D8، سوریه و چند ماجرای دیگر!

نهال فرخی

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران عازم مصر شد و به این ترتیب شاید بتوان گفت فصلی جدید در تاریخ روابط دو کشور ایران و مصر آغاز می‌شود. هر چند که دلیل اصلی سفر را باید حضور در اجلاس D8 در مصر دانست؛ اما قطعا این مساله از اهمیت این سفر در روابط دیپلماتیک دو کشور نیز نخواهد کاست.

رویترز در گزارش اخیر خود این سفر را کم‌سابقه توصیف کرده و نوشته است: «روابط میان مصر و ایران در دهه‌های اخیر معمولاً پرتنش بوده است، اما دو کشور از زمان بروز بحران غزه در سال گذشته تماس‌های دیپلماتیک سطح بالا را افزایش داده‌اند، چرا که مصر سعی کرده نقش میانجیگری ایفا کند. وزیر امور خارجه ایران، عباس عراقچی، در اکتبر به مصر سفر کرد تا مسائل منطقه‌ای را با مقامات مصری مطرح کند، در حالی که همتای مصری او، بدر عبدالعاطی، پیش‌تر در ماه ژوئیه به تهران سفر کرده بود تا در مراسم تحلیف پزشکیان شرکت کند.»

چنانکه پزشکیان نیز دیروز پیش از ترک تهران به مقصد قاهره برای شرکت در یازدهمین اجلاس سران هشت کشور اسلامی درحال توسعه و یا همان گروه دی ۸، گفت: «نشست‌هایی در این سطح و با این روند برای دیپلماسی فعال که بتواند کشورهای اسلامی را از نظر اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی به هم نزدیکتر کند، در انتقال تجربیات بسیار موثر و مفید است. هرچقد بتوانیم روابط خود را با کشورهای اسلامی بهتر و بیشتر کنیم، بهتر می‌توانیم توطئه‌های دشمنان را علیه خود خنثی کنیم.» پزشکیان البته از مصر، به عنوان میزبان این نشست با نام کشوری با قدمت بسیار بالا و تمدنی بزرگ نام برد و یادآور شد: «مصر در جهان اسلام کشوری تاثیرگذار است و در حاشیه اجلاس بریکس که آبان ماه در کازان روسیه برگزار شد، در دیدار با رئیس‌جمهوری مصر مذاکرات خوبی انجام شد. هرچقدر بتوانیم روابط خود را با کشورهای اسلامی صمیمی‌تر، عمیق‌تر و عملیاتی‌تر کنیم به طور قطع توطئه‌هایی که علیه کشور ما و دیگر کشورهای اسلامی شکل می‌گیرد، خنثی خواهد شد و همچنین قدرت ما در رابطه با تحمل پذیری نیز افزایش پیدا خواهد کرد.»

اهمیت اجلاس مصر در معادلات منطقه‌ای

پزشکیان البته تاکید داشت که: «علاوه بر بیان دیدگاه‌ها درمورد شعار محوری این اجلاس، بحث‌هایی هم در رابطه با غزه، فلسطین و لبنان می‌تواند شکل بگیرد و با برخی سران کشورها گفتگوهایی خواهیم داشت که چگونه کشورهای اسلامی می‌توانند با یکدیگر در قبال ظلم و جنایت صهیونیست‌ها و کشتاری که انجام می‌دهند با یک زبان و نگاه مشترک و دیپلماسی فعال‌تر اقدام و از حق و حقوق مردم مظلوم غزه و فلسطین و لبنان و همچنین سوریه دفاع کنند.»

رئیس جمهور با بیان اینکه کشورهای اسلامی باید پشتیبان و یار و یاور یکدیگر باشند و تا جایی که ممکن است اختلافات خود را با گفت و گو حل کنند، گفت: «این نشست فرصتی است که ما می‌توانیم نگاه‌های خود را به هم بیشتر نزدیک کنیم و تأثیرگذاری زیادی در دیپلماسی و ارتباطات ما در منطقه داشته باشد.»

سخنان رئیس‌جمهوری ایران را باید درست‌ترین تحلیل درباره امکانات و فرصت‌های سفر مصر برای دیپلماسی و روابط خارجی ایران در دوره پرآشوب منطقه دانست. 

اهمیت مصر در مساله آتش بس غزه غیرقابل انکار است. مصر تنها کشوری است که مرز زمینی مشترک با اسرائیل و نوار غزه دارد؛ بنابراین، با تأثیر مستقیم جنگ جاری غزه بر امنیت ملی و ثبات اقتصادی و سیاسی خود مواجه است.

همچنین باید توجه داشت که مصر در طول جنگ ویرانگر غزه تلاش کرد که همکاری‌های جدی را با کشورهای عربی و همچنین امریکا برای کاهش درگیری بین حماس و اسرائیل انجام دهد و ناظران سیاسی نیز معتقدند که مصر فعالانه با قطر و امریکا برای کاهش تنش و افزایش جریان کمک به فلسطینیان همکاری کرده تا جایگاه سیاسی خود را بعد از بهار عربی بازیابی کند.

در چنین شرایطی نزدیکی به مصر با توجه به سقوط بشار اسد برای ایران دارای اهمیت ویژه‌ای است. ایران اکنون در سیاست منطقه‌ای خود با درگیری و تنش مواجه است و از یک سو در وضعیت چندان مساعدی نسبت به ترکیه نیز قرار ندارد و سوریه با سقوط بشار نیز از ایران منفک شده و مذاکرات برای نزدیکی با دولت آتی سوریه باید در دستور کار قرار بگیرد. حالا سفر پزشکیان به مصر شاید فرصتی برای بهبود شرایط ایران در منطقه باشد.

گروه D8  و دیدارهایی که در مصر تازه می‌شود

اما گروه D8 که اکنون ایران به بهانه حضور در آن فرصت سفر به مصر را یافته چیست؟ گروه دی هشت، در سال ۱۳۷۶ با عضویت هشت کشور اسلامی در حال توسعه شامل ایران، ترکیه، پاکستان، بنگلادش، مالزی، اندونزی، مصر و نیجریه تشکیل شد.

باید توجه داشت که مجموع جمعیت این هشت کشور حدود 2/1 میلیارد یا ۶۰ درصد کل جمعیت مسلمانان و همچنین نزدیک به ۱۳ درصد کل جمعیت جهان است که میزان تولید ناخالص داخلی آن ۴.۸ تریلیون دلار و ۴.۵ درصد تولید ناخالص جهان است.

همچنین گروه یادشده این ظرفیت را دارد که نقش تلاش‌های دیپلماتیک سازمان‌های همکاری اسلامی، اتحادیه عرب و همکاری شانگهای در زمینه غزه را پررنگ‌تر کرده و تأثیر آن را افزایش دهد.

در این بین، اما نکته این است که فارغ از اهمیت مصر در معادلات منطقه‌ای، برخی رسانه‌ها هم از سفر رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، به مصر برای حضور در این اجلاس خبر دادند که با توجه به تحولات اخیر سوریه، برخی  پیش‌بینی کرده‌اند رؤسای جمهوری ایران و ترکیه در حاشیه این نشست دیدار و درباره تحولات سوریه رایزنی کنند.

حضور  پزشکیان و اردوغان در نشست قاهره، شاید عبدالفتاح السیسی را نیز امیدوار کرده تا کانال یا پل مذاکرات بین تهران-آنکارا در معادلات منطقه پس از سقوط بشار اسد باشد؛ به‌ویژه آن که گزارش شده اردوغان با السیسی، رئیس جمهوری مصر نیز دیداری با محوریت سوریه خواهد داشت.

مصر تنها کشوری است که مرز زمینی مشترک با اسرائیل و نوار غزه دارد؛ بنابراین با تأثیر مستقیم جنگ جاری غزه مواجه است و همچنین باید توجه داشت که مصر در جنگ ویرانگر غزه تلاش کرد که همکاری‌های جدی را با کشورهای عربی و همچنین امریکا برای کاهش درگیری بین حماس و اسرائیل انجام دهد

در همین زمینه گویا مصری‌ها هم برای رفع نگرانی درباره دولت جدید سوریه به آنکارا روی آورده‌اند؛ چراکه مقامات مصری گفته‌اند قاهره قبل از سقوط بشار اسد از اردوغان دعوت کرده بود، اما بعد از فروپاشی دولت سوریه خواستار برگزاری مذاکرات مستقیم السیسی با اردوغان درباره سوریه شده است.

حذف ایران از نشست اردن و امید به قاهره 

باید توجه داشت که نشست وزرای خارجه آمریکا، فرانسه، ترکیه و هفت کشور عربی درباره سوریه در حالی در اردن برگزار شد که ایران و روسیه در این نشست حضور نداشتند. از میان کشور‌های عربی حاضر در نشست یادشده، وزرای خارجه اردن، عربستان سعودی، عراق، لبنان، مصر، قطر و بحرین همراه با احمد ابوالغیط، دبیرکل اتحادیه عرب، حاضر بودند و از دیگر حاضران برجسته این نشست باید به آنتونی بلینکن (وزیر خارجه آمریکا)، هاکان فیدان (وزیر خارجه ترکیه)، ژان‌نوئل بارو (وزیر خارجه فرانسه)، گیر پترسن (نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه) و کایا کالاس (مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا) اشاره کرد که همراه با نمایندگانی از بریتانیا و آلمان در اردن حضور داشتند و در مقابل ایران به عنوان یک بازیگر منطقه‌ای به طور کامل از این نشست حذف شده بود.

سیدجلال ساداتیان، تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل نیز اهمیت این سفر را نه حضور رئیس‌جمهور در نشست D8، بلکه احیای نقش ایران در منطقه پس از سقوط بشار اسد دانسته و با اشاره به نشست اخیر «عقبه» در اردن بدون حضور و نقش‌آفرینی ایران در ترسیم معادلات سوریه گفته که «با ایجاد ساختار جدید در سوریه، نظم نوینی با حضور بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در راستای کاهش حضور پررنگ ایران در غرب آسیا به وجود آمده است».

در واقع سفیر پیشین ایران در انگلستان، در ارزیابی اهمیت سفر پزشکیان به مصر، وزن بیشتر را برای بازیابی و احیای نقش ایران در خاورمیانه قائل است، نه مناسبات دوجانبه تهران‌ و قاهره یا حتی آثار مثبت گروه D۸ در حوزه اقتصادی و تجاری ایران و او می‌گوید که «کشوری مانند مصر در حوزه سیاست خارجی برای ترسیم مناسبات و ریل‌گذاری در روابط با جمهوری اسلامی ایران به برآیند و خروجی نهایی کشور‌های منطقه‌ای از حاشیه خلیج فارس تا ترکیه نگاه دارد. هدف محوری و کانونی حضور رئیس‌جمهور در قاهره باید روی این باشد که وزن ایران به نحوی ترسیم شود که هرگونه برنامه‌ریزی و توافقی برای آینده سوریه و منطقه خاورمیانه بدون نقش‌آفرینی تهران ممکن نباشد.»

فارغ از اهمیت مصر در معادلات منطقه‌ای، برخی رسانه‌ها از سفر رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، به مصر برای حضور در این اجلاس خبر دادند که با توجه به تحولات اخیر سوریه، برخی  پیش‌بینی کرده‌اند که رؤسای جمهوری ایران و ترکیه در حاشیه این نشست دیدار و درباره تحولات سوریه رایزنی کنند

بازی دوگانه ایران در زمین قاهره و اجلاس دی 8

البته که این ایده موافقانی نیز دارد که در عین حال معتقدند نباید از اهمیت اجلاس دی هشت برای بهبود روابط اقتصادی ایران نیز بی‌تفاوت گذشت و از این حضور باید فرصتی نیز برای تجارت خارجی و اقتصاد ایران ساخته شود.

در همین حال اما مهدی سنایی، مشاور سیاسی رئیس‌جمهور درباره سفر قاهره پزشکیان در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «رئیس‌جمهور ‎پزشکیان عصر چهارشنبه در سفر یک روزه به مصر در یازدهمین اجلاس روسای کشور‌های عضو گروه دی- هشت شرکت می‌کند. سخنرانی در اجلاس اصلی، سخنرانی دیگری در نشست ویژه غزه و لبنان و همچنین چند دیدار دوجانبه با سران کشور‌ها از جمله رئیس‌جمهور مصر در برنامه ایشان است. این سفر در سطح معادلات منطقه‌ای و جهانی، تقویت همکاری اقتصادی کشور‌های اسلامی عضو و همچنین ایجاد تمهیدات بیشتر برقراری روابط ایران و مصر حائز اهمیت است. گام‌های مثبتی نیز در هفته‌های اخیر در این زمینه برداشته شده است.»

البته سنایی نیز به بخش اقتصادی این اجلاس اشاره کرد و در ادامه نوشت که: «گروه کشور‌های مسلمان در حال توسعه موسوم به دی-هشت توسط ایران، ترکیه، مصر، اندونزی، مالزی، پاکستان، بنگلادش و نیجریه سال ۱۳۷۵ بنا شد. این گروه ۶۰ درصد مسلمانان جهان را دربردارد و ۱۳۰ میلیارد مبادلات دارند. برای ۲۰۳۰ رقم ۵۰۰ میلیارد دلار تعیین شده است. موضوع نشست امسال اقتصاد جوانان است. عضویت جمهوری آذربایجان در دستور اجلاس قرار دارد.»

به نظر می‌رسد با توجه به تحلیل مشاور رئیس‌جمهور بتوان سفر مسعود پزشکیان به مصر به عنوان ششمین سفر خارجی را از مهم‌ترین سفرهای وی در چند ماه اخیر ریاست جمهوری‌اش دانست. مساله سوریه، غزه، لبنان و تنش‌های منطقه‌ای در کنار اهمیت رابطه با مصر که برای دهه‌ها تقریبا هیچ ارتباطی بین دو کشور وجود نداشت و شاید مسیری برای بهبود تجارت خارجی ایران جملگی از مواردی است که احتمالا در ایستگاه قاهره برای دولتمردان تهران 

مطرح می‌شود.

کپی شد