاری از سوالات مطرح شده را بدهد.