خبرهای ظریف از یک احتمال و یک سفر غیرمنتظره؛
خروج از ان‌پی‌تی ورود به پیونگ‌یانگ
محبوبه ولی
بهار پارسال وقتی به دنبال خروج ترامپ از برجام، بحث خروج ایران از ان پی تی مطرح شد، بسیاری از ناظران داخلی و خارجی، خروج ایران از این پیمان را بسیار مخرب توصیف کردند به‌طوری‌که نظام جهانی و قدرت مانور آن در زمینه عدم گسترش تسلیحات هسته‌ای را محدود خواهد کرد.
استدلال‌ها این بود که بعد از خروج ایران، کشورهای عربی ازجمله عربستان سعودی، امارات و مصر ساخت تسلیحات هسته‌ای را دنبال خواهند کرد. سعودی‌ها این موضوع را به وضوح بیان کرده بودند. اسرائیل نیز بهانه کافی برای حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران پیدا خواهد کرد و بدین ترتیب جنگی منطقه‌ای بروز خواهد و البته کارآیی ان پی تی در پیشگیری از دستیابی کشورها به سلاح هسته‌ای زیر سوال خواهد رفت.
ان پی تی که در دوران جنگ سرد به منظور ممانعت از گسترش سلاح‌های هسته‌ای منعقد شد، کشورهای جهان را به دو دسته برخوردار (دارای سلاح هسته‌ای) و غیربرخوردار (فاقد سلاح هسته‌ای) تقسیم کرده است. کشورهایی که تا پیش از اول ژانویه 1967 برابر با 11 دی 1347 سلاح هسته‌ای یا دیگر وسائل منفجره هسته‌ای را منفجر کرده بودند جزء کشورهای برخوردار قرار گرفتند و بدین ترتیب چین، فرانسه، روسیه، انگلیس و آمریکا (اعضای دائمی شورای امنیت) به طور رسمی به عنوان کشورهای برخوردار شناخته شدند.
در این پیمان کشورهای برخوردار متعهد شده‌اند که اقدامی در جهت اشاعه این سلاح‌ها انجام ندهند و کشورهای غیربرخوردار نیز تلاشی برای دستیابی به سلاح هسته‌ای نداشته باشند. ایران جزء اولین کشورهایی بود که در همان سال تاسیس یعنی سال 1968 به این پیمان پیوست. حتی طی سال‌های 68 تا 69 ریاست شورای حکام بین‌المللی انرژی اتمی نیز با ایران بود. این عضویت تا امروز پابرجا بوده است؛ به ویژه که احکام فقهی در ایران نیز استفاده از این سلاح‌ها را حرام اعلام کرده است.
حق ایران برای خروج از ان پی تی
اما با شرایط متفاوت امروز، موضوع خروج ایران از این پیمان هر از گاهی مطرح می‌شود. به‌رغم اینکه بهار گذشته علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی موضوع خروج ایران از ان پی تی را مطرح کرد؛ زمزمه‌های آن رفته رفته فروکش کرد؛ تا دیروز که محمدجواد ظریف بار دیگر آن را به عنوان یکی از گزینه‌های روی میز ایران عنوان کرده است.
او گفته است: «همواره تاکید کرده‌ایم که ان پی تی سه پایه دارد که باید همزمان حرکت کند، همکاری صلح‌آمیز در حوزه هسته‌ای، عدم اشاعه و تضمین‌های امنیتی برای کشورهای غیرهسته‌ای که نباید مورد تهدید قرار گیرند.»
او با تاکید بر اینکه تمام اینها به‌خصوص پایه سوم باید همزمان با هم پیش بروند، تصریح کرد: «مهمترین تضمین، خلع سلاح هسته‌ای است؛ کاری که کشورهای هسته‌ای به هیچ وجه انجام نداده‌اند.»
ماده 10 معاهده ان پی تی می‌گوید: «هر دولتی باید حق داشته باشد در اجرای حاکمیت ملی خود در صورتی که احساس کند موارد فوق‌العاده‌ای در رابطه با موضوعات این پیمان، منافع حیاتی کشورش را به مخاطره انداخته است، از پیمان خارج شود. در این صورت باید سه ماه پیش از خروج، به تمام هم‌پیمانان و شورای امنیت سازمان ملل متحد اطلاع دهد. در چنین اطلاعیه‌ای باید موارد فوق‌العاده‌ای که از نظر آن کشور منافع حیاتی‌اش را به مخاطره انداخته نیز ذکر شود.»
یکی به نعل و یکی به میخ
ایران اکنون شواهد بسیاری درباره به مخاطره افتادن منافعش دارد و از سوی دیگر اظهارات دیروز ظریف نیز احتمال خروج ایران از ان پی تی را دوباره شدت بخشیده است اما با نگاهی به دیپلماسی روزهای اخیر او، بعید به نظر می‌رسد که وقت خروج از ان پی تی رسیده باشد. دیپلماسی ملایم او در نیویورک و پیشنهادش درباره تبادل زندانی‌ها نشان می‌دهد که او همچنان در انتظار توافق با واشنگتن است.
نشانه دیگر اظهارات او در گفتگو با شبکه فاکس نیوز و تاکیدش بر این بود که «ترامپ خواهان جنگ با ایران نیست.» بسیاری بر این باورند که او در عین حال با جنگ‌افروز خواندن بولتون و پومپئو، به دنبال ایجاد فاصله با ترامپ و اعضای جنگ‌طلب تیم اوست تا در سایه این فاصله بتواند دوستان ایران‌ستیز پرزیدنت را دور بزند و مستقیما با خود ترامپ مواجه شود.
گذشته از اینکه چنین تحلیلی درست باشد یا نه، سیگنال‌های ظریف برای مذاکره روشن است و به نظر نمی‌رسد تا گرفتن پاسخ این سیگنال‌ها و ناامیدی مطلق از آنها، ایران میل به خروج از ان پی تی کند. به نظر می‌رسد او در حال حاضر سیاست یکی به نعل و یکی به میخ را پیش گرفته تا ببیند کدام‌یک جواب خواهد داد یا به زبان سیاست باید گفت که او در حال امتحان همه گزینه‌های روی میز است.
رهبر کره شمالی هفته گذشته برای اولین بار وارد روسیه شد و با پوتین دیدار داشت؛ دیداری که بسیاری آن را زمینه‌ساز گسترش روابط دو کشور و تلاش پیونگ یانگ برای خروج از انزوای تحمیلی ترامپ تعبیر کردند. حالا او بعد از خداحافظی از مسکو، قرار است میزبان ظریف باشد
میزبانی از ظریف پس از خداحافظی از پوتین
اما ظریف دیروز خبری دیگری هم داد که باعث شد برخی احتمال خروج ایران از ان پی تی را قوی‌تر بدانند. او اعلام کرد که در آینده نزدیک به کره شمالی سفر خواهد کرد. کره شمالی سال 2003 از معاهده ان پی تی خارج شد و عزم خود را برای ساخت موشک‌های مجهز به کلاهک هسته‌ای و موشک‌های بین قاره‌ای جزم کرد.
با این سابقه از کره شمالی و حرف ظریف درباره احتمال خروج ایران از ان پی تی، برخی سفر او به کره شمالی و این احتمال را به هم ربط داده‌اند که از نگاه بسیاری دیگر، تحلیل خام‌دستانه‌ای است.
سفر غیرمنتظره و قریب‌الوقوع ظریف به پیونگ‌یانگ را باید به لیست بلندبالای سفرهای بی‌سابقه و کم‌سابقه یک سال اخیر اضافه کرد. هیچ‌کدام از دیدارهای کیم‌جونگ‌اون، رهبر کره شمالی با ترامپ به نتیجه نرسیده است. او اوایل ماه جاری برای اولین بار وارد روسیه شد و با پوتین دیدار داشت؛ دیداری که بسیاری آن را به معنای گسترش روابط دو کشور و تشکیل ائتلاف شرق علیه غرب تعبیر کردند. حالا همین تعبیر درباره سفر ظریف به کره شمالی نیز به کار می‌رود.
خود ظریف اما توضیحی درباره اهداف این سفر نداده و صرفا تصریح کرده که به زودی زمان سفرش به کره شمالی را اعلام خواهد کرد. تحلیل برخی دیگر از سفر تازه ظریف، همکاری‌های اقتصادی است. مرداد پارسال وقتی وزیر خارجه کره شمالی به ایران سفر کرده بود، پیام مقامات ایرانی به او این بود که «به ما اعتماد کنید نه آمریکا.» حسن روحانی در دیدارش با او، گفته بود: «درباره پذیرش یک توافق خلع سلاح با واشنگتن محتاط باشد و به خروج دولت ترامپ از توافق هسته‌ای ایران اشاره کرده است که نشان می‌دهد نمی‌توان به قول‌های آمریکا اعتماد کرد.»
ماده 10 معاهده ان پی تی: هر دولتی باید حق داشته باشد در اجرای حاکمیت ملی خود در صورتی که احساس کند موارد فوق‌العاده‌ای در رابطه با موضوعات این پیمان، منافع حیاتی کشورش را به مخاطره انداخته است، از پیمان خارج شود
تحلیل‌های سرگردان
حال باید دید سفر ظریف به پیونگ یانگ در امتداد جلب همان اعتماد است یا برنامه دیگری در میان است. آنچه واضح است این است که هرگونه نزدیکی دو کشور، ترامپ را برافروخته خواهد کرد.
برخی دیگر در تحلیل خود از علت سفر ظریف، آن را به سیگنال‌های مذاکره‌ای که ظریف طی چند روز گذشته برای کاخ سفید فرستاده، مرتبط می‌کنند. این دسته معتقدند کره نیز برای مذاکره با آمریکا سعی کرد تا ترامپ را نسبت به بولتن و پمپئو بدبین کند؛ همان کاری که ظریف در گفتگو با رسانه محبوب ترامپ، فاکس نیوز انجام داد. این دسته معتقدند که این سفر برای بررسی چگونگی باز کردن باب مذاکره با آمریکاست!
به هر حال اینکه ظریف در دیپلماسی پیچیده این روزهای خود، دقیقا چه خطی را دنبال می‌کند، موضوعی است که روزهای آینده روشن خواهد شد. اما آنچه مشخص است این است که اظهارات دیروز او یک احتمال بعید داشت و یک برنامه قطعی؛ احتمال خروج ایران از ان پی تی و برنامه سفر قریب‌الوقوع و غیرمنتظره او به سرزمین کیم جونگ‌اون.
دیدگاه تان را بنویسید