از حیاط دولت تا پشت میز مذاکره؟

محبوبه ولی

آن سکانس معروف فیلم «بمب، یک عاشقانه»، آن جایی که دانش‌آموز مدرسه شعارهای مرگ بر شوروی، انگلیس، آمریکا، فرانسه و منافق را روی دیوارهای مدرسه نوشته و مدیر و ناظم و معلم بر سر اینکه مرگ بر صدام را کجا باید بنویسد دچار چالش شده‌اند، پرداخت هوشمندانه و هنرمندانه‌ای است به گفتمانی که با وقوع انقلاب بر سیاست خارجی کشور مسلط شد. 

با این سابقه مفصل در آتش زدن و لگدمال کردن پرچم آمریکا به عنوان اعتراضی نمادین، دولت چهاردهم با رویکردی متفاوت در سیاست خارجی، تصویر پرچم آمریکا را بعد از مدت‌ها از حیاط ساختمان دولت پاک کرده که با واکنش‌های متفاوتی رو به‌رو شده است

با گذشت زمان شوروی که بعدتر تبدیل به روسیه شد، از آن فهرست خارج شد، صدام معدوم موضوعیت خود برای طلب مرگ کردن را از دست داد و در مورد فرانسه و انگلیس گرچه روابط سرد باقی ماند؛ از غلظت آرزوی مرگ برای آنها کاسته شد. آمریکا اما پای ثابت آن لیست باقی ماند.

دو طرف از ترک مخاصمه زیر سایه دیپلماسی عاجز ماندند و سطح خشم در ایران از آمریکا به جایی رسید که دیگر آتش زدن پرچم، هیجانات ناشی از این خشم را تخلیه نمی‌کرد. از این رو روش‌های بدیع‌تری بروز و ظهور کرد؛ مثل نقش کردن پرچم آمریکا در مسیر راهپیمایی‌های انقلابی و اماکن و ساختمان‌های پُرتردد.

 روی زمین فرودگاه

با روی کار آمدن دونالد ترامپ و سیاست‌های خصمانه‌ای که در قبال ایران اتخاذ کرد، پرچم آمریکا به زمین اماکن پُرتردد بیشتری کشیده شد. 

در فرودگاه مهرآباد، پرچم آمریکا در محلی پُرتردد روی زمین نقاشی شد تا زیر پای مسافران باشد. 

روزنامه کیهان آن را واکنش خلاقانه مسئولان حفاظت فرودگاه مهرآباد در پی اقدام دولت آمریکا مبنی بر ممنوعیت صدور روادید جهت تبعه‌های ایرانی خواند و نوشت که «اکثر قریب به اتفاق مسافران هنگام خروج ترجیح می‌دهند از روی پرچم آمریکا عبور کنند.»

کیهان آن زمان نوشته بود که «بعد از رسانه‌ای شدن این موضوع، مسئولان دولتی فشار زیادی را برای جمع کردن پرچم‌های دولت متخاصم آمریکا از زیر پای مسافران فرودگاه به عمل آورده‌اند ولی با توجه به استقبال مسافران از این اقدام، پرچم آمریکا همچنان جلوی یکی از درب‌های خروجی قرار دارد.»

سه سال بعد اما همین اقدام به زعم کیهان خلاقانه، دستمایه‌ای برای بروز شکاف‌ها و دوقطبی‌ها شد. مسئول بسیج دانشجویی دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در مصاحبه‌ای گلایه کرد که «به دنبال ترور ناجوانمردانه سپهبد قاسم سلیمانی، در اقدامی خودجوش پرچم آمریکا در مسیر تردد یکی از ساختمان‌های دانشکده ارتباطات نصب شد؛ با این وجود تعدادی از دانشجویان مدعی آزادی و آزاداندیشی تهدید کردند اگر پرچم آمریکا از مسیر تردد دانشجویان برداشته نشود، خود این اقدام را خواهند کرد که با واکنش دانشجویان انقلابی روبرو شدند.»

 بسیاری با اشاره به پاک کردن پرچم آمریکا از حیاط دولت در آستانه مراسم تحلیف دونالد ترامپ، آن را رفتاری نمادین در راستای پالس مثبت برای مذاکره و توافق با آمریکا ارزیابی می‌کنند. مخالفان اما دولت را به باد انتقاد می‌گیرند که مرعوب بازگشت ترامپ شده است و توافقی رخ نخواهد داد

پیش از آن نیز ویدئویی از صادق زیباکلام وایرال شده بود که نشان می‌داد او در راهروی دانشگاه آزاد، پایش را به شکلی نامتعارف روی نرده می‌گذاشت تا آن را روی پله‌ای که پرچم آمریکا رویش کشیده شده بود نگذارد.

بسیاری چون زیباکلام معتقدند که پرچم نماد یک ملت و آتش زدن یا لگدمال کردن آن، توهین به همان ملت است. انقلابی‌های دو آتشه اما در مقابل استدلال می‌کنند که این پیامی است برای ملت آمریکا مبنی بر اینکه دولتمردانشان اینگونه اعتبار آنها را در دنیا لکه‌دار کرده‌اند. 

 پرچم‎ها بازخواهند گشت؟

با این سابقه مفصل در آتش زدن و لگدمال کردن پرچم آمریکا به عنوان اعتراضی نمادین به یکجانبه‌گرایی آمریکایی، دولت چهاردهم با رویکردی متفاوت در سیاست خارجی، تصویر پرچم آمریکا را بعد از مدت‌ها از حیاط ساختمان دولت پاک کرده که با واکنش‌های متفاوتی رو به رو شده است. 

بسیاری با اشاره به همزمانی این اقدام با مراسم تحلیف دونالد ترامپ آن را رفتاری نمادین در راستای پالس مثبت برای مذاکره و توافق با آمریکا ارزیابی می‌کنند. مسعود پزشکیان به عنوان رئیس یک دولت میانه‌رو در ایران، آمادگی کشور برای مذاکره را اعلام کرده است. او هفته گذشته در گفت‌وگو با شبکه NBC آمریکا گفت که «ایران اصولا آماده گفت‌وگو با دولت دوم ترامپ است.»

مخالفان اما دولت را به باد انتقاد می‌گیرند که مرعوب بازگشت ترامپ شده و پاک کردن پرچم آمریکا از زیر پا هم در نتیجه همین ترس و ارعاب است وگرنه مذاکره‎ای با آمریکا رخ نخواهد داد.

در عین حال اما شماری دیگر تاکید می‌کنند که اساسا چه مذاکره‌‌ای شکل بگیرد و چه نگیرد و چه توافقی حاصل شود یا نشود، اقداماتی از نوع آتش زدن پرچم و کشیدن آن روی زمین برای لگدمال کردن، رفتارهایی غیرمنطقی و نامتعارف است که شاید گروه‌هایی یا تجمعاتی به آن دست بزنند اما نباید از دولت‌ها سر بزند. 

در همین خصوص، فریدون مجلسی، دیپلمات سابق ایران، به «انصاف‌نیوز» گفته: «پرچم نشانه و نشانگر ملت‌ها است. همان‌طور که اهانت به مقدسات مسلمانان در کشورهای دیگر باعث اعتراض ما می‌شود، باید مقدسات کشورهای دیگر را هم محترم بشماریم.» 

او افزوده: «چنین اقداماتی به‌ویژه توسط دولت نباید رخ دهد. اگر پرچم آمریکا یا ایران توسط یک فرد هم به آتش کشیده شود، به‌طور طبیعی برای مردم کشور مقابل خشم‌آور است، چه برسد به اینکه دولتی بخواهد چنین کاری را انجام دهد.» 

با این وجود، اینکه آن پرچم به حیاط دولت بازگردد یا نه، به روابط پیش روی ایران و آمریکا بازمی‌گردد؛ اینکه دو طرف پشت میز مذاکره به توافقی سودمند برسند یا اینکه در این دوره از ریاست جمهوری ترامپ ‎نیز مانند دفعه پیش با اعمال فشار حداکثری، خصومت میان دو طرف بار دیگر وارد سطح تازه‎ای شود. 

در این صورت امیدی به تداوم میانه‌روی در ایران نسبت به آمریکا نخواهد بود. آنچنانکه در دولت حسن روحانی نیز اخبار متعددی منتشر می‌شد از پاک کردن پرچم آمریکا از ورودی دانشگاه‌ها یا در خیابان‌ها؛ اخباری که اعتراض تندروها را به دنبال داشت تا جایی که پاک شدن پرچم آمریکا از زمین در پاکدشت، فرماندار پاکدشت را وادار به توضیح کرد که بگوید به دلیل عملیات عمرانی، ناگزیر تصویر پرچم پاک شده است. 

علی‌رغم همه آنها آمریکا اما در برجام بدعهدی کرد و در ایران دولتی اصولگرا روی کار آمد و بسیاری از آن پرچم‌ها بازگشتند.